Năm nay không phải là năm tốt với Facebook và nhiều mạng xã hội khác. Facebook trải qua thời kì giông bão nhất kể từ khi hãng được thành lập, cả về mặt kĩ thuật, người dùng và cũng như pháp lý. Google cũng gặp nhiều sự cố với Google+ khiến hãng phải đóng cửa luôn mạng xã hội này sau một thời gian sống "thoi thóp". LinkedIn cũng leak data người dùng. Trong khi đó nhiều mạng xã hội nhỏ hơn thì lại phát triển nhanh, ví dụ như Tik Tok và nhiều mạng xã hội giải trí tương tự.
Hãy nhìn lại năm 2018 trước nhất với Facebook. Tháng 3/2018, Facebook bị phát hiện để lộ thông tin của 50 triệu người dùng, sau đó mở rộng lên tới 87 triệu người. Khi điều tra kĩ thì Facebook phát hiện ra một ứng dụng có từ năm 2013 đã thu thập thông tin của người dùng, nhưng vấn đề quan trọng là các thông tin đó đã được dùng bởi công ty Cambridge Analytica để làm nghiên cứu và định hướng dư luận. Điều đó có tác động tới suy nghĩ của cử tri trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016, mà Cambridge Analytica lại có liên hệ tới tổng thống Donald Trump nên sự việc mới thu hút nhiều sự quan tâm của thế giới.
Trước đó, Facebook cũng đã bị điều tra về việc để Nga thao túng các luồng thông tin có liên quan đến cuộc bầu cử. Như dầu châm vào lửa, scandal Cambridge Analytica khiến Facebook bất ngờ và bị rất nhiều cơ quan điều tra hỏi thăm tại nhiều nước khác nhau về chính sách bảo mật dữ liệu cũng như cách họ cấp quyền cho các app bên thứ ba truy cập vào thông tin người dùng.
Kể từ tháng 4/2018, Facebook đã siết quyền sử dụng dữ liệu của các app, mọi thứ được thắt chặt hơn rất nhiều và đa phần các app bị cấm lấy thông tin của bạn bè hoặc của những người mà bạn có tương tác. Tính năng tìm kiếm bằng số điện thoại cũng được gỡ bỏ vì đây là thứ được sử dụng để khai thác, tìm kiếm và trích xuất hồ sơ người dùng.
Hãy nhìn lại năm 2018 trước nhất với Facebook. Tháng 3/2018, Facebook bị phát hiện để lộ thông tin của 50 triệu người dùng, sau đó mở rộng lên tới 87 triệu người. Khi điều tra kĩ thì Facebook phát hiện ra một ứng dụng có từ năm 2013 đã thu thập thông tin của người dùng, nhưng vấn đề quan trọng là các thông tin đó đã được dùng bởi công ty Cambridge Analytica để làm nghiên cứu và định hướng dư luận. Điều đó có tác động tới suy nghĩ của cử tri trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016, mà Cambridge Analytica lại có liên hệ tới tổng thống Donald Trump nên sự việc mới thu hút nhiều sự quan tâm của thế giới.
Trước đó, Facebook cũng đã bị điều tra về việc để Nga thao túng các luồng thông tin có liên quan đến cuộc bầu cử. Như dầu châm vào lửa, scandal Cambridge Analytica khiến Facebook bất ngờ và bị rất nhiều cơ quan điều tra hỏi thăm tại nhiều nước khác nhau về chính sách bảo mật dữ liệu cũng như cách họ cấp quyền cho các app bên thứ ba truy cập vào thông tin người dùng.
Kể từ tháng 4/2018, Facebook đã siết quyền sử dụng dữ liệu của các app, mọi thứ được thắt chặt hơn rất nhiều và đa phần các app bị cấm lấy thông tin của bạn bè hoặc của những người mà bạn có tương tác. Tính năng tìm kiếm bằng số điện thoại cũng được gỡ bỏ vì đây là thứ được sử dụng để khai thác, tìm kiếm và trích xuất hồ sơ người dùng.
Xem thên: Mình có gì đâu mà sợ lộ
Nhưng sự cố với Facebook không chỉ dừng ở đó. Tháng 9/2018, Facebook lại bị rò rỉ thêm thông tin của 50 triệu tài khoản nữa vì một lỗ hổng bảo mật. Lỗ hổng này đã được một hacker khai thác thông qua tính năng View As trên News Feed. Ngoài 50 triệu người bị ảnh hưởng, Facebook còn logout thêm 40 triệu tài khoản khác nữa cho chắc ăn, tạo ra một làn sóng logout lớn khiến người dùng hoang mang.
Rõ ràng 2018 không phải là năm tốt với Facebook, họ bị nhiều cú như vậy và cú nào cũng lớn nên lòng tin của người dùng vào mạng xã hội này có suy giảm một chút, những mạng xã hội đối thủ được dịp tranh thủ đẩy mạnh bản thân mình. Facebook cũng đang bị nhiều người chê vì việc block tài khoản, chặn quảng cáo... quá thất thường và không hỗ trợ tới nơi tới chốn. Rồi CEO Facebook cũng phải điều trần trước quốc hội Mỹ nữa.
Còn rất nhiều vấn đề mà Facebook cần giải quyết, cả về mặt chính sách lẫn kĩ thuật, để có thể khôi phục được lòng tin của người dùng. Nhưng có một điều chắc chắn là họ vẫn sẽ là mạng xã hội lớn nhất trong nhiều năm tới và hoạt động social của thế giới loài người vẫn sẽ diễn ra chủ yếu trên Facebook, họ sẽ không sớm chết.
