Khoảng cách tài chính theo giới tính của Pakistan - một trong những khoảng cách lớn nhất trên thế giới - đã làm trầm trọng thêm tình trạng nghèo đói kinh niên tại quốc gia Nam Á này.

Câu chuyện ở Gilgit-Baltistan

Chỉ có 13% phụ nữ ở Pakistan sở hữu tài khoản ngân hàng, đây là tỷ lệ thấp thứ tư trên thế giới.
Trong quá trình trưởng thành, Mashal Wali chứng kiến mẹ cô, Nasreen Muzaffar, mỗi tuần dành dụm ra một ít tiền để cất vào két an toàn trong nhà. Bà ấy sẽ mang nó theo khi đi đến jamatkhana, một phòng cầu nguyện dành cho những người từ tiểu giáo phái Ismaili của nhánh Hồi giáo Shiite. Ở đó, bà Muzaffar sẽ đóng góp tiền vào một tài khoản tiết kiệm nhóm do các nhà quản lý tại trung tâm cộng đồng liền kề gần nhà cô ở vùng Gilgit-Baltistan, miền bắc Pakistan, thành lập ra.

Một trong những Jamatkhana lớn nhất ở Pakistan, giáo đường Kharadar tại thành phố miền nam Karachi. Ảnh: Ismaili Mail.

Số tiền mặt mà mẹ Wali tiết kiệm được là tiền tiêu vặt còn thừa lại mà bà nhận được từ chồng để chi tiêu trong nhà và mua thực phẩm. Những khoản đóng góp của Muzaffar, cùng với tiền tiết kiệm từ những phụ nữ khác trong cộng đồng của bà, đã được chuyển vào một tài khoản ngân hàng chung mà Muzaffar hoặc những người hàng xóm của bà dành dụm được tiền để mua những vật dụng cá nhân cũng như quà tặng cho con cái, bao gồm một chiếc xe đạp và một chiếc máy ảnh.
Ở Pakistan, các hệ thống tiết kiệm cộng đồng như hệ thống mà Muzaffar sử dụng là một chỗ dựa chính, một phần vì nhiều người không có tài khoản ngân hàng của riêng họ.
Pakistan là một trong những quốc gia có tỷ lệ toàn diện tài chính (financial inclusion rate - tỷ lệ thể hiện số người có tài khoản ngân hàng, biểu thị khả năng thanh toán phi tiền mặt) thấp nhất trên thế giới, với 79% trong số 231 triệu người dân nước này hoạt động bên ngoài hệ thống ngân hàng chính thức, theo Cơ sở dữ liệu Findex Toàn cầu của Ngân hàng Thế giới, mà nó chuyên theo dõi việc sử dụng các dịch vụ tài chính. Tuy nhiên, phụ nữ lại ở trong tình trạng bất cân xứng nghiêng về mặt trái của sự phân chia tài chính này: Trong khi chỉ có 13% phụ nữ Pakistan có tài khoản ngân hàng riêng thì 28% nam giới có. Trong một cuộc khảo sát của Ngân hàng Thế giới với hơn 135 quốc gia và vùng lãnh thổ, thì Pakistan đứng thứ tư từ dưới lên về tài chính toàn diện cho phụ nữ. Ở châu Á, đó là mức thấp thứ ba, sau Afghanistan và Yemen. Bên ngoài châu Á, chỉ có Nam Sudan mới có mức độ phụ nữ sở hữu tài khoản thấp hơn.
Screenshot 2023-07-25 145652.jpg

Giao dịch tiền mặt không qua ngân hàng, vay mượn từ bạn bè và gia đình, và tiết kiệm thông qua các nhóm cộng đồng được xây dựng bởi mạng xã hội và niềm tin. Đó là một hệ thống được các cộng đồng nuôi dưỡng qua nhiều thế hệ nhưng đầy rẫy yếu tố chính trị địa phương và bi kịch gia đình, tất cả những vấn đề này phụ nữ phải thương lượng, dàn xếp để sử dụng các khoản tiết kiệm không chính thức của cộng đồng.
Theo Ngân hàng Thế giới, một phần lý do khiến họ thiếu sự tiếp cận với các nguồn tài chính là khoảng 75% phụ nữ Pakistan không có việc làm chính thức. Nhiều người được coi là nội trợ hay người chăm nom gia đình và hoàn toàn phụ thuộc vào thu nhập của chồng và những người thân nam giới khác.
Screenshot 2023-07-24 162925.jpg

Laila Gull Hassan Jat, 50 tuổi, đến từ làng Molvi Suleman Jat, miền nam Pakistan, đứng gần một số con dê mà cô đã mua bằng tiền vay. Ảnh: Betsy Joles/Nikkei.

Ngay cả những phụ nữ Pakistan có việc làm chính thức cũng bị loại khỏi giao dịch ngân hàng, với chỉ 16% duy trì tài khoản cá nhân của họ thay vì hoạt động từ tài khoản của người khác. Điều đó thật cách biệt so với mức trung bình 68% của phụ nữ ở các nước đang phát triển trên toàn cầu có tài khoản, theo dữ liệu từ Ngân hàng Thế giới.
Tỷ lệ tiếp cận tài chính thấp đối với phụ nữ của Pakistan phản ánh vấn đề bất bình đẳng giới lan rộng trong xã hội. Đất nước này xếp hạng thấp thứ hai trên thế giới về bình đẳng giới, nằm ở vị trí thứ 145 trong số 146 nền kinh tế trong Chỉ số Khoảng cách Giới tính Toàn cầu (Global Gender Gap Index) của Diễn đàn Kinh tế Thế giới từ năm 2022. Afghanistan đứng thứ 146.
Chỉ số này nghiên cứu sự tham gia vào kinh tế, giáo dục, y tế và trao quyền chính trị. “[Ở Pakistan], phụ nữ và nam giới thực sự đứng ở những vị trí rất khác nhau,” Shazreh Hussain, một nhà tư vấn về giới và phát triển xã hội độc lập ở Islamabad cho biết.

