[Bạn có biết] Vì sao loài người nói nhiều thứ tiếng khác nhau?

Những nỗ lực trước đây cho thấy những yếu tố như môi trường, xã hội và địa lý có tương quan với số lượng ngôn ngữ được phát hiện ở một vị trí cụ thể. Kết quả các nghiên cứu khác biệt rất nhiều và gần như không có một mẫu số chung nào được rút ra sau đó. Cái chúng ta cần biết là chính xác điều gì đã dẫn đến sự hình thành của nhiều ngôn ngữ khác nhau và tại sao một số nơi lại có số lượng ngôn ngữ nhiều hơn những khu vực khác. Các nghiên cứu từng thực hiện cung cấp các bằng chứng tương đối yếu ớt về những quá trình cụ thể có liên quan, và các phương pháp được sử dụng cũng không giúp chúng ta hiểu sâu hơn về nguyên nhân dẫn đến sự đa dạng ngôn ngữ.

Chẳng hạn, một số nghiên cứu trước đây chỉ ra rằng ở vĩ độ thấp hơn, ngôn ngữ thường được sử dụng trong một phạm vi hẹp hơn, so với những vùng ở vĩ độ cao. Khi bạn tìm thấy nhiều ngôn ngữ ở một khu vực nào đó, nghĩa là bạn đang tiến gần về xích đạo. Tuy nhiên, kết quả này dường như chỉ mang đến cho chúng ta một thống kê thú vị mà không cung cấp nhiều thông tin về quá trình tạo ra sự đa dạng về mặt ngôn ngữ. Một nhóm người không thể vì một đường kẻ ảo tưởng được vẽ ra trên bản đồ mà tự nhiên chia thành 2 nhóm khác nhau và nói 2 thứ tiếng khác nhau. Các đường vĩ tuyến có thể có một mối tương quan nào đó với sự đa dạng ngôn ngữ, nhưng nó chắc chắn không phải là nguyên nhân gây ra vấn đề.

MỘT MÔ HÌNH ĐƠN GIẢN CÓ THỂ DỰ ĐOÁN ĐƯỢC NHỮNG GÌ ĐÃ THẬT SỰ XẢY RA?

Có một cách được cho là tốt hơn để xác định nguyên nhân của một vấn đề chính là mô phỏng các quá trình mà chúng ta nghĩ có thể xảy ra để tạo ra chúng. Nếu thành quả của một mô hình càng gần với thực tế mà chúng ta biết, cơ hội chúng ta hiểu về quá trình đó càng cao. Hai thành viên trong nhóm nghiên cứu của giáo sư Michael là Thiago Rangel và Robert Colwell đã phát triển một kỹ thuật nhằm mô phỏng một mô hình cho những nghiên cứu của họ về sự đa dạng loài. Chưa một ai từng sử dụng cách tiếp cận này để nghiên cứu về sự đa dạng của quần thể người. Vì vậy, nhóm các nhà khoa học thuộc Đại học Bang Colorado đã quyết định khám phá tiềm năng của kỹ thuật bằng cách xây dựng một mô hình đơn giản nhằm kiểm tra mức độ của một vài quy trình cơ bản có thể giải thích sự đa dạng ngôn ngữ trên một phần của Trái Đất, lục địa châu Úc.

Claire Bowern, một nhà ngôn ngữ học tại Đại học Yale đã tạo ra một bản đồ cho thấy sự đa dạng về ngôn ngữ của các dân tộc thiểu số, với số lượng lên đến 406 ngôn ngữa đã được tìm thấy ở Úc, trước khi họ tiếp xúc với người châu Âu. Ở những vùng phía Bắc và ven biển, ngôn ngữ đa dạng hơn so với sa mạc. Dựa trên mô hình đơn giản này, các nhà khoa học đã áp dụng nó trong quá trình họ tìm hiểu về sự đa dạng ngôn ngữ theo địa lý. Sau cùng, họ mô phỏng thành công một mô hình với 3 giả định cơ bản. Thứ nhất, mọi người có xu hướng di chuyển để lấp đầy vào những vùng không có ai sinh sống. Thứ 2, lượng mưa có thể ảnh hưởng đến số lượng cư dân của một nơi nào đó, và theo mô hình, dân số có mật độ cao hơn ở những khu vực có lượng mưa nhiều hơn. Lượng mưa hàng năm ở Úc thay đổi rất nhiều tính theo từng khu vực, từ hơn 3 mét ở rừng nhiệt đới Đông Bắc cho đến 0.1 mét ở những vùng khác.


