Tương lai của Apple là buôn bán sự riêng tư (privacy)?

What happens on your iPhone, stays on your iPhone
Ắt hẳn nhiều anh em vẫn còn nhớ đoạn quảng cáo trên tại CES 1 năm nào đó quên rồi, "What happens on your iPhone, stays on your iPhone" (những gì trên iPhone của bạn, sẽ chỉ ở đó). Khoan bàn về tính đúng/sai của câu slogan này, thì nó thể hiện rõ nhất về sự riêng tư. Đó có thể là trang web bạn hay vào, là đoạn chat, là lịch sử cuộc gọi, là hình ảnh là bla bla, dữ liệu mà có thể dùng nó để định danh bạn..

Quay lại chủ đề, dưới đây sẽ là những điểm chính đã được Apple giới thiệu:

1. Thiết kế dựa trên “Privacy pattern” – thiết kế hướng tới sự riêng tư

Với bộ beta app mới nhất, Apple thay đổi giao diện của hệ điều hành, và thêm nữa là thay đổi một số cách hệ thống hoạt động, tất cả những thay đổi đó hầu hết là hướng tới bảo toàn sự riêng tư, và cho phép người dùng được quyền quản lý/điều chỉnh chúng.
Anh em lập trình viên có thể tham khảo về những patterns dạng này tại https://privacypatterns.org/patterns/

Patterns - Privacy Patterns

Privacy design patterns for software engineering

privacypatterns.org

2. Privacy – tính năng anti-tracking của Safari.

Safari ở tất cả nền tảng mới được giới thiệu có một tính năng quan trọng bậc nhất đó chính là chống lại sự theo dõi. Đây chính là cú đánh đầu tiên và chính diện của Apple dành cho Google và Facebook. Bởi hai đại gia công nghệ trên sống dựa vào quảng cáo, mà để bán được quảng cáo thì cần biết rõ thông tin và định danh được người sử dụng để còn bán quảng cáo phù hợp. Apple thì khác, Apple sống dựa vào phần cứng và các mảng phần mềm dịch vụ. Phân tích rõ hơn thì đa phần mọi trang web hiện thời đều gắn những mã phân tích của Google và Facebook để admin có thể quản lý và biết được thông tin người dùng. Với tính năng này, các website/app sẽ giảm bớt được việc biết bạn là ai và thích/ghét điều gì.. và bạn bớt “được” xem quảng cáo phù hợp với thứ mình đang quan tâm..
E.g: trackers của tinhte.vn (5/7 trackers là thuộc về Google).

Ảnh chụp màn hình website Tinhte.vn

Tất nhiên, Safari không phải là trình duyệt đầu tiên đánh trọng tâm vào Privacy (có thể kể đến Brave Browser) nhưng với thị phần khủng khiếp của nó (đặc biệt là mảng thiết bị cao cấp) thì việc này ảnh hưởng tới một trong những đối tượng ưa thích nhất của các cty quảng cáo.

3. Precise location - vị trí chính xác

Đây là một trong những tính năng cực kỳ hữu ích vào loại bậc nhất đặc biệt là những ai không muốn bị theo dõi, bởi có rất rất nhiều app yêu cầu phải bật vị trí để họ có thể hoạt động được. Giả như là app đặt vé xe của Phương Trang, họ cần vị trí để biết được bạn đang ở vùng nào để hiển thị một số thông tin về bến xe/trạm xe. Hiện thời, với Android hoặc các đời Os trước 14 chúng ta chỉ có thể hoặc chia sẻ vị trí chính xác (sai lệch 10m) với GPS hoặc là không chia sẻ định vị (app có thể không hoạt động).

FutaBus - quyền vị trí
Nói thêm về tính năng này, nếu bạn không cấp quyền vị trí chính xác thì app chỉ có thể nhận được một vị trí gần đúng của bạn với sai số hẳn là phải theo hàng km chứ không có theo m nữa,. Ít ra với tính năng này, mình mới dám cấp quyền cho Facebook truy cập location. Tin rằng Android cũng sẽ sớm thôi, được tích hợp tính năng này.

