Chữ Việt Nhanh: Một kiểu chữ Việt ngắn gọn

Chữ Việt Nhanh: kiểu chữ Việt cực ngắn
(Tên cũ: Chữ Việt Nhanh: một kiểu chữ Việt ngắn gọn)

Trần Tư Bình

A. Dẫn nhập
B. Đề xuất ghi gọn
C. Bảng tóm tắt
D. Lời cuối

A. DẪN NHẬP

Chữ Quốc ngữ được các linh mục châu Âu sáng chế vào đầu thế kỉ 17 để việc truyền đạo của họ được dễ dàng hơn. Lúc đó, hình thức chữ Quốc ngữ rất khác so với hiện nay.
Đến năm 1651, chữ Quốc ngữ tạm ổn định với sự ra đời cuốn Từ điển An Nam - Bồ Đào Nha – La tinh của giáo sĩ Đắc Lộ Alexandre de Rhodes, người gốc Pháp.
Suốt thế kỉ 18 và 19, chữ Quốc ngữ tiếp tục được cải tiến bởi nhiều người và rồi có hình thức như hiện nay.
Đến cuối thế kỷ 19, chính phủ thực dân Pháp quyết định áp đặt chữ Quốc ngữ làm văn tự chính thức cho tiếng Việt, mang theo các khuyết điểm chưa được cải tiến rốt ráo.

1. Các bất hợp lí của chữ Quốc ngữ
Phần lớn các khuyết điểm của chữ Quốc ngữ hiện nay là do các giáo sĩ chịu ảnh hưởng của chữ viết ở nước họ mà ra.

Các khuyết điểm dễ thấy như:

Âm /cờ/ khi thì viết C (ca, co…), khi thì viết K (kín, kê, kẻ).
Âm /gờ/ khi thì viết G (ga, gò…), khi thì viết GH (ghi, ghê, ghe).
Âm /ngờ/ khi thì viết NG (nga, ngò…), khi thì viết NGH (nghi, nghề, nghe).
Âm /i/ khi thì viết Y (kỳ, lý…), khi thì viết I (thi, trí…).
Chữ “ga, gò…” thì đọc âm /gờ/, còn chữ “gì” (cái gì) thì đọc âm /giờ/.
Chữ Quốc ngữ là lối viết có nhiều dấu phụ nhất (dấu móc câu, dấu trăng, dấu nón, dấu thanh, …) trong hệ chữ dùng chữ cái La-tinh.

Các khuyết điểm khó thấy mà một số chuyên gia ngôn ngữ đã nêu ra như:

Các cặp nguyên âm đôi ia/iê, ua/uô, ưa/ươ thật ra chỉ là một, nhưng khi thì viết ia, ua, ưa; khi thì viết iê, uô, ươ. (¹)
Các âm tiết: iêm, iên, iêt, iêu, iêng đứng một mình thì lại viết là yêm, yên, yêt, yêu, yêng. (²)
Nguyên âm đôi [iƏ] khi thì viết ia (tia), khi thì viết iê (tiên), khi thì viết ya (giặt giỵa).
Cặp nguyên âm ghép uya/uyê thật ra chỉ là một, nhưng khi thì viết uya (khuya); khi thì viết uyê (khuyên).

Vì còn các khuyết điểm trên, cho nên nhiều năm qua, vẫn còn có các hội nghị và các bài viết bàn về cải tiến chữ Quốc ngữ.
Tiếc là đến nay, chưa có đề nghị cải tiến nào vừa hợp lí và vừa ngắn gọn để giải quyết các tất cả các khuyết điểm nêu trên.

2. Lợi và hại của việc cải tiến chữ Quốc ngữ
Dù chữ Quốc ngữ hiện nay đang vận hành hiệu quả và chưa có nhu cầu cấp thiết cải tiến chữ viết nhưng việc tìm ra một cách ghi tối ưu, hợp lí và ngắn gọn hơn cho tiếng Việt vẫn là việc nên làm, vì thiết nghĩ đang vận hành hiệu quả không có nghĩa là không thể vận hành hiệu quả hơn hiện nay.

Những người ủng hộ cải tiến cho rằng tìm được một cách ghi ngắn gọn tối ưu hơn cho chữ Việt thì dù phải tốn công phu học lại chữ viết mới, thì cũng không sao, bởi vì chúng ta sẽ có những khoản tiết kiệm lớn hơn rất nhiều để bù lại.

Chữ ghi gọn tối ưu chắc chắn sẽ dễ học hơn. Những người Việt sau này, kể cả người nước ngoài hay các dân tộc thiểu số trong nước, học chữ cải tiến sẽ học nhanh chóng hơn. Chưa kể tiết kiệm được rất nhiều giấy mực, vật liệu làm bảng hiệu, thời gian viết gõ, v.v….

Một khi tìm được cách ghi hợp lí và cực ngắn cho chữ Việt rồi, dựa vào nó thì việc tạo chữ viết cho các dân tộc thiểu số hoặc chữ nổi cho người khiếm thị sẽ được hợp lí hơn, tránh được những bất hợp lí quá rõ rệt của chữ Quốc ngữ.

Còn những người chống đối cải tiến cho rằng nếu thực hiện cải tiến chữ Quốc ngữ thì di sản văn hóa khổng lồ và thói quen của toàn dân từ nhỏ đến lớn, làm sao có thể thay đổi được mà không gây ra sự phiền toái. Hoặc cho rằng cải tiến sẽ kéo theo chi phí tốn kém trong việc học lại chữ cải tiến, và còn động chạm đến giấy tờ giao dịch, con dấu, thậm chí tiền tệ, v.v….