Bà Shazreh Hussain trong một cuộc nói chuyện về văn chương ở Islamabad hồi năm 2018. Ảnh: Dawn.

Mosharraf Zaidi, người sáng lập Tabadlab, một viện nghiên cứu chính sách ở Islamabad, cho biết: “Khả năng duy trì tiền nong, tiêu tiền, thực hiện các giao dịch và được trả tiền cho sức lao động của phụ nữ một cách độc lập, cũng như khả năng kiểm soát các khoản tiền thuộc về họ, khả năng đó bị sứt mẻ hoặc bị tổn hại nghiêm trọng vì sự tham gia của họ với các kênh ngân hàng chính thức là thông qua nam giới.”
Ở Gilgit, Wali cho biết nhiều phụ nữ thuộc thế hệ của mẹ cô - Muzaffar 51 tuổi - dành cả ngày ở nhà, ngoại trừ chuyến đi hàng tuần đến jamatkhana. Tiết kiệm cộng đồng là lựa chọn dễ dàng nhất -- phụ nữ không cần phải thực hiện chuyến đi riêng lẻ đến ngân hàng và họ có thể tin tưởng là các nhà quản lý tài chính tại trung tâm cộng đồng gần đó sẽ xử lý các chi tiết về tiền nong cho họ.
Screenshot 2023-07-25 145333.jpg

Vùng Gilgit-Baltistan là phần phía bắc của vùng Kashmir do Pakistan kiểm soát. Ảnh: Nikkei.

“Hầu hết phụ nữ mù chữ và chưa từng đến trường hay có bất kỳ nền tảng học tập nào nên họ không biết gì về cách vận hành các tài khoản ngân hàng bình thường,” Wali nói, đề cập đến những phụ nữ ở độ tuổi của mẹ cô. Tuy vậy trình độ học vấn đã cao hơn đáng kể đối với thế hệ phụ nữ trẻ trong khu vực của cô.
Screenshot 2023-07-25 145426.jpg

Hầu hết phụ nữ ở vùng nông thôn Gilgit-Baltistan phía bắc Pakistan không có quyền tiếp cận các tài khoản ngân hàng chính thức và thay vào đó họ dựa vào các hệ thống tiết kiệm cộng đồng, được tổ chức thông qua các phòng cầu nguyện ở địa phương.

Lý do để cải thiện tính toàn diện tài chính của phụ nữ ở Pakistan là rất quan trọng. Ngân hàng Thế giới công nhận sự toàn diện về tài chính của phụ nữ là yếu tố then chốt để đạt được ít nhất 7 trong số 17 Mục tiêu Phát triển Bền vững của Liên hợp quốc. Sự tham gia của phụ nữ vào lực lượng lao động ở Pakistan đã tăng hơn gấp đôi trong ba thập kỷ qua và theo một số ước tính, việc thúc đẩy sự toàn diện tài chính cho phụ nữ có thể làm gia tăng tổng sản phẩm quốc nội của quốc gia lên 33%.
Để phụ nữ tham gia vào hoạt động tài chính cũng đã được chứng minh là làm tăng bình đẳng giới; một nghiên cứu năm 2022 của các nhà nghiên cứu tại Đại học Groningen phát hiện thấy những phụ nữ được tiếp cận các kênh tài chính (có tài khoản ngân hàng riêng) có xu hướng độc lập hơn và có nhiều quyền thương lượng hơn trong gia đình.
Các chuyên gia nói rằng việc để phụ nữ tham gia vào hoạt động tài chính chính thức sẽ giúp họ đóng góp cho nền kinh tế Pakistan – tạo ra hoạt động mà đất nước túng quẫn này rất cần. Bà Fareeha Armughan, nhà nghiên cứu tại Viện Chính sách Phát triển Bền vững, một think tank ở Islamabad, là chuyên gia về tài chính toàn diện và quản trị, cho biết: “Khiến họ thành một phần của thị trường tài chính là bước đầu tiên để thực sự biến họ thành một phần trong tăng trưởng kinh tế."
image (1).jpg

Các vật cản trên con đường thu hẹp sự chênh lệch

Pakistan đang cải thiện khả năng tiếp cận các dịch vụ tài chính. Quốc gia này đã đưa ra Chiến lược Tài chính Toàn diện Quốc gia vào năm 2015, và Ngân hàng Nhà nước Pakistan đã thông qua Chính sách Ngân hàng Bình đẳng (Banking on Equality) vào năm 2021 để giải quyết các trở ngại về giới tính đối với hoạt động ngân hàng. Chính sách này thừa nhận Pakistan cần phải đi bao xa để thu hẹp khoảng cách giới tính trong hệ thống tài chính của mình.

Ngân hàng Nhà nước Pakistan (SBP), có trụ sở tại Karachi, đã đưa ra Chính sách ngân hàng Bình đẳng vào năm 2021 để giải quyết chênh lệch giới tính về tài chính của đất nước. Ảnh: Dawn.

