Nhìn một bức ảnh chụp nào đó, ta có thể thốt lên: đứng ở đó tôi đâu thấy như này! 😁 Thế mà như một thành ngữ từ lúc nào không biết, người ta chắc mẩm rằng: "chiếc máy ảnh không bao giờ nói dối". Đó là một trong những ý niệm sai lầm nhất trong nhiếp ảnh, bởi sự thực hoàn toàn ngược lại, theo nghĩa chúng (bức ảnh) không hoàn toàn đúng theo thực tại. Có nghịch lý nào không?
Bức ảnh chỉ tái hiện hai chiều (mặt phẳng) của vật thể ba chiều; trắng đen tái hiện một thực tế muôn màu sắc; các chủ đề dịch chuyển di động thì được "đóng băng" thành ảnh tĩnh...v.v... Vậy mà, ngay chính khi khoảnh khắc vật thể được "bắt dính" bằng hình ảnh, cũng là lúc bức ảnh đó chuyển tải trung thực một chủ thể hay một sự kiện xảy ra, ngay khoảnh khắc bấm nút chụp. Hôm Tết, mình có viết một bài máy ảnh hay mắt người nói dối rồi, mấy nay ngẫm nghĩ lại thêm, xin chia sẻ.
Lý giải thế nào?
Bức ảnh chỉ tái hiện hai chiều (mặt phẳng) của vật thể ba chiều; trắng đen tái hiện một thực tế muôn màu sắc; các chủ đề dịch chuyển di động thì được "đóng băng" thành ảnh tĩnh...v.v... Vậy mà, ngay chính khi khoảnh khắc vật thể được "bắt dính" bằng hình ảnh, cũng là lúc bức ảnh đó chuyển tải trung thực một chủ thể hay một sự kiện xảy ra, ngay khoảnh khắc bấm nút chụp. Hôm Tết, mình có viết một bài máy ảnh hay mắt người nói dối rồi, mấy nay ngẫm nghĩ lại thêm, xin chia sẻ.
Bhutan - Nikon D3 14-24mm - Một khung ảnh được tách ra khỏi bối cảnh lớn lộn xộn nhiều thứ khác ngoài đời thực.
Lý giải thế nào?
Với cái ống kính, bức ảnh là một sự chuyển tải trung thực mọi thứ lọt vào tầm nhìn (góc nhìn - tiêu cự) của nó. Dù cho cảnh tượng diễn ra hấp dẫn hồi hộp hay nhàm chán u buồn, có tính thẩm mỹ hay không có tính thẩm mỹ, nó không chứa đựng những tính chất trừu tượng của chủ đề được chụp. Nhiều bức ảnh vì một số chi tiết nhàm chán, kém thẩm mỹ, thiếu yếu tố cảm xúc trừu tượng mà trở nên "dối trá" và bị kết án.
Mình còn nhớ, có lần xem một bộ ảnh trời mưa gió âm u, một người đã nhận xét: "đưa cây vợt xịn cho người không biết chơi tenis thì cũng thua!" Thế là sao? Nhiếp ảnh không phải là một phương tiện chuyển tải theo kiểu "thấy sao chụp vậy" - một cách "tự nhiên". Nhiều người hay nói rằng "thấy sao chụp vậy"! Một hiện thực khách quan thực sự trong nhiếp ảnh, hoàn toàn không có. Nếu tìm kiếm cái gọi là hiện thực khách quan ấy, là một tìm kiếm vô vọng. Người cầm máy chỉ nhắm đến việc chụp một bức ảnh có tính hiệu quả cụ thể.
Em bé ở ngôi đền cổ Nepal - Nikon D3 14-24mm - Sự linh hoạt nhí nhảnh của em bé lúc đó thúc đẩy chụp.
Một chủ đề được chụp, nghĩa là chủ đề đó có trong đầu từ trước khi bấm máy chụp. Chính chủ đề đó thúc đẩy người cầm máy bấm chụp. Nếu cú chụp đó hoàn toàn ngẫu nhiên phó mặc hoàn toàn may rủi, sự khác biệt giữa chủ đề và bức hình là rất thấp kém so với việc người chụp chủ ý chụp chủ đề đó, có mục đích nhắm đạt được một hiệu quả nào đó. Còn cái máy ảnh, rất nhiều thứ nó thấy được mà mắt người không thể. Như ở một khoảng cách rất xa chụp bằng ống kính tele, hoặc ngược lại rất gần của macro, những vật thể chuyển động nó cũng bắt dính với tốc độ rất cao, hoặc ghi nhận một hình ảnh làm chậm một chuyển động... mắt người không thể thấy. Sự dối trá nhiếp ảnh không phải là tiêu cực.