Dù ủng hộ hay chống đối, một sự thật là người Trung Quốc đã thực hiện thành công cải tiến chữ Hán, từ phồn thể qua giản thể vào giữa thế kỷ 20, dù di sản văn hóa của họ còn khổng lồ hơn nhiều lần và thói quen của toàn dân Trung Quốc là cả vài ngàn năm qua, chứ không phải chỉ hơn trăm năm như ở chữ Quốc ngữ.

3. Vì sao có bài viết này?

Năm 1976, tình cờ tôi mượn ở thư viện cuốn sách “Vấn đề cải tiến chữ Quốc ngữ”, Nxb Văn Hoá, Hà Nội, in năm 1961, ghi lại nội dung Hội nghị bàn về vấn đề cải tiến chữ Quốc ngữ do Viện Văn Học tổ chức tại Hà Nội năm 1960.
Cuốn sách này trình bày những bất hợp lí của chữ Quốc ngữ, các đề nghị cải tiến chữ Quốc ngữ qua những cuộc thảo luận từ trước đến thời điểm ấy, và hơn 20 bài tham luận đọc ở hội nghị.

Đọc mục lục sách, tôi ngạc nhiên lắm, vì theo hiểu biết của tôi khi đó thì chữ Quốc ngữ đã rất đẹp và hoàn thiện rồi, tại sao lại có cả một hội nghị bàn về cải tiến chữ Quốc ngữ?
Đọc sách xong, tôi hiểu chữ Quốc ngữ còn một số bất hợp lí. Lúc đó, tôi bèn suy nghĩ có cách viết nào hợp lí và gọn hơn không? Tôi đã nghĩ ra cách ghi gọn có hệ thống cho 52 vần “Nguyên âm ghép và chữ cái cuối” (vốn có 3 hoặc 4 chữ cái) xuống chỉ còn 2 chữ cái mỗi vần.
Từ đó, tôi bắt đầu sưu tầm các tài liệu về vấn đề cải tiến chữ Quốc ngữ.

Nay xin chọn ra một số đề xuất của những người khác và kết hợp với một số đề xuất tự nghĩ ra, chúng tôi xin đề xuất một kiểu chữ Việt vừa hợp lí vừa rất ngắn gọn, giải quyết được các tất cả các bất hợp lí nêu trên của chữ Quốc ngữ.

4. Mục đích các đề xuất ghi gọn
Các đề xuất có các mục đích như sau:

a) Cài đặt vào trang “Gõ Tắt” ở các bộ gõ chữ Việt để khi gõ chữ ghi gọn mà máy tính vẫn hiện ra chữ Quốc ngữ.
Hiện nay, bộ gõ nhanh tiếng Việt online ChuVietNhanhKey đã tích hợp trọn vẹn cách ghi gọn Chữ Việt Nhanh, giúp người dùng gõ tiếng Việt trực tuyến nhanh hơn, tiết kiệm gần khoảng 30% thời gian gõ.
Xin vào đường dẫn sau để tìm hiểu và thực hành ngay http://chuvietnhanhkey.sf.net
Hoặc đọc bài hướng dẫn “Gõ nhanh chữ Việt với ChuVietNhanhKey” ở http://chuvietnhanh.sf.net/GoNhanhChuVietVoiChuVietNhanhKey.htm

Tương tự, bộ gõ WinVNKey đã tích hợp trọn vẹn cách ghi gọn Chữ Việt Nhanh, giúp gõ tiếng Việt nhanh trên máy tính.
Xem bài “Phương pháp mới gõ tắt chữ Việt với WinVNKey” ở http://chuvietnhanh.sourceforge.net/PhuongPhapMoiGoTatChuVietVoiWinvnkey.htm

b) Ghi chép riêng tư, viết tin nhắn ở điện thoại, mạng xã hội, v.v… được nhanh hơn.

c) Gợi một số ý cho việc cải tiến chữ Quốc ngữ, nếu việc cải tiến là cần thiết.

Kiểu chữ Việt cực ngắn này được đặt tên là Chữ Việt Nhanh (CVN) vì đây là cách ghi rất gọn, hợp lí và hệ thống.

B. CÁCH GHI GỌN

Lưu ý: Xin đọc các đề xuất từ trên xuống dưới vì chúng có quan hệ nối tiếp.

1. Bỏ bớt dấu sắc ở mọi từ có chữ cái cuối là: c, p, t, ch (1 đề xuất)

• Bỏ bớt dấu sắc ở mọi từ có chữ cái cuối là: c, p, t, ch.
Vd: bực tưc = bực tức, nup = núp, trot lọt = trót lọt.

2. Y và Uy (3 đề xuất)

• I thay Y …… Vd: i tá = y tá.
• Y thay UY …… Vd: thý = thúy, byt = buýt.
• Chỉ vần AY, ÂY giữ nguyên AY, ÂY …… Vd: mây bay = mây bay.

3. Phụ âm đầu chữ (9 đề xuất)

• F thay PH …… Vd: fải = phải.
• Q thay QU …… Vd: qay = quay, qân = quân, qôc = quốc, qi = qui, qy = quy.
• C thay K …… Vd: cín = kín, cê = kê, cẻ = kẻ.
• K thay KH …… Vd: ki kó kăn = khi khó khăn.
• Z thay D …… Vd: zì = dì, zo zự = do dự.
• D thay Đ …… Vd: di dâu dó = đi đâu đó.
• J thay GI …… Vd: já jì = giá gì, jữ jìn = giữ gìn, jặt jịa = giặt giỵa (vì i thay y).
• G thay GH …… Vd: gì = ghì, gê = ghê, ge = ghe.
• W thay NG-NGH …… Vd: wa = nga, wĩ = nghĩ, wề = nghề, we = nghe.