Nhưng việc giải quyết các vấn đề về giới tính trong tài chính toàn diện là một thách thức ở Pakistan, vì các lý do cho sự loại trừ thường rất phức tạp - cả về xã hội lẫn kinh tế xã hội. Theo dữ liệu từ Tabadlab, lý do phổ biến nhất được người Pakistan viện dẫn để không tham gia mạng lưới tài chính chính thức là không đủ ngân quỹ. Lý do phổ biến thứ hai là thiếu giấy tờ pháp lý, chẳng hạn giấy tờ nhà đất, giấy tờ tùy thân - một vấn đề mà phụ nữ và những người có hoàn cảnh kinh tế xã hội thấp thường gặp phải. Hơn nữa ngay cho dù có giấy tờ thì nạn mù chữ cũng hạn chế đáng kể khả năng nắm bắt nội dung của họ.
Ông Zaidi của Viện Tabadlab cho biết: “Phần lớn cách chúng ta hiểu về Pakistan thực sự bị cuốn quá nhiều vào phân tích về văn hóa, xã hội học, xã hội và chính trị. Trong khi chúng ta đã bỏ qua một thứ, là nền tảng cơ bản cho tất cả các rối loạn chức năng, đó là kinh tế.”

Giáo đường cổ Markazi Jamia Masjid ở Rawalpindi, thành phố ngay phía nam thủ đô Islamabad. Người ta hay hình dung về một đất nước Nam Á như Pakistan bằng các yếu tố nặng tính văn hóa, xã hội, chính trị mà trong đó kiến trúc đặc trưng theo phong cách Mughal lai Ấn của các giáo đường thế này đóng vai trò quan trọng. Thực sự các giáo đường, đền đài là những hình ảnh người ta hay nghĩ đến nhất khi nhắc về Pakistan; bên cạnh đó là các vấn đề xã hội, và các thiên tai. Nhưng yếu tố nền tảng quan trọng nhất là kinh tế lại bị bỏ qua. Ảnh: Orphaned Nation.

Tại Pakistan, 38% người trưởng thành mù chữ và hơn 37% dân số sống trong cảnh nghèo đói, theo Tabadlab. Viện này thấy rằng nam giới có khả năng được tiếp cận các kênh tài chính cao gấp hai lần so với phụ nữ, và cư dân ở khu vực thành thị có khả năng được tiếp cận các kênh tài chính chính thức cao hơn 1.5 lần so với cư dân ở khu vực nông thôn.
image (4).jpg

Có sự chênh lệch lớn về mức sống giữa khu vực nông thôn và thành thị ở Pakistan. Ảnh trái: Cô Malda Barkat đứng cạnh chiếc máy bơm tay gần nhà ở làng Rato Khan Rind, quận Thatta, tỉnh Sindh. Nguồn cung cấp nước không liên tục có nghĩa là dân làng phải lấy nước từ xa trên một chiếc xe do lừa kéo. Ảnh phải: Khu phố ẩm thực nổi tiếng Anarkali Bazaar tại Lahore. Ảnh: The Third Pole, Indigo.

Armughan cho biết những yếu tố này khiến một số nhóm dân số nhất định ở Pakistan bị thiệt thòi, đặc biệt là phụ nữ ở khu vực nông thôn, và ngăn cản họ tìm kiếm các dịch vụ tài chính chính thức. Bà nói: “Bị loại trừ về tài chính thực sự là một phần của hiện tượng lớn hơn là bị loại trừ về dịch vụ,” đồng thời cho biết thêm rằng loại trừ dịch vụ là một phần mở rộng của sự loại trừ về mặt xã hội.
Về mặt cung ứng, các ngân hàng thương mại có ít ưu đãi để phục vụ nữ giới, những người được coi là rủi ro tín dụng nếu họ không có nguồn thu nhập ổn định từ một công việc của chính họ hoặc nếu họ chiếm 1% số phụ nữ Pakistan là nhà kinh doanh.
Screenshot 2023-07-25 150920.jpg

Những quy định nghiêm ngặt về giấy tờ tại các định chế tài chính ở Pakistan nhằm ngăn chặn hoạt động rửa tiền và tài trợ cho khủng bố có thể khiến việc mở một tài khoản ngân hàng tiêu chuẩn trở thành một quy trình dài lê thê đối với nam giới và thậm chí còn khó khăn hơn đối với phụ nữ, những người thường ít có khả năng có các giấy tờ chính thức, chẳng hạn như chứng từ đất đai, đứng tên họ.
Lấy ví dụ, để ngăn chặn rửa tiền, các ngân hàng có thể đòi hỏi người mở tài khoản phải có giấy chứng nhận công việc hiện tại, và thậm chí có thể đòi cả các giấy tờ xác minh rõ nhà cung cấp và khách hàng của công ty, cửa tiệm mà họ làm việc để đảm bảo rằng thu nhập của họ là “sạch”, dòng tiền của công ty là minh bạch. Còn để ngăn ngừa tài trợ khủng bố thì ngân hàng có thể yêu cầu giấy tờ về nhân thân, học vấn, giấy tờ nhà đất, vì người có nhân thân rõ ràng và học vấn tốt, nơi ở ổn định được coi là ít có nguy cơ bị lôi cuốn vào các hành động cực đoan hơn. Ngoài ra việc thẩm định tính xác thực của các giấy này cũng đòi hỏi phải qua nhiều bước cho tới khi… mở được tài khoản.

Khách hàng đang xếp hàng để giao dịch tại một chi nhánh của Ngân hàng Quốc gia Pakistan (NBP), thành phố Quetta, tỉnh Balochistan, vào thời điểm đất nước đang thực hiện các quy định chống dịch nghiêm ngặt vào năm 2020. Ảnh: Facebook.