4. Lựa chọn ảnh app được phép truy cập

Lại cũng một tính năng cực kỳ ăn tiền được Apple nghĩ ra.. Ảnh chụp thì chắc hẳn là một trong những dữ liệu riêng tư nhất mà ai cũng muốn được private. Thế nhưng vấn đề của hiện thời là một khi cấp quyền truy cập kho ảnh để upload thì app sẽ được quyền truy cập vào toàn bộ kho ảnh của bạn. Chưa kể 1 số app còn bắt buộc phải được cấp quyền này, hoặc là sẽ không khởi chạy. Bên cạnh đó, ắt hẳn FaceApp (app đổi giới tính/tuổi tác dựa trên AI của Nga) trong thời gian gần đây được mọi người rất quan tâm, đặc biệt một số lo ngại vì khả năng bảo mật của nó, chưa kể là còn sợ bị mất ảnh. Dù họ đã có giải thích rõ là sẽ chỉ truy cập và tải lên những ảnh được chọn và chúng sẽ được xóa trên cloud trong thời gian ít ngày sau khi được tải lên. Đó là sách trắng, dù có thể sẽ được các cty nào đó audit, nhưng chỉ với tính năng này của Apple, mọi thứ đều được giải quyết. FaceApp sẽ chỉ có thể truy cập vào những ảnh bạn cho phép. Facebook cũng thế, hồi trước mỗi lần muốn up ảnh lên Facebook thì mình lại vào trong và bật cho app quyền truy cập, up ảnh xong trong ít phút là vào setting tắt ngay. Nay mọi thứ dễ dàng hơn rồi.

Quyền truy cập ảnh của Facebook

Nói qua thì cũng nói lại, vấn đề xảy ra khi chúng ta cho phép app chỉ truy cập một số ảnh được chọn, mỗi khi muốn lựa chọn lại hoặc là thêm vào một số ảnh mới lựa chọn thì phải mệt công hơn 1 xíu: hoặc là vào cài đặt và sửa ảnh được chọn hoặc là vuốt tắt app và ấn up ảnh khi này menu cho phép chọn ảnh sẽ xuất hiện. Mong là Apple sẽ fix sự khó chịu này khi release bản chính thức của iOs 14.

5. Thông báo truy cập clipboard – bộ nhớ tạm

Đây ắt hẳn là tính năng mà Apple gây ảnh hưởng tới các công ty phần mềm nhiều nhất,. Đơn cử: Tiktok và Zalo =))). Cho tới khi một kỹ sư nào đó tại Apple nghĩ ra rằng cần phải cho người dùng biết và quản lý được clipboard của họ thì người dùng mới biết được rằng clipboard xưa giờ được các app gọi lên và sử dụng vô tội vạ như vậy.

FinHay đọc dữ liệu bộ nhớ tạm khi mở app
Bản thân mình cũng làm lập trình viên được 10 năm rồi mà giờ thấy app FinHay nó cần truy cập clipboard thì thiệt bất ngờ. Mà để làm gì không biết, đang copy mật khẩu từ Lastpass mà bật app rồi nó đọc luôn =)) ).

Tuy vậy mình tin rằng các app hiện thời sử dụng clipboard để tăng trải nghiệm cho người dùng và gợi ý hành động khi mở app. Tuy nhiên nếu được chọn, mình sẽ chọn chỉ cho phép được đọc clipboard khi đó là một hành động có chủ đích của người dùng. Nói đi cũng phải nói lại, đâu chỉ mỗi Tiktok và Zalo là lạm dụng clipboard (*2 công ty này đều đã nhanh chóng cập nhật app và không truy cập clipboard nưa), LinkedIn (mạng xã hội công việc hàng đầu của Microsoft) hay một số app nổi tiếng khác cũng dùng vô tội vạ thông tin trong bộ nhớ tạm mà bị tấn công ít hơn.
Apple rảnh thiệt, ra một tính năng mà sẽ rất rất nhiều app phải thay đổi lại cách thiết kế và hoạt động của mình (gõ tới đây lại thấy tội cho các dev/qc). Nhưng chúng là tốt cho người dùng cuối là chúng ta.