4. Phụ âm cuối chữ (3 đề xuất)

• G thay NG …… Vd: mag = mang, xoog = xoong.
• H thay NH …… Vd: bah = banh, hoàh = hoành, huêh = huênh.
• K thay CH …… Vd: tak bạk = tách bạch, hoạk = hoạch, wuệk = nguệch.

5. Năm mươi hai vần “Nguyên âm ghép và chữ cái cuối” (18 đề xuất)
Hãy xem 52 vần “Nguyên âm ghép và chữ cái cuối” sau:
- uyêt, uyên.
- iêt, iêp, iêc, iên, iêm, iêng, iêu.
- yêt, yên, yêm, yêng, yêu.
- uôt, uôc, uôn, uôm, uông, uôi.
- ươt, ươp, ươc, ươn, ươm, ương, ươu, ươi.
- uât, uân, uâng, uây.
- uơt, uơn.
- oăt, oăc, oăn, oăm, oăng.
- oet, oen, oem, oeo.
- oat, oap, oac, oan, oam, oang, oao, oai, oay.

52 vần này có
- Các nguyên âm ghép là: UYÊ, IÊ, YÊ, UÔ, ƯƠ, UÂ, UƠ, OĂ, OE, OA.
- Và các chữ cái cuối là: T, P, C, N, M, NG, O, U, I, Y.

52 vần nầy được kí âm ghi gọn còn 2 chữ cái mỗi vần, theo công thức sau đây:
- Rút gọn nguyên âm ghép còn một nguyên âm.
- VÀ CÙNG LÚC, thay chữ cái cuối bằng chữ cái khác.

• Rút gọn nguyên âm ghép còn một nguyên âm. (10 đề xuất):

UYÊ rút còn Y.
IÊ-YÊ ……… I.
UÔ ………… U.
ƯƠ ………… Ư.
UÂ ………… Â.
UƠ ………… Ơ
OĂ ………… Ă.
OE ………… E.
OA ………… O
OA ………… A (Chỉ ở vần “oay”).

• VÀ CÙNG LÚC, thay chữ cái cuối bằng chữ cái khác. (8 đề xuất):

T thay bằng D …… Vd: tyd bid tud … = tuyết biết tuốt.
P ………… F …… Vd: hif cưf … = hiếp cướp.
C ………… S …… Vd: bid bụs bưs … = biết buộc bước.
N ………… L …… Vd: chỷl tìl tầl … = chuyển tiền tuần.
M ………… V …… Vd: tiv lựv … = tiêm lượm.
NG ……… Z …… Vd: hòz úz míz … = hoàng uống miếng.
O-U ……… W …… Vd: có chú wów ộp, rựw … = có chú ngoáo ộp, rượu.
I-Y ……… J …… Vd: tủj hòj laj haj … = tuổi hoài loay hoay.

Như vậy, ráp 10 nguyên âm rút gọn vào 8 chữ cái cuối khác, ta ghi gọn được 52 vần trên mỗi vần chỉ còn 2 chữ cái, như sau:

- UYÊT, UYÊN = YD, YL
Vd: thuyết chuyện = thyd chỵl.

- IÊT, IÊP, IÊC, IÊN, IÊM, IÊNG, IÊU = ID, IF, IS, IL, IV, IZ, IW.
Vd: biết tiếp việc liền hiếm tiếng nhiều = bid tif vịs lìl hív tíz nhìw

- YÊT, YÊN, YÊM, YÊNG, YÊU = ID, IL, IV, IZ, IW.
Vd: yết yến yểm yêng yếu = íd íl ỉv iz íw

- UÔT, UÔC, UÔN, UÔM, UÔNG, UÔI = UD, US, UL, UV, UZ, UJ.
Vd: suốt thuốc luôn nhuộm xuống cuối = sud thus lul nhụv xúz cúj.

- ƯƠD, ƯƠP, ƯƠC, ƯƠN, ƯƠM, ƯƠNG, ƯƠU, ƯƠI = ƯD, ƯF, ƯS, ƯL, ƯV, ƯZ, ƯW, ƯJ.
Vd: rượt cướp trước lươn bướm tương rượu mười = rựd cưf trưs lưl bứv tưz rựw mừj.

- UÂT, UÂN, UÂNG, UÂY = ÂD, ÂL, ÂZ, ÂJ.
Vd: xuất tuần khuâng khuấy = xâd tầl kâz kấj.

- UƠT, UƠN = ƠD, ƠL.
Vd: huợt huỡn = hợd hỡl.

- OĂT, OĂC, OĂN, OĂM, OĂNG = ĂD, ĂS, ĂL, ĂV, ĂZ.
Vd: thoắt hoặc xoắn = thăd hặs xắl.

- OET, OEN, OEM, OEO = ED, EL, EV, EW.
Vd: Chúng nó ngoéo tay cười toe toét = Chúg nó wéw tay cừj toe ted.

- OAT, OAP, OAC, OAN, OAM, OANG, OAO, OAI, OAY = OD, OF, OS, OL, OV, OZ, OW, OJ, AJ (vần: oay).
Vd: Chú Hoàng loay hoay gọt xoài = Chú Hòz laj haj gọt xòj.