Về mặt nhu cầu, sự cách biệt về kinh tế và sự cô lập về địa lý ở khu vực nông thôn khiến cả phụ nữ và nam giới không thể tiếp cận nguồn tài chính chính thức do khó tiếp cận các ngân hàng. Bởi thường là chúng hay nằm ở các thị trấn, khó lòng có sẵn ở những vùng sâu vùng xa. Tình trạng thiếu giấy tờ pháp lý và tỷ lệ biết chữ thấp cũng có thể khiến giao dịch qua ngân hàng trở thành một đề xuất đáng sợ và khó hiểu đối với người thuộc các tầng lớp xã hội thấp hơn. Lừa đảo tài chính ở Pakistan thường lợi dụng những lỗ hổng kiến thức này của những người mới làm quen với giao dịch ngân hàng chính thức.
Sự thiếu tin tưởng vào các hệ thống tài chính chính thức do sự không chắc chắn về kinh tế cũng đóng một vai trò trong quy mô nền kinh tế phi chính thức của Pakistan. Ông Zaidi nói với Nikkei Asia: “Người dân ngày nay ít tin tưởng hơn vào các công cụ tiết kiệm tại ngân hàng, rất khác so với niềm tin của họ 5 năm, 10 năm trước."
Các truyền thống xã hội và tôn giáo xung quanh vai trò về giới cũng góp phần tạo ra khoảng cách giới về tài chính. Nam giới được coi là trụ cột chính yếu trong hầu hết các gia đình, khiến các bà mẹ, vợ và con gái ít có khả năng có tài khoản ngân hàng riêng. Phụ nữ ở Pakistan cũng tham gia vào các công việc chăm sóc không được trả lương tại nhà (chẳng hạn nấu bếp hay chăm sóc trẻ em, người già) và trong lĩnh vực nông nghiệp, khiến họ không được tiếp cận hệ thống tài chính chính thức vì họ không được trả lương khi làm những công việc này. Theo một báo cáo của Liên hợp quốc về Phụ nữ được công bố vào năm 2019, phụ nữ Pakistan dành 11 giờ cho công việc chăm sóc và nội trợ không được trả công so với mỗi một giờ mà các người nam tương ứng với họ dành cho công việc không lương đó.
Các yếu tố đơn giản như khoảng cách đi bộ đến ngân hàng hoặc nỗi sợ bị quấy rối trên đường có thể đóng vai trò cản trở. "[Nam giới] đi đến các văn phòng, công sở. Họ công khai đi bộ trên đường, nhưng phụ nữ thì không làm điều này,” cô Wali từ Gilgit nói, khi nhắc đến trải nghiệm của những phụ nữ thuộc thế hệ của mẹ cô. Những rủi ro này góp phần khiến phụ nữ ưa thích tiết kiệm tại trung tâm cộng đồng, nơi họ đã đến hàng tuần cùng gia đình.

Những người lao động ban ngày đang chờ việc ở Rawalpindi vào ngày 30 tháng 5/2022. Đây cũng là hình ảnh phổ biến trên các con đường ở đô thị tại Pakistan, nam giới lấp đầy các con đường để đi tới nơi làm việc và phụ nữ coi sóc công việc gia đình, hiếm khi xuất hiện trên đường phố. Ở các quốc gia kế cận là Iran và Afghanistan sự xuất hiện của nữ giới trên đường phố thậm chí còn hiếm hoi hơn nữa. Ảnh: Asad Zaidi/Bloomberg.

Cộng đồng chính là chìa khóa

Đại dịch đã đặt áp lực nặng nề lên tài chính hộ gia đình ở Pakistan tới một điểm bùng vỡ và khiến các quỹ tài chính cộng đồng phi chính thức rơi vào tình trạng căng thẳng nghiêm trọng. Với nhiều người thất nghiệp, các gia đình phải vay tiền để trang trải cuộc sống và những khoản nợ đó đang bắt đầu đến hạn.
Cuộc khủng hoảng kinh tế đang diễn ra của đất nước cũng đã đẩy mức lạm phát lên cao kỷ lục, đạt 35% trong tháng 3, khiến các nhu yếu phẩm cơ bản trở nên đắt đỏ hơn đáng kể. Điều này đã làm tăng thêm nỗi khốn khó của những người vừa mới phục hồi sau những thách thức tài chính trong đại dịch.
Ở Molvi Suleman Jat, một ngôi làng thuộc quận Thatta, thuộc tỉnh Sindh phía nam, chưa đến một nhóm nhỏ phụ nữ có tài khoản ngân hàng riêng của họ và hầu hết phó thác hoàn toàn vào việc gom góp số tiền mặt còn thừa vào quỹ tiết kiệm cộng đồng, một quỹ được sử dụng để chi cho điều trị y tế và các chi phí khẩn cấp khác. Khi ai đó trong nhóm cần tiền mặt, các thành viên trong nhóm sẽ trao tiền tiết kiệm của họ dưới dạng một khoản vay, rồi cùng nhau quyết định các điều khoản trả nợ.
Screenshot 2023-07-25 151209.jpg

Những người phụ nữ từ làng Molvi Suleman Jat ở quận Thatta, tỉnh Sindh, Pakistan, đang quây quần lại để thảo luận về các nhóm tiết kiệm cộng đồng vào cuối tháng Hai. Ảnh: Nikkei.

