Tham dự Tech Lounge

Tham dự Tech Lounge


Tại sao chữ "x" được dùng để ký hiệu ẩn số trong toán học?

ND Minh Đức
11/11/2014 16:36Phản hồi: 83
Tại sao chữ "x" được dùng để ký hiệu ẩn số trong toán học?
Tinhte-141112-ky-tu-toan-hoc-01.jpg
Từ hàng nghìn năm nay, ký tự "x" đã được dùng để chỉ ẩn số trong các hàm số toán học. Vậy ký tự này đến từ đâu và nó bắt đầu được sử dụng khi nào? Một giả thuyết được các học giả chấp nhận là do sự khác biệt về ngôn ngữ trong quá trình dịch các tài liệu toán học gốc Ả Rập đã khai sinh ra chữ "x". Sau đó, nguyên tắc này tiếp tục được phổ biến bởi nhà toán học Descartes và trở thành chuẩn chung như ngày nay. Vậy thực hư câu chuyện ra sao? Mời tìm hiểu nhé.

Giả thuyết: Không có âm tương ứng


Môn đại số ra đời tại Trung Đông trong thời kỳ vàng son của nền văn minh Hồi Giáo (thời Trung Cổ từ năm 750 đến 1258 sau CN) và các hình thái đầu tiên biên soạn thành tác phẩm toán học vào thế kỷ thứ 9. Trong giai đoạn hoàng kim này, các giáo luật và nền văn minh Hồi giáo đã được lan rộng đến bán đảo Iberia (hiện nay là vùng lãnh thổ Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha,...) Tại đây, người Hồi giáo bắt đầu giảng dạy về các bộ môn khoa học và trong đó có Toán Học.

ottoman_mathematicians_03.jpg
Một tài liệu toán học tiếng Ả Rập từ nền văn minh Hồi giáo

Vậy điều đó có liên quan gì tới chữ "x" trong toán học? Theo một số nhà nghiên cứu, chữ "x" ra đời là do các học giả Tây Ban Nha không thể dịch một số âm thanh từ tiếng Ả Rập. Theo đó, từ "thứ không biết" trong tiếng Ả Rập là "al-shalan". Đây là thuật ngữ được sử dụng nhiều trong các tài liệu toán học đầu tiên. Do trong tiếng Tây Ban Nha không có âm tương ứng với "sh" nên người Tây Ban Nha đã dùng "sk" để thay thế. Đây là âm trong tiếng Hy Lạp cổ và được biểu diễn bằng ký tự X (ký tự "chi").


Các nhà khoa học giả thuyết rằng sau đó, ký tự X tiếp tục dịch sang tiếng Latin và được thay thế bằng ký tự x phổ biến hơn. Điều này tương tự như nguồn gốc của chữ Xmas, được các học giả dùng chữ X (chi) trong tiếng Hy Lạp rút gọn thay cho chữ "Christ" (Chúa Jesus)

Tuy nhiên, các giải thích trên chỉ dựa trên giả thuyết và suy đoán mà không có bằng chứng cụ thể. Hơn nữa, người dịch các tác phẩm toán học thường sẽ không chú trọng tới cách phát âm mà chỉ tập trung vào truyền đạt ý nghĩa của từ ngữ. Do đó, dù có âm "sh" hay không thì cũng không có liên quan tới chữ "x". Dù vậy, nhiều học giả kể cả các nhà Toán học vẫn chấp nhận lập luận này.

Trong từ điển Webster phiên bản năm 1909-1916 và một số từ điển khác, cũng dùng giả thuyết tương tự để giải thích nguồn gốc chữ "x" trong toán học. Mặc dù trong tiếng Ả Rập, từ "thứ", "shei" dạng số ít đã được dịch sang tiếng Latin là "xei" và sau đó được rút gọn lại thành "x". Một số ý kiến còn cho rằng trong tiếng Hy Lạp, chữ ẩn được viết là "xenos", bắt đầu bằng chữ x nên việc viết tắt có thể cũng bắt nguồn từ đây. Tuy nhiên, đó cũng là 1 lập luận không có căn cứ.

Sự lựa chọn ngẫu nhiên của nhà toán học Descartes?

Frans_Hals_-_Portret_van_René_Descartes.jpg
René Descartes (1596-1650), tác giả tác phâm toán học nổi tiếng La Géométrie, dùng chữ x làm ẩn số và áp dụng rộng rãi cho đến ngày nay

Ở thời đại tiếp theo, ký tự "x" tiếp tục nhận được sự ủng hộ gián tiếp của nhà triết học, Toán học nổi tiếng là René Descartes (1596-1650). Tuy Descartes không trực tiếp quy định, nhưng trong các tác phẩm của ông và nổi tiếng nhất là La Géométrie (công bố năm 1637), ông đã dùng các chữ cái ở đầu bảng (như a, b, c,...) để chỉ những giá trị đã biết và các chữ cái cuối bảng (như x, y, z,...) để chỉ các giá trị chưa biết (ẩn số).

