[Video] "Vỉa hè di động" ở thế kỷ 19 hay băng tải bộ ở sân bay ngày nay

Tại các sân bay, nhà ga tàu điện hay những trung tâm mua sắm như siêu thị thì anh em có thể đã thấy và sử dụng băng tải bộ/băng tải hành khách (moving walkway/sidewalk hay autowalk). Nó giúp chúng ta di chuyển đỡ mất sức hơn, nhất là với hành lý nặng, xe đẩy hành lý hay chỉ đơn giản là lười đi bộ. Đây là một thứ góp phần tạo nên vẻ hiện đại của những công trình công cộng ngày nay nhưng là một phát minh có từ thế kỷ 19 và từng được xem sẽ là thứ làm thay đổi cách con người đi bộ trên vỉa hè trong tương lai.



Trước tiên mời anh em xem đoạn video này. Đây là một hệ thống "vỉa hè di động" được lắp tại Paris trong khuôn khổ triển lãm Exposition Universelle hay Paris Exposition năm 1900. Hội chợ thế giới này được tổ chức để kỷ niệm những thành tựu của thế giới trong thế kỷ qua và thúc đẩy sự phát triển trong tương lai.

Từ ý tưởng "Vỉa hè di động" giải quyết ùn tắc giao thông

Từ trước đó nhiều năm, cụ thể là 1871 thì nhà phát minh Alfred Speer tại New Jersey đã đăng ký sáng chế về một hệ thống băng chuyền cho người đi bộ hay "vỉa hè di động" với tham vọng sẽ cách mạng hóa việc đi bộ của mọi người trên vỉa hè tại New York. Hệ thống của ông có thể đưa người đi bộ di chuyển dọc theo 3 băng chuyền chạy song song với nhau, mỗi băng chuyền sẽ có tốc độ tăng dần. Trên các băng chuyền, Speer thiết kế những toa xe đặt gần nhau trên một đoạn 30 m. Một số toa xe còn có phòng riêng cho phụ nữ và một số cho nam giới hút thuốc.

Ấn bản năm 1890 của tờ Scientific American đã mô tả phát minh của Speer: "Những băng chuyền được cấu thành với một loạt các toa nhỏ kết lại với nhau. Băng đầu tiên di chuyển ở tốc độ chậm nhất khoảng 3 dặm/giờ (4,8 km/h) và hành khách có thể dễ dàng bước ra khỏi băng chuyền để xuống phần vỉa hè tĩnh. Băng kế tiếp có tốc độ nhanh hơn là 6 dặm/giờ (11,2 kn/h) nhưng tốc độ này tham chiếu với băng chuyền đầu tiên cũng chỉ là 3 dặm/giờ. Và như vậy người đi bộ giữa các băng chuyền có thể dễ dàng chuyển sang băng chuyền nhanh hơn để tăng tốc hay từ nhanh hơn chuyền sang chậm hơn để bước vào vỉa hè. Những ghế ngồi cũng được lắp đặt tại những điểm thuận tiện trên hệ thống vận chuyển này.


Tại sao Alfred Speer lại nghĩ ra hệ thống vận chuyển độc đáo này? Hình trên mô tả giải pháp của ông nhằm giải quyết tình trạng tắc nghẽn tại Broadway vào khoảng năm 1873. Alfred Speer khi đó là một người buôn rượu và khi ông mở cửa hàng rượu ở Broadway gần tòa thị chính thì ông nhận thấy người đi bộ, xe ngựa kéo giao hàng, xe điện, omnibus (xe ngựa kéo chở khách) tất thảy đều lưu thông hỗn loạn, mọi người như đang lấp vào chỗ trống để tìm lối đi xuyên qua đám đông.

Dù các công ty làm xe điện lúc đó đã được cấp phép lắp đặt các đường ray để giải tỏa ùn tắc nhưng áp lực từ các chủ sở hữu bất động sản địa phương, từ những nhà điều hành omnibus và những người giữ độc quyền về phương tiện giao thông công cộng ở trung tâm thành phố đã ngăn cản loại hình vận tải công cộng trở nên hiệu quả hơn.

Băng tải bộ đầu tiên, đưa khách đến và đi từ cầu cảng

Từ thiết kế của Alfred Speer, kỹ sư người pháp Eugene Henard đã đệ trình kế hoạch đưa hệ thống vỉa hè di động này đến trưng bày tại triển lãm Paris Fair năm 1889. Tuy nhiên kế hoạch của ông thất bại và phải đến triển lãm Columbian Exposition 1893 ở Chicago, mọi người mới được tận mắt chứng kiến và đặt bước chân lên một hệ thống như vậy. Đây cũng là hệ thống băng tải bộ đầu tiên trên thế giới, được thiết kế bởi Joseph Lyman Silsbee. Nó cũng không còn đóng chức năng là vỉa hè cho người đi bộ trên phố mà chức năng của nó tương tự tại các sân bay ngày nay.