Các loại hệ thống tiết kiệm nhóm này xoay quanh ý tưởng về tài sản thế chấp xã hội, trong đó nền tảng cho niềm tin là sức mạnh của mối quan hệ giữa các thành viên trong nhóm. Ở Molvi Suleman Jat, phụ nữ nói rằng họ không có khái niệm về tiết kiệm trước khi một hệ thống được bắt đầu vào năm 2019 thông qua một chương trình phát triển từ Tổ chức Hỗ trợ Nông thôn Sindh do chính quyền tỉnh Sindh tài trợ. Hầu hết phụ nữ trong làng kiếm tiền nhờ lao động hàng ngày hoặc bằng cách sản xuất và bán các món hàng thủ công địa phương, việc này cho phép họ tiết kiệm tối thiểu 100 rupee (khoảng 35 xu, hay 8,200 VNĐ) mỗi tháng.
Screenshot 2023-07-25 152114.jpg

Vị trí quận Thatta trong tỉnh Sindh. Ảnh: Nikkei.

Inez Murray, Giám đốc điều hành của Liên minh Tài chính dành cho Phụ nữ (Financial Alliance for Women), một tổ chức phi lợi nhuận tập trung vào sự tham gia của phụ nữ vào các thị trường tài chính, nói với Nikkei rằng các mô hình tiết kiệm cộng đồng được sử dụng trên khắp thế giới vì cách chúng giúp những người trong cộng đồng nghèo tích lũy một khoản tiền. “[Đó là] một cách tạo hàng rào giữa túi tiền của bạn và của người khác, điều sẽ là một thách thức nếu bạn nghèo vì bạn đơn giản là không có đủ nguồn lực,” bà nói. “Luôn luôn có cạnh tranh lợi ích vì tiền của bạn.”
Tuy nhiên, những người cùng tham gia vào các hệ thống này cũng thường làm như vậy vì họ bị loại trừ khỏi các dịch vụ tài chính, giúp tiếp sức và củng cố cho một chu kỳ vay mượn không chính thức và tài trợ cộng đồng. Hơn một nửa dân số không sử dụng dịch vụ ngân hàng trên thế giới là phụ nữ và tỷ lệ toàn diện tài chính dành cho phụ nữ ở các nước đang phát triển hầu như không thay đổi trong hơn một thập kỷ bất chấp những nỗ lực toàn cầu nhằm thu hẹp khoảng cách giới trong hoạt động ngân hàng.
Pakistan đã nhắm mục tiêu đến phụ nữ cho sáng kiến phúc lợi quốc gia, Chương trình Hỗ trợ Thu nhập Benazir (lấy theo tên cựu thủ tướng Benazir Bhutto đã bị ám sát năm 2007 tại Rawalpindi), mà qua đó phụ nữ đủ điều kiện sẽ nhận được khoản thanh toán bằng tiền mặt qua thẻ do chương trình phát hành.
Các chương trình tập trung vào phụ nữ trên toàn cầu đã trở nên đặc biệt phổ biến trong thế giới tài chính vi mô (microfinance). Bà Murray cho biết việc tập trung vào phụ nữ trong lĩnh vực tài chính vi mô đặc biệt xuất phát từ nghiên cứu cho thấy phụ nữ là những người đi vay đáng tin cậy hơn nam giới. Bà nói với Nikkei: “Tỷ lệ hoàn trả khoản vay trong mọi hạng mục cho vay ở mọi quốc gia đều tốt hơn đối với người vay là nữ giới."

Bà Inez Murray trong một hội nghị thượng đỉnh năm 2016 tại Washington DC. Ảnh: Financial Alliance for Women.

Tài chính vi mô là hoạt động cung cấp các dịch vụ tài chính cho các nhóm thu nhập thấp, mà họ vốn thường không có khả năng tiếp cận với các dịch vụ kiểu này. Trong cuốn sách “Vốn của Người nghèo” (Poverty Capital), Ananya Roy mô tả cách mà mô hình tài chính vi mô, được nghĩ ra lần đầu tiên bởi nhà kinh tế học người Bangladesh Muhammad Yunus, coi phụ nữ như một kênh tài trợ quan trọng vì họ được nhìn nhận là có xu hướng sử dụng vốn liếng cho phát triển xã hội, bao gồm cả việc đi học và đầu tư vào hộ gia đình. Mô hình tài chính vi mô, ban đầu tập trung vào hoạt động cho vay theo nhóm hoặc “cho vay đoàn kết”, dựa trên ý tưởng rằng áp lực xã hội trong môi trường cộng đồng sẽ khuyến khích phụ nữ trả nợ.
Tuy nhiên cái gì cũng có tính hai mặt, vì phụ nữ trở thành tâm điểm cho các khoản vay tài chính vi mô nên họ cũng trở thành nạn nhân của các chiến thuật cho vay nặng lãi có thể làm tăng gánh nặng nợ. Bà Murray của Liên minh Tài chính cho Phụ nữ nói rằng các chiến thuật như vậy bắt rễ từ khi lĩnh vực tài chính vi mô bắt đầu tìm cách giảm chi phí giao dịch để đạt được quy mô và tính bền vững. Bà nói: “Nó ngày càng trở thành việc nhân viên cho vay thu hồi lại các khoản thanh toán hơn là việc giải ngân."
Ngành tài chính vi mô của Pakistan cũng phải đối mặt với những thách thức. Năm 2012, Ngân hàng Thế giới phát hiện ra rằng từ 50% đến 70% các khoản vay tài chính vi mô dành cho phụ nữ ở Pakistan thực sự là dành cho người thân là nam giới, trong khi phụ nữ vẫn chịu trách nhiệm về chi phí giao dịch và áp lực trả nợ. Roshaneh Zafar, người sáng lập Kashf Foundation, tổ chức tài chính vi mô tập trung vào phụ nữ đầu tiên ở Pakistan, cho biết: “Phụ nữ vay tiền giữa các nhóm và rất khó để biết ai đang sử dụng tiền vào cuối ngày. Có những người đàn ông cũng đã được chuyển tiền.”

