Chỉ 76% điện thoại thông minh bán ra trên toàn thế giới được thiết kế bởi chính công ty đó, 24% còn lại được đối tác bên thứ 3 thiết kế với tên gọi Independent Design House (IDH). Con số 76% này ngày càng giảm dần, cho thấy áp lực chi phí và thời gian ngày càng quan trọng trong ngành công nghiệp điện thoại vốn rất khắc nghiệt này. Lộ trình phát triển sản phẩm vốn kéo dài 1 năm thì nay bị rút gọn xuống còn 9 tháng, thậm chí thấp hơn nữa để tăng tính cạnh tranh.
Không chỉ có vậy, hầu hết các công ty điện thoại trên thế giới không sở hữu nhà máy cho riêng mình, chỉ 32% tổng số điện thoại bán ra được xuất xưởng từ nhà máy chính hãng, số còn lại đến từ nhà máy của các ODM, các EMS. Vậy thì ODM, IHD hay EMS là gì, và nó có vai trò thế nào trong ngày công nghiệp di động?
Hãy thử hình dung điện thoại từ công ty A cần ra mắt thị trường. Trước hết, nó cần được thiết kế, nghiên cứu, phát triển, sản xuất, rồi sau đó là thương mại hóa, bán đến tay người tiêu dùng. A sẽ đứng giữa 2 lựa chọn:
Nếu A có bộ phận nghiên cứu và phát triển
Không chỉ có vậy, hầu hết các công ty điện thoại trên thế giới không sở hữu nhà máy cho riêng mình, chỉ 32% tổng số điện thoại bán ra được xuất xưởng từ nhà máy chính hãng, số còn lại đến từ nhà máy của các ODM, các EMS. Vậy thì ODM, IHD hay EMS là gì, và nó có vai trò thế nào trong ngày công nghiệp di động?
ODM, OEM, IDH, EMS là gì?
Hãy thử hình dung điện thoại từ công ty A cần ra mắt thị trường. Trước hết, nó cần được thiết kế, nghiên cứu, phát triển, sản xuất, rồi sau đó là thương mại hóa, bán đến tay người tiêu dùng. A sẽ đứng giữa 2 lựa chọn:
Nếu A có bộ phận nghiên cứu và phát triển
Nếu bộ phận nghiên cứu và phát triển của A đã hoàn thiện, họ sẽ nghiên cứu, thiết kế ra sản phẩm sau đó chuyển đến đối tác OEM (Original Equipment Manufacturer) để sản xuất. OEM thường chỉ đóng vai trò sản xuất thuần túy, họ có thể can thiệp vào mọi thứ trong việc sản xuất nhưng không can thiệp vào sản phẩm. Mọi quyền sở hữu trí tuệ, sở hữu sản phẩm đều thuộc về A.
Lấy Apple làm thí dụ. Apple thiết kế ra các sản phẩm của họ, cụ thể nhất là iPhone, tuy nhiên Apple vẫn outsource quá trình sản xuất iPhone ra cho những nhà cung cấp giải pháp OEM. Cách làm này là bắt buộc để cân đối chi phí khi sản xuất trên quy mô lớn. Apple chỉ cần trả tiền cho những công ty khác để giúp họ xử lý các chi phí mặt bằng, nhà máy, vận hành nhà máy, mua và triển khai các thiết bị sản xuất, thiết bị kiểm thử, chi phí thuê và huấn luyện nhân công trong nhà máy vốn không thuộc về Apple, rồi trả tiền cho quản lý nhà cung cấp nguyên vật liệu trong chuỗi cung ứng… Chi phí cho toàn bộ các việc này vẫn rẻ hơn so với việc Apple tự làm tất cả mọi thứ 100% bởi họ không cần đầu tư cho cơ sở hạ tầng sản xuất cũng như nhiều chi phí khác. Tất nhiên, Apple vẫn cử rất nhiều nhân viên của họ tới để giám sát việc làm của đối tác nhằm đảm bảo chất lượng sản phẩm cũng như các yếu tố khác. Trong trường hợp của Apple, họ thuê Foxconn sản xuất và do đó, Foxconn mới thật sự là OEM và vai trò của Apple sẽ là IDH (là gì thì xem bên dưới).