Thứ ba, các nhà khoa học giả định rằng quần thể con người có kích thước lớn nhất. Kích thước của một quần thể đạt mức lý tưởng khi nào có sự cân bằng giữa lợi ích của một nhóm lớn hơn (có nhiều lựa chọn hơn trong việc tìm kiếm bạn tình) và chi phí. Trong mô hình của các nhà khoa học, khi dân số vượt qua ngưỡng tối đa, hệ thống sẽ tiến hành phân phối ngẫu nhiên toàn bộ số người săn bắt và hái lượm thành 2 nhóm, mỗi nhóm sử dụng một ngôn ngữ riêng. Cũng thông qua mô hình này, các chuyên gia đã mô phỏng một bản đồ da dạng ngôn ngữ ở Úc. Ở mỗi một lần mô hình hoạt động, một nhóm người sẽ xuất hiện ngẫu nhiên ở nơi nào đó trên bản đồ, họ bắt đầu tản ra theo nhiều hướng một cách ngẫu nhiên.

Bản đồ về lượng mưa có thể xác định được mật độ dân số và khi quy mô dân số đạt đến mức giới hạn định trước, nhóm dân cư này lại bắt đầu chia tách ra. Theo cách đó, quần thể người trong mô hình mô phỏng đã không ngừng tăng lên, chia đều ra và trải khắp toàn bộ lục địa châu Úc. Mô hình đơn giản của các nhà khoa học không xét đến yếu tố tác động qua lại giữa các nhóm người, sự thay đổi về chiến lực sinh kế, mức độ ảnh hưởng giữa các nền văn hoá, ngôn ngữ hoặc nhiều yếu tố tiềm năng khác. Chính vì thế, các nhà khoa học đã nghĩa rằng có lẽ họ sẽ chẳng thu được kết quả có ích nào từ mô hình nói trên. Tuy nhiên, điều không thể tin được là mô hình như vậy đã cho ra đời 407 ngôn ngữ khác nhau, nhiều hơn 1 ngôn ngữ so với thực tế.

Bản đồ thu được sau mô phỏng cũng cho thấy ở những vùng phía Bắc và dọc theo bờ biển, nhiều thứ tiếng được hình thành hơn so với những khu vực khô cằn ở trung tâm châu Úc, phản ánh phần lớn những gì thực sự diễn ra đối với vùng lãnh thổ này.

ÁP DỤNG MÔ HÌNH TƯƠNG TỰ CHO NHỮNG KHU VỰC KHÁC

Mặc dù thu được những kết quả khả quan nhất định song các nhà khoa học vẫn nghi ngờ mô hình đa dạng ngôn ngữ ở những nơi khác nhau có thể được định hình bởi các yếu tố và quy trình khác. Ở những khu vực khác, chẳng hạn như Vanuatu, lượng mưa không thay đổi nhiều như ở Úc, và mật độ dân số cũng có thể được xác định theo các điều kiện môi trường khác. Ở một số tình huống, việc tiếp xúc giữa những nhóm người có thể làm thay đổi sự đa dạng về mặt ngôn ngữ. Ví dụ, sự lan rộng của nhóm dân cư nông nghiệp sử dụng ngôn ngữ Ấn-Âu hoặc tiếng Bantu có thể đã thay đối cấu trúc quần thể và các ngôn ngữ được sử dụng ở những vùng rộng lớn thuộc châu Âu và châu Phi.

Có một điều chắc chắn rằng phải có rất nhiều yếu tố xã hội và môi trường cũng như những quá trình đã diễn ra mới đưa đến sự hình thành của sự đa dạng ngôn ngữ mà chúng ta đang nhìn thấy trên phạm vi toàn cầu. Ở một số nơi, địa hình, khí hậu và mật độ của các nguồn tài nguyên thiên nhiên có thể đóng vai trò quan trọng; trong khi đó, sự đa dạng ngôn ngữ và phân chia ranh giới của một số vùng có thể phụ thuộc vào chiến tranh, tổ chức chính trị hoặc chiến lược tự cung tự cấp,...Những gì mà các nhà khoa học vừa thực hiện được trong việc đi tìm lời giải đáp chính xác nhất cho sự đa dạng ngôn ngữ chính là nền tảng cho sự ra đời của một quy trình có thể được áp dụng cho nhiều khu vực khác nhau trên hành tinh.

Đa dạng ngôn ngữ đóng một vai trò quan trọng trong việc định hình sự tương tác giữa các nhóm người và lịch sử của loài, tuy nhiên cho đến nay, sự hiểu biết của chúng ta thật sự vẫn còn khá sơ sài về các yếu tố đã tạo nên sự đa dạng này. Hy vọng rằng trong tương lai, sẽ có nhiều công trình nghiên cứu hơn được thực hiện về vấn đề đa dạng ngôn ngữ nhằm cung cấp cho chúng ta câu trả lời chính xác nhẩt cho câu hỏi vì sao con người nói nhiều thứ tiếng khác nhau.