Một đám cưới của người Hindu tại tỉnh Sindh. Phụ nữ ở Pakistan luôn có sự gắn kết với những người thân là nam giới của họ, mà điển hình là người chồng. Trái ngược với yếu tố “độc lập” đang nổi lên ở các nước Đông Á và nhiều quốc gia phát triển, nơi phụ nữ công khai chống lại những tập tục truyền thống về hôn nhân và tình trạng trọng nam khinh nữ, và họ theo đuổi một đời sống độc lập không cần kết hôn hay sinh con, thì hôn nhân tại Pakistan gần như là yếu tố bắt buộc bất kể điều kiện của họ ra sao. Vì vậy sẽ khó có việc các khoản vay tài chính vi mô chỉ hướng đơn thuần vào nữ giới. Rõ ràng nam giới luôn là bên thụ hưởng khoản vay gián tiếp. Ảnh: Wikipedia.

Zafar cho biết cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, gây ra tỷ lệ lạm phát cao và khiến các cộng đồng vỡ nợ, đã thúc đẩy ngành tài chính vi mô ở Pakistan chuyển hướng khỏi hình thức cho vay theo nhóm. Kể từ đó, việc sử dụng hệ thống thẻ căn cước quốc gia CNIC, việc thành lập Cục Thông tin Tín dụng và các hình thức số hóa khác đã giúp điều tiết, chỉnh đốn thị trường và giúp người cho vay dễ dàng theo dõi tiền đang đi đâu, bà nói.
image (2).jpg

Tại Pakistan nữ giới vốn luôn nằm trong tăng trưởng kinh tế nhưng dưới hình thức gián tiếp, chẳng hạn sinh con và săn sóc gia đình để hỗ trợ cho vai trò trụ cột của người chồng. Các hình thức gián tiếp như vậy có ý nghĩa to lớn trong tăng trưởng kinh tế nhưng lại không được đánh giá cao bằng sự đóng góp trực tiếp. Vì vậy việc đưa họ vào guồng quay của thị trường tài chính là bước đi đầu tiên quan trọng để họ góp phần trực tiếp vào nền kinh tế.

Các giải pháp về mặt công nghệ

Khi Pakistan cố gắng khắc phục vấn đề là tình trạng loại trừ tài chính của phụ nữ, thì ngân hàng nhà nước của quốc gia này đã yêu cầu các hướng dẫn thương mại nhằm tăng cường nỗ lực tạo ra các sản phẩm và cung cấp dịch vụ phục vụ nữ giới, theo Chính sách Ngân hàng Bình đẳng năm 2021. Trong khi đó, các công ty khởi nghiệp công nghệ tài chính và các tổ chức phát triển đang xem xét những mô hình tiết kiệm có sẵn để cung cấp manh mối về cách thu hút phụ nữ tham gia nhiều hơn vào các vấn đề tài chính.
Doanh thu sản phẩm tiềm năng từ các dịch vụ tài chính tại thị trường dành cho phụ nữ ở Pakistan ước tính vào khoảng 652 triệu đô la mỗi năm, theo Hiệp hội Dữ liệu Toàn diện Tài chính cho Phụ nữ. Nhiều mô hình mới giải quyết vấn đề tài chính toàn diện cho phụ nữ sử dụng các ứng dụng di động như một giải pháp thay thế cho các ngân hàng vật lý truyền thống mà phụ nữ thường khó tiếp cận. Ngân hàng Nhà nước Pakistan đặt mục tiêu có 20 triệu tài khoản ngân hàng kỹ thuật số hoạt động cho nữ giới vào cuối năm nay.
Các ứng dụng ngân hàng di động như Easypaisa và JazzCash ngày càng trở nên phổ biến trên khắp Pakistan và bất kỳ ai có điện thoại di động đều có thể sử dụng. Tuy nhiên, cũng có khoảng cách giới trong việc sở hữu điện thoại, với 50% phụ nữ sở hữu điện thoại di động so với 81% nam giới, theo GSMA, một tổ chức đại diện cho các nhà khai thác mạng viễn thông di động.
image (5).jpg

Giao diện của ứng dụng JazzCash và mô tả các hoạt động chuyển tiền đến và đi trên ứng dụng bằng tiếng Urdu. Ảnh: JazzCash.

Ở Molvi Suleman Jat, nơi nhiều phụ nữ mù chữ, giao dịch bằng tiền mặt là một hệ thống tốt hơn nhiều so với giao dịch ngân hàng qua ứng dụng di động, vốn vẫn còn là một khái niệm xa lạ. Rukiya Jat, người quản lý của một trong những nhóm tiết kiệm trong làng, cho biết: “Chúng tôi thiếu kỹ năng sử dụng điện thoại thông minh vì chúng tôi chưa bao giờ đi học. Chúng tôi đang cố gắng học. Chúng tôi tò mò muốn trở thành một phần của thế giới, vì vậy các cô gái của chúng tôi sẽ [học cách] sử dụng công nghệ.”
Reza Baqir, cựu thống đốc Ngân hàng Nhà nước Pakistan, nói với Nikkei rằng dường như không có lời giải thích theo quy ước nào liên quan đến tôn giáo hay văn hóa dường như giải thích cho khoảng cách giới tính mà ông thấy trong nền tài chính của Pakistan. Việc khiến các ngân hàng thương mại coi tài khoản của phụ nữ là sinh lời dường như đối với Baqir là chiến lược quan trọng nhất trong việc giải quyết khoảng cách giới. Ông nói: “Rõ ràng đây là một trường hợp thất bại của thị trường khi thị trường không tăng trưởng theo cơ hội này." Chính sách của Ngân hàng Nhà nước bao gồm một điều khoản yêu cầu tất cả các ngân hàng thành lập và đầu tư vào một bộ phận ngân hàng chuyên biệt cho các sản phẩm hướng đến phụ nữ.
image (6).jpg