Trong trường hợp bộ phận nghiên cứu của A đã hoàn thiện, họ có thể có thêm một số nhóm quản lý sản xuất nội bộ, A có thể thuê các EMS (Electronic Manufacturing Service) để sản xuất cho mình. EMS lúc này đóng vai trò gần như OEM, tức sản xuất đơn thuần nhưng không được phép can thiệp, thay đổi mô hình sản xuất mà A đưa ra. Đây chính là mô hình mà Apple đang làm với Foxconn để chế tạo iPhone.
Nếu bộ phận nghiên cứu phát triển của A chưa đầy đủ, họ chỉ hoàn thành được một phần việc công việc, A có thể làm việc với những IDH (Independent Design House) để trợ giúp họ trong quá trình thiết kế sản phẩm ban đầu, có thể là thiết kế kiểu dáng, khung cơ khí hay kể cả các vi mạch bên trong. Về mặt bản chất, IDH chính là các công ty thiết kế chuyên nghiệp, có kinh nghiệm lâu năm và thường hoạt động trong những lĩnh vực rất hẹp, họ sẽ có kinh nghiệm nhiều nhất trong ngành. Tùy vào thỏa thuận giữa hai bên mà IDH có thể hợp tác với một công ty khác để sử dụng chung một thiết kế nhằm tiết kiệm chi phí.
Không chỉ các công ty mới mà những tập đoàn lớn cũng liên tục làm việc với IDH để phát triển sản phẩm. Lấy ví dụ Xiaomi, Samsung hay Huawei, cả 3 tập đoàn sản xuất smartphone lớn nhất thế giới này đều liên tục hợp tác với các IDH nhằm rút ngắn thời gian phát triển sản phẩm và tăng số lượng thiết bị cần ra mắt. Bản thân Samsung có hàng chục ngàn kỹ sư trên toàn cầu nhưng vẫn hợp tác với các IDH khác nhau trong những dự án lớn của họ.
Nếu A chỉ có bộ phận kinh doanh, họ sẽ tìm đến một loạt sản phẩm có sẵn trên thị trường, chỉnh sửa lại một chút. Đây là tùy chọn hợp tác với mô hình ODM (Original Design Manufacturer). ODM sẽ đóng nghiên cứu, thiết kế + sản xuất (IDH + OEM). ODM thường sẽ nghiên cứu một số sản phẩm mẫu sẵn để A lựa chọn, A gần như chỉ cần tùy chỉnh nhẹ và đóng logo để đưa ra thị trường. Thông thường thì các quyền sở hữu sản phẩm, thiết kế, trí tuệ đều thuộc về ODM, A chỉ nắm quyền sở hữu thương mại. Đây là hình thức kinh doanh căn bản nhất, không phải đầu tư quá nhiều.
Theo ý kiến của những người trong ngành lẫn những số liệu được cộng bố trước giờ, Wingtech là công ty uy tín bậc nhất, họ là ODM/IDH lớn nhất thế giới với 25% thị phần, sản xuất hàng loạt các mẫu điện thoại cho Samsung như Galaxy A6, Xiaomi với dòng sản phẩm Redmi, Oppo A3s hay Huawei Y6… Bản thân nhà máy của Wingtech đã xuất ra 90 triệu smartphone chỉ trong năm 2018, có tổng cộng 15.000 ngàn nhân viên và doanh thu khoảng 3 tỷ đô la Mỹ cũng trong năm này. Vừa qua, Wingtech đã bỏ ra hơn 3 tỷ đô la Mỹ để mua lại Nexperia, công ty sản xuất thiết bị bán dẫn hàng đầu thế giới với doanh thu hàng năm khoảng 1.5 tỷ đô la Mỹ.
Nếu chỉ tính riêng việc thiết kế, tư vấn, giúp đỡ các công ty khác phát triển sản phẩm thì Wingtech chiếm hơn 50% thị trường IDH điện thoại trên phạm vi toàn cầu.
Quảng cáo
CKD, SKD, CBU là gì?