(Do đó, chỉ cần nhớ 18 đề xuất trên, ta dễ dàng nhớ được 52 vần ghi gọn nầy)

Lưu ý:
Tuy cách viết vần ghi gọn khác với vần Quốc ngữ nhưng khi đọc thì ta vẫn đọc như nhau.
Ví dụ: YL (đọc cả cụm vần là: uyên), THỲL (đọc là: thuyền, hoặc đánh vần là: thờ-uyên-thuyên-huyền-thuyền).

Sau đây là các ví dụ cho 52 vần cải tiến. Các ví dụ bao gồm tất cả đề xuất ở các phần trên để cho thấy nhiều chữ Việt được kí âm rất gọn:

yd = uyêt ...... Vd: kyd = khuyết, qyd = quyết.
yl = uyên ...... Vd: wỹl = nguyễn, qỳl = quyền. (2 vần)

id = iêt, yêt ......... Vd: vid = viết, id = yết.
if = iêp ................ Vd: wịf = nghiệp.
is = iêc ................ Vd: tis vịs = tiếc việc.
il = iên, yên ......... Vd: fil = phiên, íl = yến.
iv = iêm, yêm ...... Vd: fív = phiếm, ỉv = yểm.
iz = iêng, yêng ...... Vd: jíz = giếng, wiz = nghiêng, iz = yêng.
iw = iêu, yêu ....... Vd: fíw = phiếu, iw = yêu. (2+12=14)

ud = uôt ...... Vd: nud = nuốt, rụd = ruột.
us = uôc ...... Vd: cus = cuốc.
ul = uôn ...... Vd: lul = luôn.
uv = uôm ...... Vd: lụv thụv = luộm thuộm.
uz = uông ...... Vd: úz = uống.
uj = uôi ...... Vd: cúj = cuối. (20)

ưd = ươt ...... Vd: lưd = lướt.
ưf = ươp ...... Vd: cưf = cướp.
ưs = ươc ...... Vd: dựs = được, fưs = phước.
ưl = ươn ...... Vd: lựl = lượn.
ưv = ươm ...... Vd: bưv bứv = bươm bướm.
ưz = ương ...... Vd: fưz = phương, gưz = gương.
ưw = ươu ...... Vd: rựw = rượu.
ưj = ươi ...... Vd: tưj cừj = tươi cười. (28)

âd = uât ...... Vd: kâd = khuất, lậd = luật.
âl = uân ...... Vd: kâl = khuân, tầl = tuần.
âz = uâng ...... Vd: bâg kâz = bâng khuâng.
âj = uây ...... Vd: kâj kỏa = khuây khỏa. (32)

ơd = uơt ...... Vd: hợd = huợt.
ơl = uơn ...... Vd: hỡl = huỡn. (34)

ăd = oăt ...... Vd: chăd = choắt, wặd = ngoặt.
ăs = oăc ...... Vd: hặs = hoặc, wăs = ngoắc.
ăl = oăl ...... Vd: xăl = xoăn.
ăv = oăm ...... Vd: kăv = khoăm.
ăz = oăng ...... Vd: hẵz = hoẵng, kắz = khoắng. (39)

ed = oet ...... Vd: ked = khoét, lòe lẹd = lòe loẹt.
el = oen ...... Vd: hel = hoen.
ev = oem ...... Vd: wev wév = ngoem ngoém.
ew = oeo ...... Vd: wẻw = ngoẻo. (43)

od = oat ...... Vd: kod = khoát, lọd = loạt.
of = oap ...... Vd: wof = ngoáp.
os = oac ...... Vd: kos = khoác, tọs = toạc.
ol = oan ...... Vd: hòl tòl = hoàn toàn.
ov = oam ...... Vd: wọv = ngoạm.
oz = oang ...... Vd: hòz = hoàng, kỏz = khoảng.
ow = oao ...... Vd: wów ộp = ngoáo ộp.
oj = oai ...... Vd: kój = khoái, wòj = ngoài.
aj = oay ...... Vd: laj haj = loay hoay. (52)

6. Cách đọc chữ ghi gọn
Chữ ghi gọn tuy khác với chữ Quốc ngữ nhưng khi đọc và đánh vần thì ta vẫn đọc và đánh vần y hệt như ở chữ Quốc ngữ theo hướng sư phạm mới, tức là đọc nguyên vần hoặc nguyên chữ. (³)

Sau đây là vài ví dụ cách đọc và đánh vần Chữ Việt Nhanh:

AG (đọc: ang) - MAG (đọc: mang, đánh vần: mờ-ang-mang).
AK (đọc: ách) - SẠK (đọc: sạch, đánh vần: sờ-ach-sach-nặng-sạch).
YL (đọc: uyên) - THỲL (đọc: thuyền, đánh vần: thờ-uyên-thuyên-huyền-thuyền).
IZ (đọc: iêng) - WIZ (đọc: nghiêng, đánh vần: ngờ-iêng-nghiêng).
IW (đọc: yêu) - WIW (đọc: nghiêu, đánh vần: ngờ-iêu-nghiêu).

7. Bài thơ viết bằng chữ ghi gọn
Một khi nhớ toàn bộ đề xuất và hiểu các ví dụ ở trên, ta dễ dàng hiểu 3 bài thơ văn viết bằng chữ ghi gọn sau đây.