Nhiều ngân hàng thương mại ở Pakistan - bao gồm Habib Bank Ltd. (HBL), Allied Bank và Bank Alfalah - đã ra mắt các tài khoản ngân hàng dành riêng cho phụ nữ để thu hút nhiều khách hàng nữ hơn. Các tài khoản như tài khoản Nisa Asaan của HBL, chuyên dành cho phụ nữ có thu nhập thấp, có thể được mở chỉ bằng thẻ căn cước công dân và không có số dư tài khoản tối thiểu.
Shazia Gul, người đứng đầu bộ phận Thị trường Nữ giới tại HBL, cho biết những loại sáng kiến này nhằm giúp phụ nữ tham gia vào hệ thống tài chính bằng cách loại bỏ các rào cản gia nhập vốn tồn tại đối với các tài khoản tiêu chuẩn. “Chúng tôi đã làm điều đó để khuyến khích phụ nữ và phát triển một môi trường thuận lợi hơn cho họ để họ có thể trở thành một phần của hệ thống một cách dễ dàng,” Gul nói. HBL đã ra mắt tài khoản dành cho phụ nữ đầu tiên vào năm 2016. Gul cho biết Chính sách Ngân hàng Bình đẳng đã tạo thêm động lực để tập trung vào các sản phẩm và chính sách dành cho phụ nữ. “Đối với chúng tôi, nó không chỉ khuyến khích tạo các tài khoản mới,” Gul nói. “Đó là về việc kích hoạt [các tài khoản] hiện có và cũng khuyến khích sự hoạt động.”
Screenshot 2023-07-25 152833.jpg

Rabia Ghulam Rasool Jat, 45 tuổi, đứng trong cửa hàng tạp hóa của mình ở làng Molvi Suleman Jat mà cô đã mở với sự giúp đỡ của một khoản vay. Ảnh: Nikkei.

Một số công ty công nghệ tài chính ở Pakistan đã coi việc tài trợ vốn cộng đồng là bước đầu tiên để thu hút phụ nữ vào ngân hàng. Halima Iqbal, người sáng lập Oraan, một công ty khởi nghiệp về dịch vụ tài chính, đã nhìn thấy tiềm năng kinh doanh trong việc số hóa các ủy ban bỏ phiếu (ballot committee) - một hình thức tiết kiệm cộng đồng phổ biến - khi cô trở lại Pakistan vào năm 2017 sau khi làm việc ở Canada với tư cách là một giám đốc ngân hàng đầu tư.
Hàng triệu người Pakistan tiết kiệm hàng tỷ rupee trong các quỹ tiết kiệm không chính thức, không lãi suất được gọi là ủy ban bầu cử, do các bà nội trợ, sinh viên, nhân viên văn phòng, chủ cửa hàng, thậm chí cả những phụ nữ có địa vị cao điều hành. Mỗi thành viên của một nhóm bạn bè hoặc người thân tin cậy nhau đóng góp cùng một khoản tiền hàng ngày hoặc hàng tháng vào một quỹ trong một khoảng thời gian xác định trước, thường là một năm. Thông qua một lá phiếu thăm (đó là lý do nó được gọi là ủy ban bỏ phiếu, mặc dù tên gọi này không liên quan gì đến bầu cử hay một cơ quan công quyền nào cả), mỗi người tham gia được chỉ định một con số cho biết lượt của mình. Mỗi tháng, một người tham gia nhận được tổng số tiền chung. Mọi người trong ủy ban tiếp tục đóng góp cho đến khi mỗi thành viên nhận được một khoản tiền mặt.
Iqbal và nhóm của cô đã giúp hàng chục phụ nữ mở tài khoản ngân hàng. Theo nghiên cứu của Oraan, hơn 40% người Pakistan sử dụng hệ thống ủy ban cho việc tiết kiệm. Iqbal cho biết các ủy ban là thứ mà phụ nữ đã cảm thấy thoải mái khi sử dụng, đó là lý do tại sao họ sẵn sàng thử sử dụng hệ thống kỹ thuật số. Cô nói: “Có một khía cạnh văn hóa, xã hội, tôn giáo rất sâu xa xung quanh các ủy ban ấy, giống như mẹ tôi đã làm điều đó, bà tôi đã làm điều đó."
Oraan đã nghĩ ra một cách số hóa các ủy ban bằng cách tạo ra một nền tảng có thể tổ chức quy trình và cung cấp cho mọi người một cách đáng tin cậy để gia nhập các ủy ban bên ngoài cộng đồng trực tiếp của họ. “Rất nhanh chóng, chúng tôi bắt đầu nhận ra rằng mọi người không nhất thiết muốn có một hệ thống tốt hơn,” Iqbal nói. “Những gì họ muốn là khả năng tiếp cận đến lượng thành viên có thể là lớn hơn.” Bằng cách mở rộng mô hình ủy ban, Iqbal cho biết các sản phẩm của Oraan tìm cách phân tán rủi ro trong trường hợp một số cộng đồng gặp phải cú sốc tài chính.
image (3).jpg