Để chuẩn bị cho triển lãm Columbian Expo 1893, một hệ thống băng tải bộ đã được lắp đặt dài hơn 1,3 km dạng vòng lặp và được thiết kế chủ yếu để đón khách đến từ những con tàu hơi nước. Hành khách có thể rời tàu bước lên băng chuyền và di chuyển dọc theo quãng đường dài 762 m dọc theo cầu cảng để vào bờ và lối vào triển lãm cũng như ngược lại từ triển lãm ra tàu. Trên hệ thống băng tải này có các hàng ghế dài và giá 5 cent mỗi lượt đi.

Những thước phim của Edison và anh em nhà Lumiere về vỉa hè di động tại Paris

Triển lãm Paris Exo 1900 cũng có hệ thống vỉa hè di động riêng. Đoạn video được quay bởi James Henry White - một nhà sản xuất của nhà phát minh Thomas Edison. White đã quay ít nhất 16 đoạn phim khi có mặt tại triển lãm, ông dùng tripod và một đầu panning để tạo ra góc quay mới mẻ hơn.





Eidson tạo ra kinetograph - máy ảnh chụp hình động và kinetoscope - máy để xem ảnh chuyển động vào thập niên 90 của thế kỷ 19. Phát minh của ông cũng là một thứ được trưng bày tại triển lãm Paris Expo.



Còn đây là một đoạn phim tổng hợp, một chuyến du hý Paris vào những năm 1890 đến 1900 được upscale và tô màu bởi Denis Shiryaev. Anh cũng từng phục dựng đoạn phim hiếm về đường sắt trên cao ở Wuppertal, Đức, năm 1902: Thước phim hiếm về đường sắt trên cao Schwebebahn tại Đức, 118 năm trước.

Ở khoảng 5:00 thì anh em sẽ thấy rõ hơn về vỉa hè di động ở triển lãm Paris Expo 1900. Đoạn phim nguyên gốc được quay bởi 2 anh em người pháp Auguste và Louis Lumiere. 2 anh em nhà Lumiere cũng là người đã phát minh ra phim hay ảnh động trình chiếu với chiếc máy cinematograph đăng ký sáng chế năm 1895. Trong đoạn phim này lần lượt đưa chúng ta đi qua các địa điểm và sự kiện như:

• Nhà thờ Notre-Dame (1896)
• Cầu Alma (1900)
• Đại lộ Champs-Élysées (1899)
• Quảng trường Concorde (1897)
• Một đội cứu hỏa đi ngang (1897)
• Vườn Tuileries (1896)
• Vỉa hè di động tại Paris Exposition (1900)
• Tháp Eiffel nhìn từ bờ sông Seine (1897)

Băng tải bộ ngày nay - một thứ không thể thiếu tại các sân bay, nhà ga ...

Hệ thống vỉa hè di động ở Paris Expo 1900 có 2 băng chuyền khác tốc độ và một phần vỉa hè tĩnh. Băng chuyền sát với vỉa hè tĩnh có tốc độ 2,5 dặm/giờ (4 km/h), băng chuyền ngoài cùng có tốc độ gấp đôi. Hệ thống được vận hành bằng mô-tơ, khác biệt về tốc độ giữa các băng chuyền được tạo ra bởi các pulli dẫn động có kích thước khác nhau.


Bề mặt băng chuyền được thiết kế dạng các tấm pallet ghép lại với nhau. Thiết kế này giờ đây vẫn được sử dụng với băng tải bộ, y hệt thang cuốn, chỉ là duỗi thẳng thay vì xếp bậc. Các tấm pallet trên băng tải bộ ngày nay được đúc bằng nhôm, chiều rộng từ 800 - 1200 mm, dùng động cơ điện cảm ứng AC. Ngoài ra còn có loại băng tải với mặt tải bằng lưới kim loại hay cao su.


Hệ thống băng tải bộ thương mại đầu tiên được lắp đặt ở trạm đường sắt Erie ở Hudson & Manhattan, thành phố Jersey, New York năm 1954. Nó được đặt trên là Speedwalk và do Goodyear xây dựng, dài 84,5 m, tốc độ 1,5 dặm/giờ (2,4 km/h). Sân bay đầu tiên được lắp đặt băng tải bộ là sân bay Love Field ở Dallas, Texas vào năm 1958.


Không chỉ được sử dụng tại các nhà ga, sân bay, trung tâm mua sắm, sở thú, khu trượt tuyết ... mà băng tải bộ giờ đây cũng được sử dụng tại nhiều khu vực công cộng tại các thành phố lớn, từ đó đưa chúng trở lại với ý nghĩa ban đầu là "vỉa hè di động". Như hình trên là hệ thống vỉa hè di động ở Vitoria, Tây Ban Nha được làm rất đẹp mắt bởi tập đoàn thyssenkrupp. Hệ thống này có thể giúp tiết kiệm đến 70% thời gian di chuyển.

Tham khảo: Smithonian Magazine; Wikipedia; Treehugger; Openculture;