* Bài thơ “Thu Điếu” của Nguyễn Khuyến viết bằng chữ ghi gọn:

Ao thu lạnh lẽo nước trong veo
Ao thu lạh lẽo nưs trog veo
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo
Một chis thỳl câu bé tẻo teo
Sóng biếc theo làn hơi gợn tí
Sóg bis theo làn hơi gợn tí
Lá vàng trước gió sẽ đưa vèo
Lá vàg trưs jó sẽ dưa vèo
Tầng mây lơ lững, trời xanh ngắt
Tầg mây lơ lữg, trời xah wăt
Ngõ trúc quanh co, khách vắng teo
Wõ truc qah co, kak vắg teo
Tựa gối ôm cần lâu chẳng được
Tựa gối ôm cần lâu chẳg dựs
Cá đâu đớp động dưới chân bèo
Cá dâu dớp dộg zứj chân bèo

* Bài thơ “Qua Đèo Ngang” của Bà Huyện Thanh Quan viết bằng chữ ghi gọn:

Bước tới Đèo Ngang, bóng xế tà,
Bưs tới Dèo Wag, bóg xế tà
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa
Cỏ cây chen dá, lá chen hoa
Lom khom dưới núi, tiều vài chú
Lom kom zứj núi, tìw vài chú
Lác đác bên sông, chợ mấy nhà.
Lac dac bên sôg, chợ mấy nhà.
Nhớ nước đau lòng, con quốc quốc,
Nhớ nưs dau lòg, con qôc qôc,
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia.
Thưz nhà mỏi mịz, cái ja ja.
Dừng chân đứng lại trời, non, nước,
Zừg chân dứg lại trời, non, nưs,
Một mảnh tình riêng, ta với ta.
Một mảh tìh riz, ta với ta.

* Đoạn đầu truyện ngắn “Tôi Đi Học” của Thanh Tịnh viết bằng chữ ghi gọn:

Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường.
Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cánh hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng. Những ý tưởng ấy tôi chưa lần nào ghi lên giấy, vì hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết. Nhưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã.
Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp. Con đường này tôi đã quen đi lại nhiều lần, nhưng lần này tôi tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. Tôi không lội qua sông thả diều như thằng Quý và không đi ra đồng nô đùa như thằng Sơn nữa. Trong chiếc áo vải dù đen dài tôi cảm thấy mình trang trọng và đứng đắn.

Hằg năm cứ vào cúj thu, lá wòj dừz rụg nhìw và trên kôg có nhữg dám mây bàg bạc, lòg tôi lại nao nưc nhữg cỉ nịv mơn mag của bủj tựu trừz.
Tôi qên thế nào dựs nhữg cảm jac trog ság ấy nảy nở trog lòg tôi như mấy cáh hoa tưj mỉm cừj jữa bầu trời qag dãg. Nhữg í tửz ấy tôi chưa lần nào gi lên jấy, vì hồi ấy tôi kôg bid gi và wày nay tôi kôg nhớ hêt. Nhưg mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè nup zứj nón mẹ lần dầu til di dến trừz, lòg tôi lại tưg bừg rộn rã.
Bủj mai hôm ấy, một bủj mai dầy sưz thu và jó lạh, mẹ tôi âu ív nắm tay tôi zẫn di trên con dừz làg zài và hẹp. Con dừz này tôi dã qen di lại nhìw lần, nhưg lần này tôi tự nhil thấy lạ. Cảh vật chug qah tôi dều thay dổi, vì chíh lòg tôi dag có sự thay dổi lớn: hôm nay tôi di học. Tôi kôg lội qa sôg thả zìw như thằg Qý và kôg di ra dồg nô dùa như thằg Sơn nữa. Trog chis áo vải zù den zài tôi cảm thấy mìh trag trọg và dứg dắn.

C. BẢNG TÓM TẮT

* Đường dẫn để in “Bảng tóm tắt cách ghi gọn Chữ Việt Nhanh”:
http://chuvietnhanh.sourceforge.net/BangTomTatCachGhiGonChuVietNhanh(CoDau).pdf

* Hoặc xem hình dưới đây:

* Hoặc xem phần TÓM TẮT bằng chữ sau đây.
1) Bỏ bớt dấu sắc ở mọi từ có chữ cái cuối là C, P, T, CH.

2) Chữ I thay cho Y, Y thay cho UY. Chỉ vần AY, ÂY giữ nguyên là AY, ÂY.

3) Ở phụ âm đầu chữ thì: F thay PH, Q thay QU, C thay K, K thay KH, Z thay D, D thay Đ, J thay GI, G thay GH, W thay NG, NGH.

4) Ở phụ âm cuối chữ thì: G thay NG, H thay NH, K thay CH.

5) Còn 52 vần “Nguyên âm ghép và chữ cái cuối”, vốn có 3 hoặc 4 chữ cái, được ghi gọn chỉ còn 2 chữ cái mỗi vần như sau (theo công thức trình bày kế tiếp):
- uyêt, uyên = yd, yl.
- iêt, iêp, iêc, iên, iêm, iêng, iêu = id, if, is, il, iv, iz, iw.
- yêt, yên, yêm, yêng, yêu = id, il, iv, iz, iw.
- uôt, uôc, uôn, uôm, uông, uôi = ud, us, ul, uv, uz, uj.
- ươt, ươp, ươc, ươn, ươm, ương, ươu, ươi = ưd, ưf, ưs, ưl, ưv, ưz, ưw, ưj.
- uât, uân, uâng, uây = âd, âl, âz, âj.
- uơt, uơn = ơd, ơl.
- oăt, oăc, oăn, oăm, oăng = ăd, ăs, ăl, ăv, ăz.
- oet, oen, oem, oeo = ed, el, ev, ew.
- oat, oap, oac, oan, oam, oang, oao, oai, oay = od, of, os, ol, ov, oz, ow, oj, aj (vần: oay).