6. Cảnh báo truy cập mic/camera tức thời

Thứ nguy hiểm nhất là camera và micro, nếu hacker có thể truy cập được những thứ này thì sẽ chả còn gì là riêng tư nữa. Apple đã thực hiện một cái điểm nhỏ nhưng lại giải quyết được một vấn đề cực lớn (copy từ Macbook). Chỉ một chấm nhỏ (xanh lá – Camera; Vàng – Micro) thì người dùng sẽ luôn biết được camera hay micro có hiện đang được sử dụng hay không.
Ảnh bật camera, một chấm xanh ở góc trái biểu thị Camera đang được sử dụng
Lại nói về điểm này, từ khoảng gần 4 năm gần đây kể khi qua SGP làm việc mình đã hình thành thói quen luôn dán che camera của Thinkpad (*ở những bản mới Lenovo đã tự làm sẵn luôn miếng che). Với Macbook ở nhà thì sẽ hoặc gấp máy hoặc lấy vải che camera khi không sử dụng dù Apple nói là với chip T2 hay họ sẽ quản lý tốt hơn về bảo mật cho cam/mic nhưng cẩn tắc vô áy náy. 
Điểm tốt nhất cho tới giờ mình thấy được lợi ích của tính năng này là nó xác nhận rằng Facebook không có nghe lén người dùng như những thuyết âm mưu mình nghĩ nhiều người tin.

7. Sign in with Apple – đăng nhập với Apple ID

Đây là tính năng được giới thiệu vào năm ngoái, rất rất nhiều lập trình viên đều đã nghĩ/nói rằng sẽ không tích hợp tính năng này vào app của họ, vì họ không nhận được thông tin gì về người dùng, email còn là toàn những email vô giá trị đuôi apple. Thế nhưng sau một năm, có vẻ như ngày càng nhiều app tích hợp tính năng này. Ngay cả Apple cũng phải tiết lộ là số khách hàng sử dụng tính năng này sẽ dùng/quay lại sử dụng app nhiều hơn trong hôm giới thiệu iOs14.

E.g cái Adobe scan này chỉ một nút bấm và mình đã có được một tài khoản để sử dụng và nhất là khi nào cần bấm nút xóa là xong. Họ cũng không có nhận được thông tin về email/tên tuổi… như dạng Sign in with Facebook/Google.

Đăng nhập với Apple cho Adobe Scan -

8. Những tính năng khác

Bên cạnh đó, Apple cũng có một số tính năng/thay đổi nhỏ khác: như lập trình viên phải minh bạch rõ hơn về quyền riêng tư trên appstore để người dùng có thể biết được. Hay giả như giả lập id ngẫu nhiên nhằm bớt bị truy vết khi truy cập wifi. Hay như tính năng không cho phép các app được tracking hay không…

Cho phép app theo dõi hay không

Ở Việt Nam, có một lối suy nghĩ khá phổ biến (phải chăng là định kiến): mình có gì để mà hack, có thông tin gì mà cần bảo mật, đâu phải điệp viên hay quân sự gì đâu… lo gì. Với riêng mình, privacy là quan trọng, bởi thế nên xưa giờ sẽ cố gắng tới mức có thể để không cài đặt những app có code nguồn gốc hay là dính dáng tới Trung Quốc (Tiktok, Zalo,..). Mình cũng không cho phép Google lưu giữ thông tin lịch sử tìm kiếm hay lưu các video đã xem trên Youtube hoặc là Facebook được sử dụng thông tin khuôn mặt, và nhất là luôn tắt các thể loại quảng cáo có chủ đích (cá nhân hóa quảng cáo).

Nên bởi có ai đó rao bán sự riêng tư, mình sẽ mua chúng!

Còn anh em thì sao? Anh em có quan tâm về quyền riêng tư và sẵn sàng bỏ tiền để mua chúng?