Vài ví dụ những bức ảnh hiệu quả hơn kinh nghiệm giác quan:
- Ảnh chụp bằng ống tele, mắt thường không phân biệt được
- Ảnh chụp cận cảnh macro / close-up cho thấy những chi tiết, mắt không thấy rõ
- Ảnh trắng đen mạnh mẽ diễn tả cảnh sắc mờ đục u ám
- Ảnh chụp vật thể chuyển động được bắt dính rõ nét
- Ảnh được dùng những filter tạo mờ, chói loé, tạo vệt ... cảm xúc của người chụp.
Cầu Cần Thơ - EOS 6D qua ngàm AIS 15mm - Mắt nhìn cảnh thực không thể thấy như thế này, là hiệu ứng "gần to xa nhỏ" của ống góc rộng.
Những bức ảnh như thế, khác hoàn toàn những gì mà mắt người nhìn thấy, chúng chứa nhiều thông tin hơn. Chúng không bao giờ là những bức ảnh "tự nhiên" thấy sao chụp vậy được. Chiếc máy ảnh là tấm gương soi có trí nhớ nhưng không biết tư duy. Ai đó cầm máy tư duy cái chủ đề muốn chụp khi bấm nút. Muốn nhìn như cách nhìn của cái máy ảnh, ta phải tạm bỏ những cảm xúc của giác quan trừ thị giác. Nhìn sự vật như cái máy ảnh nhìn. Đó là con mắt của nhiếp ảnh.
Khi đứng ở bờ biển, ta nghe tiếng sóng nước, nhìn thấy cát, bầu trời, gió mát, ngửi được cả mùi rong rêu, nếm được vị mặn của bụi nước trong gió và nắng cùng những nhịp sóng ra vào. Giờ ta chụp lại khung ảnh ghi nhận tất cả những cảm giác đó thì sẽ không bao giờ thành sự được. Những cảm xúc đó không tồn tại trong bức ảnh. Muốn nhìn như cách của máy ảnh, tạm quên đi những cảm giác của giác quan, chỉ dùng thị giác. Cái máy ảnh, với nó thì một bức ảnh chỉ là một hình thù vuông hay chữ nhật... với những khu vực đậm nhạt khác nhau, kết cấu khác nhau. Chụp cái nhà với cái máy ảnh đó chỉ là kết hợp của các hình thù vuông tròn chữ nhật cùng độ sáng và chất liệu khác nhau... mà thôi.
Quảng cáo
Hiệu ứng viễn cận của ống góc rộng 14mm - Một vườn chè vùng ngoại ô Ấn Độ
Nhìn như máy ảnh
Với máy ảnh, chỉ là sự phản chiếu hiện thực của cảnh vật/ sự vật đi qua ống kính hiển thị trên bề mặt phim / cảm biến phẳng. Không có chuyển động hay hồn ảnh sức sống gì cả. Chỉ có rõ nét hay mờ nhoè kéo vệt mà thôi. Không hề có ánh sáng chói chang hay bóng tối u ám, chỉ có một dải sắc độ.
Thành ra, nhìn bằng con mắt nhiếp ảnh, tạm quên mục đích và ý nghĩa của chủ đề ảnh, ý đồ ý tứ mà hãy xem chủ đề như một hình hoạ trừu tượng gồm đường nét, hình khối, màu sắc, ánh sáng, bóng tối.
- Xét bố cục
- Ban đầu là nhìn mọi thành phần trên một mặt phẳng. Qua ống kính có khẩu độ nhỏ (chỉ số f lớn) thì thấy rõ những yếu tố mà khi ta mở khẩu lớn (chỉ số f nhỏ), hậu cảnh rõ ràng hơn đôi khi lấn át luôn cả với những vật ở gần.
- Tiếp đến là hình dạng / hình khối được sắp xếp theo trật tự nào đó, nhịp điệu nào đó để tăng hiệu quả đồ hoạ cho bố cục. Hình dáng thẳng đứng hay ngang, hình dáng nào làm trục xương sống cho bố cục chung rồi các yếu tố khác bám theo khung sườn đó.
- Rồi tỉ lệ khung hình, vuông dài hay cao hẹp... chủ đề được tập hợp của những hình dáng, mảng màu, đường nét... được sắp xếp hài hoà hiệu quả nhất.