Công thức rút gọn là:
- Rút gọn nguyên âm ghép còn một nguyên âm.
- Và cùng lúc, thay chữ cái cuối bằng chữ cái khác.

Nói rõ hơn là:
- Nguyên âm ghép được rút gọn thành một nguyên âm: UYÊ rút còn Y, IÊ-YÊ còn I, UÔ còn U, ƯƠ còn Ư, UÂ còn Â, UƠ còn Ơ, OĂ còn Ă, OE còn E, OA còn O, OA còn A (chỉ vần “oay”).
- Và cùng lúc, thay chữ cái cuối bằng chữ cái khác: T thay bằng D, P bằng F, C bằng S, N bằng L, M bằng V, NG bằng Z, O-U bằng W, I-J bằng J.

D. LỜI CUỐI

1. Ưu điểm và điều cốt lõi của Chữ Việt Nhanh
Ưu điểm của Chữ Việt Nhanh so với chữ Quốc ngữ như sau:

Số chữ cái tiết kiệm được ở Chữ Việt Nhanh so với chữ Quốc ngữ giao động từ 10% đến 20% tùy theo văn bản.
Chữ Việt Nhanh giải quyết được các tất cả các khuyết điểm của chữ Quốc ngữ đã nêu trong phần Dẫn Nhập ở đầu bài.
Chữ Việt Nhanh giảm bớt được các kí tự dấu phụ. Chẳng hạn không còn thấy các cặp nguyên âm ghép có dấu như iê, uô, ươ; không còn chữ cái Đ; không còn dấu sắc ở mọi từ có chữ cái cuối là c, p, t, ch.
Chữ Việt Nhanh rất ngắn gọn, do đó ta có thể dùng nó như một cách tốc ký để ghi chép riêng tư cho nhanh; hoặc tích hợp vào các bộ gõ để gõ tắt CVN nhưng bung ra chữ Việt trọn vẹn, giúp gõ tiếng Việt nhanh hơn.

Điểm cốt lõi của Chữ Việt Nhanh là công thức rút gọn 52 vần “Nguyên âm ghép và phụ âm cuối” vốn có từ 3 hoặc 4 ký tự xuống chỉ còn 2 ký tự mỗi vần.
Ai hiểu được công thức rút gọn 52 vần này thì sẽ dễ dàng hiểu 34 đề xuất của bài viết, và từ đó sẽ dễ dàng đọc hoặc chuyển đổi qua lại giữa hai văn bản chữ Quốc ngữ và Chữ Việt Nhanh.

2. Chữ Việt Nhanh đẹp hay xấu?
Chúng ta đã quen với chữ quốc ngữ từ nhiều năm nên cảm thấy chữ quốc ngữ là đẹp, mềm mại và hoàn thiện. Vì thế khi vừa xem Chữ Việt Nhanh, một số độc giả cho Chữ Việt Nhanh là xấu xí.

Giả sử xưa kia các giáo sĩ Tây phương sáng tạo ra Chữ Việt Nhanh để làm chữ Việt thì bây giờ chúng ta cũng thấy Chữ Việt Nhanh là đẹp, mềm mại và hoàn thiện vậy.

Tương tự cách nhìn của một số độc giả này, xưa kia nhiều nho sĩ đã chê chữ Quốc ngữ là xấu xí vì nghĩ rằng chữ Nôm và chữ Hán là đẹp và mềm mại hơn chữ Quốc ngữ.

3. Chữ Việt Nhanh làm nền tảng cho kiểu gõ Chữ VN Song Song 4.0
Kiều Trường Lâm (34 tuổi, Hà Nội) có đam mê nghiên cứu ngôn ngữ từ khi còn học Tiểu học. Anh bắt đầu nghiên cứu về các chữ cái thay cho dấu từ tiểu học cho đến lớp 10. Năm 2012, anh phát hiện đề tài "Chữ Việt Nhanh” nhưng bận rôn chưa thử dùng.
Tháng 10 năm 2019, Lâm bắt đầu học CVN và chat với tôi bằng CVN. Sau 1 tuần, Lâm nảy ra ý tưởng kết hợp 18 Kí hiệu dấu của Lâm vào CVN. Tự nhiên thấy ăn khớp và thế là kiểu gõ/chữ Chữ VN Song Song 4.0 (CVNSS4.0) ra đời một hai tuần sau đó, dù hai người đã biết công trình của nhau gần 10 năm.
Ngày 25-3-20120, Kiều Trường Lâm và đồng tác giả Trần Tư Bình nhận được giấy chứng nhận bản quyền số 1850/2020/QTG từ Cục Bản quyền tác giả thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho công trình nghiên cứu kiểu gõ/chữ CVNSS4.0.

Ưu điểm: CVNSS 4.0 là một kiểu gõ cao cấp tích hợp vào các bộ gõ để bung ra chữ Quốc ngữ (CQN) và có thể tiết kiệm thời gian gõ khoảng 30%. Trong một văn bản trên giấy A4, số lượng chữ cái ở CQN gần như tương đương với số lượng của CVNSS 4.0.
Bên cạnh đó, CVNSS 4.0 khắc phục được nhược điểm gây hiểu lầm trong CQN viết không dấu khi sử dụng trên điện thoại, zalo, chat...

Xin vào trang http://chuvnsongsong.com để thử nghiệm và tìm hiểu công thức kiểu gõ/chữ CVNSS4.0.