Ngành công nghiệp sản xuất phụ thuộc rất nhiều yếu tố, trong đó yếu tố thuế quan và chi phí lao động ảnh hưởng rất nhiều đến việc quyết định một sản phẩm nên được chế tạo ở đâu để mang lại những giá trị tốt nhất cho khách hàng. Thí dụ như đối với điện thoại, thuế nhập khẩu của Việt Nam đang là 0%, tức cho dù sản xuất trong nước hay nhập khẩu thì giá trị sản phẩm cũng không thay đổi, nhưng đối với các sản phẩm TV, các thiết bị điện gia đụng thì đó là một câu chuyện khác, sản xuất ở Việt Nam sẽ có giá rẻ hơn nhập khẩu.
Mô hình nhập khẩu nguyên chiếc được gọi là CBU (Completely Build-up), sản phẩm sẽ được sản xuất ở một quốc gia khác rồi nhập khẩu về Việt Nam, bị áp thuế như một sản phẩm hoàn chỉnh.
Để né mức thuế này, một số công ty chọn con đường rã các linh kiện ra thành nhiều phần, sau đó nhập khẩu về Việt Nam lắp ráp, đóng gói lại (KD – Knocked Down).
Tùy vào phương thức KD khác nhau mà giá trị mang lại cho quốc gia sẽ khác nhau. Đối với hình thức đơn giản nhất, SKD (Semi Knocked Down - tách rời một phần), các linh kiện được đóng gói thành cụm sẵn, về Việt Nam chỉ lắp rắp lại ở mức độ đơn giản thì nó gần như không mang lại giá trị gì cho quốc gia sản xuất ngoại trừ có thêm công việc cho số ít công nhân nhà máy lắp ráp, nói đúng hơn thì đây là một hình thức né thuế nhập khẩu trá hình.
Có hàng ngàn linh kiện để chế tạo ra một chiếc điện thoại, thông thường các nhà sản xuất thường chọn SKD để dễ dàng hơn: những linh kiện phức tạp, đòi hỏi mức độ đầu tư lớn và chính xác cao như bo mạch, khung vỏ sản phẩm, cụm camera… đều được nhập khẩu, chỉ những linh phụ kiện đơn giản được chế tạo tại chỗ.
CKD (Completely Knocked Down - tách rời hoàn toàn). Đây là khái niệm bị khá nhiều anh em hiểu sai và cả định nghĩa ở đây của bọn mình hồi 2015 cũng thiếu chính xác. Kỳ thực thì CKD cũng không hề có yếu tố nội địa hoá và nó rất gần với SKD. Nếu như SKD, người ta đóng những thành phần thành một cụm lớn như bo mạch (bao gồm RAM, ROM, SoC,...), cụm camera,... rồi chuyển về quốc gia địa phương để lắp ráp ra thành phẩm thì CKD sẽ tách hoàn toàn các thành phần ra trước khi chuyển về, thí dụ RAM, ROM, SoC và bảng mạch sẽ được ship rời về quốc gia địa phương, sau đó đóng,...
Quảng cáo
Cách làm này sẽ giúp giảm chi phí vận chuyển về do dung tích món hàng sẽ giảm xuống đáng kể (hình dung là ship nguyên chiếc xe đạp về sẽ chiếm nhiều không gian trong container hơn là tháo rời ra các bộ phận). Tuy nhiên nếu chọn CKD thì đòi hỏi quy trình phức tạp hơn khi lắp ráp thành phẩm sau khi các thành phần về tới địa phương. Nhưng dưới giác độ kinh tế vĩ mô, CKD tạo được nhiều việc làm hơn cho nhân công địa phương, hàm lượng chất xám đòi hỏi ở đội ngũ nhân công cũng cao hơn, dây chuyền sản xuất cũng phải được đầu tư nhiều hơn,... tổng thể sẽ góp phần tạo ra một nền kinh tế mạnh khoẻ về cơ sở hạ tầng lẫn kiến trúc thượng tầng.
Và ở đây chúng ta mới tới giai đoạn phần cứng chung của một chiếc điện thoại. Một thành phần cực quan trọng khác chính là về mặt phần mềm. Và đó lại là một câu chuyện dài khác để có một chiếc điện thoại đưa tới tay người dùng. Hẹn anh em bài khác, bài này đọc tới đây cũng nhức cả não lẫn mắt rồi 😁