Vào tháng 12, một vụ lừa đảo ở Karachi đã gây ra rủi ro về nguồn tài trợ phi chính thức để trang trải cuộc sống cho Mariam Fareed, người đã bắt đầu nộp tiền vào một ủy ban tiết kiệm cộng đồng mà cô đã đọc được trên một nhóm Facebook. Nhóm có 35,000 thành viên và trong đó, các phụ nữ đăng bài về công việc kinh doanh, nhà cửa và cuộc sống của họ.
Fareed bắt đầu trả 7,500 rupee (khoảng 619 ngàn VNĐ) mỗi tháng để đảm bảo vị trí của mình trong ủy ban được tổ chức bởi một thành viên tích cực của nhóm Facebook đó, một phụ nữ mà cô chỉ biết tên và danh tiếng. Sau bốn tháng, cô bắt đầu đọc các bài đăng về người tổ chức, người đã không trả hàng nghìn đô la tiền quỹ chung cho hàng chục thành viên. Fareed đã lấy lại được tiền nhưng đã học được một bài học về sự tin tưởng mù quáng vào nguồn tài trợ phi chính thức. “Cô ấy không cung cấp cho tôi thông tin chi tiết của cô ấy và tôi đoán rằng tôi cũng không cung cấp thông tin của mình và đó là sai lầm của tôi,” Fareed nói.

Karachi, trung tâm công nghiệp và tài chính của Pakistan. Ảnh: Dawn.

Maham Alavi, người điều hành một trang Facebook với mục đích giúp phụ nữ học những kiến thức cơ bản về đầu tư, cho biết đây là điều cô thường gặp với những phụ nữ trong mạng lưới của mình, những người chỉ mới bắt đầu quản lý vốn liếng của họ. Nhiều người lo lắng rằng nếu họ đầu tư sai lầm, họ sẽ khiến các thành viên trong gia đình nổi giận, những người sẽ không tin tưởng giao vốn liếng cho họ trong tương lai. Alavi cho biết nhiều phụ nữ trong mạng lưới của cô thiếu hiểu biết cơ bản về tài chính hoặc thiếu tự tin để làm bất cứ điều gì với tiền của họ ngoài việc cất nó ở đâu đó trong nhà.
Alavi cũng cố gắng khuyến khích phụ nữ bỏ tiền vào các khoản đầu tư khác ngoài các ủy ban, mà các ủy ban ấy cô cho là kém hiệu quả hơn so với cổ phiếu và các dự án tài chính khác. Tuy nhiên, nếu nguồn tài trợ cộng đồng giúp phụ nữ bắt đầu kiểm soát tiền nong của chính họ, thì Alavi coi hệ thống này là đáng giá vì nó sẽ bảo vệ họ trong những hoàn cảnh sống không ổn định. “Họ chỉ cần có sự độc lập về tài chính mà Thánh Allah cấm, nếu có chuyện gì xảy ra, họ sẽ có thứ gì đó bên mình.”
Những nỗ lực tăng cường sự toàn diện tài chính cho phụ nữ ở Pakistan đã có dấu hiệu tiến triển. Từ năm 2017 đến năm 2021, việc sử dụng tài khoản của phụ nữ tăng gần gấp đôi. HBL cho biết tài khoản chuyên dành riêng cho phụ nữ của ngân hàng hiện chiếm 29% tổng số tài khoản tại ngân hàng theo chi nhánh (branch banking) và 23% tài khoản ngân hàng không chi nhánh (branchless banking) của họ được đăng ký cho phụ nữ.
Screenshot 2023-07-25 163236.jpg

Trẻ em trở lại trường học sau kỳ nghỉ đông ở Lahore vào tháng Giêng. Các chuyên gia cho rằng giáo dục những cô gái về tài chính sẽ là chìa khóa để thu hẹp khoảng cách giới trong lĩnh vực ngân hàng của đất nước. Ảnh: Nikkei.

Cô Wali từ Gilgit cho biết những người thuộc thế hệ của cô, những người đang rời khỏi các vùng nông thôn để học tập và làm việc, ít mong muốn sử dụng nguồn tài trợ cộng đồng hơn. Cô gái 19 tuổi có tài khoản ngân hàng riêng, mà cô dùng để trả phí ăn ở cho trường đại học. Cô nói: “Tôi đi đến ngân hàng, vì vậy tôi không cần sử dụng [tiết kiệm cộng đồng] vì [các lựa chọn khác] thuận tiện hơn cho tôi.”
Armughan từ Viện Chính sách Phát triển Bền vững cho biết sự tiện lợi là một trong những chìa khóa để thu hút nhiều phụ nữ tham gia hơn. Bà tin rằng tỷ lệ tài trợ phi chính thức cao không nên được coi là dấu hiệu cho thấy phụ nữ không muốn tham gia vào giao dịch ngân hàng chính thức. Thay vào đó, nó gợi ý rằng việc giao dịch chính thức qua ngân hàng vẫn có cách để phục vụ họ.
“Thị trường này không dành cho [phụ nữ],” bà nói. “Các sản phẩm không được thiết kế phù hợp với họ.”

Dựa theo báo cáo của Betsy Joles, Nikkei Asia.

Thu nhập 10 triệu, bao lâu thì có thể mua được xe phân khối lớn?

CHỦ ĐỀ TƯƠNG TỰ

[Infographic] Chi phí của Pin xe điện chiếm bao nhiêu % chi phí của một chiếc xe điện

Thu nhập của Tim Cook giảm trong năm 2023

Một fab đủ điều kiện sản xuất chip 2nm có thể tiêu tốn tới 28 tỷ USD để xây dựng

Xếp hạng chi phí dữ liệu di động: Israel rẻ nhất, Mỹ đứng gần đội sổ, Việt Nam xếp thứ 21