4. Chữ Việt Nhanh tích hợp vào bộ gõ WinVNKey
Chữ Việt Nhanh đã được TS. Ngô Đình Học, tác giả bộ gõ WinVNKey http://winvnkey.sf.net, tích hợp toàn bộ (chỉ trừ: I thay Y, Y thay UY) vào WinVNKey, để tạo ra một phương pháp mới gõ tắt chữ Việt trên máy tính (computer, laptop). Gõ chữ ghi gọn mà máy tính vẫn hiện ra chữ Việt trọn vẹn.
Ước tính, tiết kiệm khoảng 30% thời gian gõ. Chỉ cần tải xuống bản WinVNKey nén sẵn phương pháp gõ tắt này, rồi gõ ngay, chứ không cần cài đặt.
Xin đọc bài hướng dẫn “Phương pháp mới gõ tắt chữ Việt với WinVNKey” ở http://chuvietnhanh.sourceforge.net/PhuongPhapMoiGoTatChuVietVoiWinvnkey.htm

5. Chữ Việt Nhanh tích hợp vào bộ gõ ChuVietNhanhKey
Chữ Việt Nhanh cũng đã được kĩ sư Huỳnh Trọng Nghĩa, tác giả bộ gõ ChuVietNhanhKey http://chuvietnhanhkey.sf.net, tích hợp toàn bộ (chỉ trừ: I thay Y, Y thay UY) vào ChuVietNhanhkey để tạo ra một phương pháp mới gõ tắt chữ Việt. Gõ chữ ghi gọn mà màn hình vẫn hiện ra chữ Việt trọn vẹn. Ước tính, tiết kiệm khoảng 30% thời gian gõ.
Ta không cần tải xuống bộ gõ vào máy. Chỉ gõ tiếng Việt trong khung ở màn hình theo cách gõ bình thường với Kiểu gõ dấu ChuVietNhanh, hoặc gõ nhanh hơn rất nhiều nếu kết hợp với cách gõ Chữ Việt Nhanh.
Gõ xong thì sao chép và dán qua nơi khác như: email, Word, diễn đàn, v.v.

Xin vào đường dẫn sau để tìm hiểu và thực hành ngay http://chuvietnhanhkey.sf.net .
Hoặc đọc bài hướng dẫn “Gõ nhanh chữ Việt với ChuVietNhanhKey” ở http://chuvietnhanh.sf.net/GoNhanhChuVietVoiChuVietNhanhKey.htm

6. Khi viết tay cho nhanh
Gần đây, nhân đọc bài viết này, nhà giáo Đặng Thái Long (Đại học Sư phạm Toán - Hà Nội) thấy vần “ương” có tần suất sử dụng cao trong tiếng Việt nên đã đề nghị khi đứng cuối từ (hoặc đứng một mình), có thể thay thế “ương” bằng chữ z (chỉ dùng khi ghi chép tay riêng tư cho nhanh). Những ai thích viết tay tốc kí, xin đọc bài "Hồn Trương Ba - Da hàng thịt" của nhà giáo Đặng Thái Long: http://chuvietnhanh.sourceforge.net/HonTruongBaDaHangThit.htm .

7. Xuất xứ các đề xuất
Một số đề xuất là của những người đi trước đã nêu ra khi bàn về vấn đề cải tiến chữ Quốc ngữ. Sau đây là xuất xứ của chúng:

- Bỏ bớt dấu sắc ở vần ngược: Được thấy đầu tiên trong bài viết của ông Dương Tự Nguyên: Một ý kiến về sự sửa đổi chữ Quốc ngữ, Văn học tạp chí, số 5, 15-10-1932, và các số tiếp theo. (trích sách Vấn đề cải tiến chữ Quốc ngữ, Nxb. Văn Hóa, Hà Nội, 1961, tr.79).

- I thay Y: I thay cho y khi y là nguyên âm duy nhất trong chữ được thấy trong tự điển: Nouveau Dictionnaire Français-Annamite, Imp. de la Mission, Sài Gòn, 1922. (trích sách 100 năm phát triển tiếng Việt, Phụng Nghi, Nxb Văn Nghệ, Hoa Kỳ, 1999, tr.134).

- Y thay UY: Được thấy đầu tiên trong các tham luận của ông Nguyễn Trọng Phấn, Hoàng Tụy, Nông Ích Thùy và Phó Đức Thành, đọc tại hội nghị về ‘Vấn đề cải tiến chữ Quốc ngữ’ năm 1960 tại Hà Nội. (sđd. Vấn đề cải tiến chữ Quốc ngữ, tr.309, 335, 341, 348).

- F thay PH: Đề nghị của ông Ngô quang Châu, in trong sách Chữ của dân tộc, Hà Nội, 1946, tr.122. (sđd. Vấn đề cải tiến chữ Quốc ngữ, tr.62).

- Q thay QU: Được thấy trong tham luận của ông Hoàng Tụy, đọc tại hội nghị về ‘Vấn đề cải tiến chữ Quốc ngữ’ năm 1960 tại Hà Nội. (sđd. Vấn đề cải tiến chữ Quốc ngữ, tr.335).

- C thay K: Đề nghị này của ông Ngô quang Châu, in trong sách Chữ của dân tộc, Hà Nội, 1946, tr.122. (sđd. Vấn đề cải tiến chữ Quốc ngữ, tr.62).

- K thay KH: Được thấy đầu tiên ở các tham luận của ông Hoàng Tụy và ông Phó Đức Thành, đọc tại hội nghị về ‘Vấn đề cải tiến chữ Quốc ngữ’, năm 1960 tại Hà Nội. (sđd. Vấn đề cải tiến chữ Quốc ngữ, tr.335, 348).