Đồi cát Nam Cương - Ninh Thuận - Yashica + film Ektar 160 - Mắt nhìn ánh sáng chói chang, chẳng thấy rõ gì đâu.
- Xét ánh sáng
- Người mới chụp sẽ quan tâm nhiều đến lượng sáng. Tức là xem xét thấy ánh sáng đủ mạnh để cầm máy chụp với tốc độ màn trập đủ nhanh, không rung, ảnh không bị mờ nhoè là họ thoả mãn. Còn những người khác thì quan tâm đến tính chất của ánh: toả dịu, trực diện, tạt ngang, trên xuống hay sau tới, một nguồn hay nhiều nguồn, trắng hay màu... Những thứ đó tạo sự khác biệt lớn cho bức ảnh!
- Lưu ý độ tương phản, cao hay thấp của nguồn sáng tạo ấn tượng khác nhau, thay vì giơ lên chụp bất kỳ cái họ thích thú nhưng không thèm cân nhắc hình ảnh có hiệu quả không, có hơn không ở một ánh sáng khác, bóng tối tối khác.
- Rồi cường độ sáng mạnh yếu hay trung bình, nguồn sáng toả rộng hay gom về một điểm, ánh sáng trực tiếp hay gián tiếp, ánh sáng có màu gì.... Bức ảnh đúng sáng chưa hẳn đã đúng ý.
Galaxy Camera 21x - Dầu Tiếng Tây Ninh - Hiệu ứng của ống tele chứ mắt nhìn sao mà thấy như vậy.
- Xét màu sắc
- Màu của ánh sáng thay đổi liên tục, mọi vật nằm trong nguồn sáng đó sẽ biến đổi màu sắc theo. Nếu chụp một gương mặt người màu xanh dương, đúng thực vì chụp dưới nguồn sáng màu xanh dương, thì trong bối cảnh đó gương mặt phải màu xanh như thế. Màu bị sai lệch? Không tự nhiên? Không phải vậy. Sự vật thực tế mang màu sắc như vậy và nhiều người không để ý vì vốn quen nhìn màu theo ký ức, xem mọi vật với màu sắc như lúc nào cũng ở trong một nguồn sáng trắng của ban ngày.
- Màu sắc dịu nhạt, đục tối, ít khi được dùng nhưng sẽ được chú ý. Màu sắc rực rỡ, sặc sỡ chưa chắc đã là những màu tạo hiệu quả. Tự do sáng tạo của người chụp nào dám vứt bỏ những tiêu chuẩn bình thường, về cảm thức màu sắc trong vô thức, đôi khi sẽ tạo sự khác biệt.
Một dịp đi Sing chơi
- Xét phối cảnh
- Khi nhìn một toà nhà, ta thấy những đường thẳng đứng song song. Đó là cái nhìn của kinh nghiệm ký ức có sẵn chứ không phải thấy như đang thấy bằng mắt vì luật viễn cận phải hội tụ chúng về một điểm. Máy ảnh không có ký ức dĩ nhiên sẽ ghi nhận đúng sự hội tụ này, nhất là với ống góc rộng thì luật viễn-cận càng rõ ràng.
- Nhìn theo cách của máy ảnh là chấp nhận hiện tượng phối cảnh như đúng thực. Quen thuộc là phối cảnh bị bóp méo với ống góc rộng. Phối cảnh đó không phải là sai hay không theo ý đồ của người chụp, mà là phải nhận ra chúng trước khi bấm chụp, là dùng hay loại bỏ trước khi chụp.
- Phối cảnh tuỳ thuộc vào ý muốn của người chụp và mục đích của bức ảnh đó.
Quảng cáo
Galaxy S6 - sau cơn mưa trời đã sáng
Nhìn vạn vật bằng con mắt nhiếp ảnh là biến những điều tiềm ẩn thành hiện thực: không phải nhìn sự vật như bản thân sự vật mà là hình dung chúng sẽ như thế nào với những dạng thức đồ hoạ của kết quả. Bởi thế, óc tưởng tượng, hình dung trước những gì ta chụp, tách chúng ra khỏi môi trường lớn chung quanh, tạo một cá tính riêng, hình thành một chủ đề, thể hiện hình thức đồ hoạ hiệu quả nhất. Vì, hình ảnh của máy ảnh khác với hình ảnh của thị giác con người thế nào, thì nhiếp ảnh cũng khác với mọi cách tạo hình và bức ảnh cũng khác với thế giới thực của chúng như vậy.