La-Geometrie-Extract.png
Một ấn bản tác phẩm La Géométrie của Descartes

Đến đây các bạn sẽ hỏi là vậy tại sao y, z lại không phổ biến bằng ẩn số "x"? Không có ai biết được điều đó. Một câu chuyện kể rằng đó là do người in cuốn sách La Géométrie của Descartes đã đề nghị rằng ký tự "x" ít được dùng nhất và đó cũng là chữ cái mà ông có số lượng bản khắc nhiều nhất. Câu chuyện trên vẫn chưa có căn cứ xác thực nhưng trong các tài liệu viết tay trước khi La Géométrie ra đời, Descartes đã sử dụng "x" làm ẩn số. Đồng thời, Descartes cũng không quá cứng nhắc, ông sử dụng cả 3 ký tự x, y, z để đại diện cho cả ẩn số lẫn các giá trị đã biết. Điều này càng khiến người ta nghi ngờ về tính chính xác của giả thuyết "không có âm khi dịch từ tiếng Ả Rập".

Quảng cáo



Do đó, có thể rằng Descartes chỉ đơn giản là tùy ý chọn các chữ cái để thuận tiện nhất đối với ông. Dù sao đi nữa, có một điều chắc chắn rằng sau khi tác phẩm La Géométrie được phát hành, việc dùng chữ cái a, b, c để chỉ số đã biết và x,y,z để chỉ ẩn đã trở thành một thông lệ và được chấp nhận cho đến ngày nay.

83 bình luận
Chia sẻ

Xu hướng

Nói chung chữ "x" trên thế giới đc dùng thay thế với ẩn ý trong khá nhiều trường hợp. Từ xvideo đến xxx đến đ/c x.
Troll tẹo, đừng chém em :p
@quangtoan8910 cm của thým đc like hơn bài thớt
tuyenthu13
TÍCH CỰC
9 năm
Vì từ "x" vì hồi xưa dùng cái que để tính, 2 cái que thì xếp thành chữ "x", dễ hơn là y hay z 😁
@tuyenthu13 Vậy tại sao không phải là "I" bạn nhỉ? ''i'' ấy... 😃 1 thanh cho nó dễ 😃
X everywhere... X XX XXX
asimo7777
TÍCH CỰC
9 năm
Vì nó là x
@asimo7777 x thì dễ giải thích vì nó là ẩn số . khi chém 2 nhát xoẹt xoẹt công phá nó se vén bí mật .
còn tại sao y z làm ẩn thì mới khó giải thích
em ngây thơ trong sáng có ai giải thích hộ em nguồn gốc nghĩa của xxx là ở đâu ko ạ :oops:😕
@truong95 Từ Japan ạ 😁
@truong95 Xem xong xóa. Bắt nguồn từ những thanh niên FA thời kỳ đầu internet đến với VN 😆
kanagata
ĐẠI BÀNG
9 năm
đồng chí X của việt nam cũng là một ẩn số về lý thuyết, dù rằng đa số người có lời giải
ngoduythu
ĐẠI BÀNG
9 năm
ở VN mà dám tìm " X " à 😁
duccntt
TÍCH CỰC
9 năm
@ngoduythu Không được thử dù chỉ 1 lần =))
nguyenducx
ĐẠI BÀNG
9 năm
Xxx trước đây là mấy ẻm khoai tây khi viết thơ cho Zai thường dùng , ý nghĩa là " Em yêu anh , em nhớ anh..."

Sau này đếch hiểu sao nó lại lan qua phim Xiếc

Xiếc : Người Việt mình lịch sự nên gọi là phim người lớn , còn khoai tây đơn giản là Xvideos😃
emeien_13
ĐẠI BÀNG
9 năm
@trungakira Theo mình biết do khi gõ 'sex' trên các 4r thì bộ lọc tự thay bằng '***'
*** giống xxx nên từ đó cứ viết xxx hay cho 'sex'
an12toanhvt
ĐẠI BÀNG
9 năm
lại xuất phát từ ai cập cổ đại, ko thể phủ nhận ngày xưa ai cập cổ đại rất thông minh
hoatongoc
TÍCH CỰC
9 năm

Mọi người coi vid này để biết thêm chi tiết 😁
Thể nào xuất hiện XYZ là đây
Ngoài toán học, nó còn là ẩn số cho các bộ phim gay cấn, kịch tính 😃
360DarkLord
ĐẠI BÀNG
9 năm
Chứ "X" mà các cô gái nước ngoài ngày xưa để ở cuối thư khi viết gửi cho chàng trai mình yêu còn có ý nghĩa là "Nụ hôn" đó các bạn
Thiên Nha
TÍCH CỰC
9 năm
@360DarkLord hôn chỗ nào mà lại để chữ X nhỉ :p:p
x 1
ĐẠI BÀNG
9 năm
<----- Hình như ai đó nhắc đến X 😁

Xu hướng

Bài mới









  • Chịu trách nhiệm nội dung: Trần Mạnh Hiệp
  • © 2024 Công ty Cổ phần MXH Tinh Tế
  • Địa chỉ: Số 70 Bà Huyện Thanh Quan, P. Võ Thị Sáu, Quận 3, TPHCM
  • Số điện thoại: 02822460095
  • MST: 0313255119
  • Giấy phép thiết lập MXH số 11/GP-BTTTT, Ký ngày: 08/01/2019