- Z thay D: Đề nghị này được thấy đầu tiên trong sách của ông E.F. Aymonier, Nos transcriptions, Excursions et Reconnaissances, Saigon, 1886, tome XII. (sđd. Vấn đề cải tiến chữ Quốc ngữ, tr.45).

- D thay Đ: Đề nghị này của ông Legrand de la Liraye, in trong tự điển Dictionnaire élémentaire annamite-français, Saigon, 1868, tr.3. (sđd. Vấn đề cải tiến chữ Quốc ngữ, tr.43).

- J thay GI và G thay GH: Đề nghị này của ông E.F. Aymonier, in trong Nos transcriptions, Excursions et Reconnaissances, Saigon, 1886, tome XII. (sđd. Vấn đề cải tiến chữ Quốc ngữ, tr.45).

- W thay NG và NGH: Gần đây, nhân đọc bài viết này, TS. Nguyễn Vĩnh-Tráng thấy chữ W chưa được dùng ở vị trí phụ âm đầu nên đã đề nghị dùng W thay cho hai phụ âm đầu NG và NGH (W = NG =NGH). Xin mời đọc bài “Có nên thêm phụ âm đầu W trong « Tốc Kí Chữ Việt » chăng?” của TS. Nguyễn Vĩnh-Tráng ở:
http://chuvietnhanh.sf.net/ThemPhuAmDauWTrongTocKyChuViet.htm (hoặc ở http://chimviet.free.fr/ngonngu/nguyenvinhtrang/nvtrn054_VietTatChuViet.htm).

- Bỏ bớt N ở phụ âm cuối chữ NG và NH: Đề nghị này tuy chưa ai chính thức nêu ra nhưng lâu nay nhiều người vẫn thường bỏ bớt n ở phụ âm cuối ng và nh để viết cho nhanh.

- K thay phụ âm cuối chữ CH: Đề nghị này tuy chưa ai chính thức nêu ra nhưng lâu nay nhiều người vẫn thường dùng k thay phụ âm cuối chữ ch để viết cho nhanh.

_______________

CHÚ THÍCH

(¹) “Trong bảng các khuôn của tiếng Việt, còn có một nhóm khuôn rất đặt biệt, đó là các khuôn mà thành phần nguyên âm không phải là một nguyên âm đơn, mà là một trong các nguyên âm đôi ia/iê, ua/uô, ưa/ươ.
Như chúng ta đã biết, trước kia Đuy-boa, rồi về sau Nguyễn Triệu Luật, đều đã có nhận xét rằng ia và iê (trong iên, iêu, v.v…), ua và uô (trong uôn, uôi, v.v…), và ưa và ươ (trong ươn, ươi, v.v…) thật ra chỉ là một.
Sau này, Lê Văn Lý, Nguyễn Bạt Tụy, E-mơ-nô, và gần đây Goóc-đi-na cũng thống nhất như thế. Nhưng khi đi vào phân tích cụ thể hơn, thì ý kiến lại chưa nhất trí. (…)
Kết luận, Lê Văn Lý cho rằng ia/iê, ua/uô, ưa/ươ có tính chất một âm vị và đáng lẽ chỉ nên viết bằng một kí hiệu đơn nhất mà thôi. (…)
Nếu kết luận như trên là đúng, thì có một số vấn đề nên nghiên cứu để cải tiến chữ Quốc ngữ cho hợp lí hơn và giản tiện hơn.
Nên nghiên cứu viết thống nhất bằng một cách nguyên âm đôi [iƏ], [uƏ], ưƏ]. Hiện nay, khi thì viết ia, ua, ưa; khi thì viết iê, uô, ươ, là không hợp lí.
Để cho gọn hơn, giản tiện hơn, cũng nên nghiên cứu viết [iƏ], [uƏ], ưƏ] bằng một kí hiệu đơn nhất, bằng một con chữ đơn mà thôi.”
(Trích sách Vấn đề cải tiến chữ Quốc ngữ, Nxb. Văn Hóa, Hà Nội, 1961, tr.164, 165, 166, 167).

(²) “Một số khuôn, thành phần nguyên âm là [iƏ], có thể đứng riêng một mình làm thành âm tiết: iêm, iên, iêt, iêu; những âm tiết này chữ Quốc ngữ lại viết yêm, yên, yêt, yêu, với con chữ y (nhưng nếu có thêm phụ âm đầu, thì lại viết với con chữ i: viết tiêm, tiên, tiêt, tiêu, không viết tyêm, tyên, tyết, tyêu). Con chữ y ở đây là một bất hợp lí, nên xóa bỏ và thay bằng con chữ i, nghĩa là nên viết iếm thế, iên ổn, iết kiến, iêu thương.”
(Trích sách Vấn đề cải tiến chữ Quốc ngữ, Viện Văn Học, Nxb. Văn Hoá, Hà nội, 1961, tr. 167).

(³) Xem bài Có cần thiết phải học đánh vần khi dạy tiếng Việt không? Trần Tư Bình, (http://chuvietnhanh.sourceforge.net/CoCanThietPhaiHocDanhVanKhiDayTiengVietKhong.htm)

____________ooo000ooo___________

©️️️️️️️ Trần Tư Bình
Email: tubinhtran@gmail.com
Website: Chữ Việt Nhanh http://chuvietnhanh.sf.net
Fanpage Chữ Việt Nhanh: http://facebook.com/fanpageCVN