2018 cũng là năm chứng kiến sự đóng của của nhiều mạng xã hội lớn. Tháng 10/2018, Google tuyên bố chuẩn bị đóng cửa Google+ sau khi bị phát hiện một lỗ hổng trong API profile có thể dùng để khai thác hồ sơ của người dùng trên mạng xã hội này. Đã có 438 ứng dụng sử dụng People API, tuy nhiên không rõ có bao nhiêu lập trình viên biết về lỗ hổng này. Nhiều nhất là 500.000 người dùng đã bị ảnh hưởng, còn chính xác có ai bị lấy thông tin hay không thì Google không biết chắc vì các dòng log truy cập tính năng này chỉ được lưu trữ trong vòng 2 tuần, sau đó bị xóa đi để log mới ghi nhận vào.
Chưa hết, tháng 12/2018, Google lại phát hiện thêm lỗ hổng bảo mật thứ hai ảnh hưởng tới 52,5 triệu người dùng. Vậy nên thay vì kế hoạch đóng cửa Google+ vào tháng 8 năm sau, Google dời lên thành tháng 4. Thật việc Google+ đóng cửa cũng không phải là quá bất ngờ vì mạng xã hội này từ lâu đã xem như chết, không còn ai tham gia, không có cộng đồng đủ mạnh và cũng không có nội dung nào hay. Gia sản lớn nhất mà Google+ để lại chính là tính năng quản lý, tìm kiếm, chỉnh sửa ảnh và giờ nó đã tách ra riêng thành Google Photos.
Và với anh em Việt Nam, việc Yahoo Messenger ngừng hoạt động cũng là một điều nuối tiếc cho tuổi thơ của thế hệ 8x, 9x. Từ một app chat phổ biến, do chậm hỗ trợ các nền tảng mobile và cũng vì những lùm xùm của Yahoo nên YM đã không thể phát triển tiếp, nhường đất lại cho các app hiện đại như Viber, WhatsApp, Zalo hay tính năng chat của Facebook Messenger. Tuy đây không hẳn là một mạng xã hội nhưng nó cũng là cách mà nhiều hội nhóm từng liên lạc, trao đổi thông tin một cách tích cực với nhau, có những chat room để mọi người tham gia vào...
Nhưng viễn cảnh mạng xã hội năm 2018 không hẳn là đen tối vì đây là năm bùng nổ của các mạng xã hội giải trí, nổi nhất chắc phải kể đến TikTok của Trung Quốc. TikTok nhắm đến việc tạo và chia sẻ các video về âm nhạc hoặc những video ngộ nghĩnh. Tháng 6/2018, TikTok chậm mốc 500 triệu người dùng tích cực mỗi tháng trên toàn thế giới và 150 triệu người dùng mỗi ngày ở Trung Quốc. Nó trở thành app được download nhiều nhất trên App Store trong nửa đầu năm 2018, vượt cả PUBG Mobile, YouTube, WhatsApp, Instagram... TikTok hiện đang mở rộng ra nhiều quốc gia khác và anh em ở Việt Nam hẳn đã quá quen với quảng cáo dày đặc của TikTok trên Facebook, YouTube.
Quảng cáo
TikTok cho thấy rằng ngoài nhu cầu trao đổi chung chung trên Facebook, người dùng còn có nhu cầu thể hiện bản thân ở nhiều khía cạnh khác nhau, ví dụ như ở việc ca hát, diễn theo nhạc hay nhảy nhót. TikTok ra đời để đáp ứng đúng nhu cầu này, và thế là họ đi lên. Những mạng xã hội dành cho nấu ăn, dành cho những người đam mê một lĩnh vực nhỏ nào đó (ví dụ: Tinh tế là mạng xã hội về công nghệ) cũng có thể thêm thị phần vì càng lúc người ta càng thấy rằng Facebook không thể đáp ứng hết mọi nhu cầu về tiêu thụ, chia sẻ thông tin.
Song song với mạng xã hội là câu hỏi về quyền riêng tư của người dùng. Những gì bạn chia sẻ, những gì bạn nhập vào các mạng xã hội đều có thể bị khai thác theo nhiều cách khác nhau. Rõ nhất là Facebook, chỉ cần bạn share các thông tin, bạn check in ở vài nơi là đủ để đoán được hành vi, sở thích của bạn rồi. Hay chỉ đơn giản là việc bạn thường đi chơi với ai, nhóm bạn của bạn có tính chất như nào cũng đủ để bán quảng cáo định hướng.
Không chỉ các mạng xã hội phải lo về vấn đề quyền riêng tư mà các nhà lập pháp cũng đang bắt đầu vào cuộc để giải quyết nút thắt này. Châu Âu năm 2018 có bộ luật GPDR là nổi nhất, trong đó quy định nhiều điều khoản chặt chẽ về việc bảo mật thông tin cũng như quy trình, quy định cần tuân thủ trong trường hợp phát hiện thông tin của người dùng bị khai thác.
Những vấn đề về quyền riêng tư nhiều khi còn liên quan tới đạo đức của người khai thác và sử dụng thông tin. Sự phát triển của các kĩ thuật crawl (cào) dữ liệu giờ rất phổ biến và dễ làm. Gần như bất kì ai cũng có thể làm ra các con crawler thu thập dữ liệu từ các mạng xã hội, vậy là profile thực của bạn đã bị phơi bày. Dữ liệu đã crawl có thể dùng để quảng cáo, đem bán cho đơn vị nghiên cứu, tìm hiểu hành vi tiêu dùng và hàng loạt thứ khác. Nên việc sử dụng data ra sao cũng là câu hỏi nhức nhối.
Trước khi các mạng xã hội bảo vệ bạn, có lẽ bạn cần tự bảo vệ mình trước. Xem thêm: Không có cách nào để bạn thoát khỏi Facebook cả.