Không như hiện tại, đã có thời xác ướp Ai Cập không được tôn trọng đến thế

Vào những năm 1800, cuộc viễn chinh đến Ai Cập của Napoleon đã giúp người Châu Âu khi đó có cơ hội tiếp cận đến văn hoá Ai Cập. Thế nhưng, vào thời điểm đó, biểu tượng của Ai Cập - xác ướp thì lại không được giới tinh hoa Châu Âu tôn trọng và đánh giá cao như hiện nay. Trên thực tế trong thời đại Victoria, xác ướp khi đó còn là mặt hàng được bày bán trên đường tại những quầy hàng rong để dùng làm chủ đề trong các bữa tiệc và các cuộc tụ họp xã hội. Mối quan tâm của người Châu Âu lúc bấy giờ đối với Ai Cập cổ đại bao gồm cả xác ướp là rất lớn, đến nỗi có một thuật ngữ Egyptomania để chỉ cơn sốt xác ướp lúc bấy giờ.


Xác ướp được bày bán trên đường phố vào năm 1877

Chủ trì bữa tiệc sẽ mua xác ướp từ một cuộc đấu giá hoặc từ những người buôn lậu đến từ Ai Cập, sau đó họ sẽ gửi lời mời cho những khách quý, bạn bè. Khi đó, giới quý tộc thường tổ chức “Mummy Unwrapping Parties”, đúng như tên gọi, chủ đề chính của bữa tiệc chính là khám phá xác ướp trên danh nghĩa khoa học và giải trí trước sự chứng kiến, những tràn vỗ tay, cổ vũ náo nhiệt của những vị khách tham gia.

Không chỉ vậy, vào lúc bấy giờ, người Ai Cập còn nghiền xác ướp thành bột và dùng như một phương thuốc chữa bệnh. Bởi quan điểm sai lầm rằng xác ướp có chứa nhựa bitum, một chất từ thời cổ đại đã được nhiều người tin có công dụng chữa lành vết thương, bệnh tật. Tuy nhiên, bitum có nguồn gốc tự nhiên là rất hiếm, vì thế các thương gia đã tìm đến xác ướp trong những ngôi mộ cổ để thay thế. Bột xác ướp khi đó phổ biến đến mức nó thúc đẩy người dân phải tạo ra những mặt hàng giả từ xác của những người ăn xin để đáp ứng đủ nhu cầu của thị trường. Ngoài ra, người Châu Âu còn dùng xác ướp để làm bùa, sơn màu nâu,… Đã từng có người cho rằng chỉ cần một xác ướp cũng đủ để tạo ra lượng sơn cho một hoạ sĩ vẽ trong suốt 20 năm trời.



Do khá nặng mùi nên quy trình tháo băng xác ướp thường sẽ diễn ra sau bữa tối để quan khách đỡ nhạy cảm hơn. Tuy nhiên, một số bữa tiệc xác ướp cũng diễn ra ở những nơi công cộng để người dân cũng có cơ hội được chứng kiến quy trình này. Theo ghi chép từ các bữa tiệc nổi bật, cụ thể là sự kiện của một bác sĩ phẫu thuật có tên là Thomas Pettigrew đã thu hút khoảng 3000 người đến tham dự. Pettigrew không phải là người đầu tiên tháo băng xác ướp, nhưng ông lại là người đầu tiên biến quy trình này trở thành một cuộc biểu diễn.



Dưới sự háo hức, tò mò của người tham dự, từng lớp vải của xác ướp đã được phơi bày. Được biết, những sự kiện như vậy diễn ra rất nhiều trong suốt thế kỷ, ước tính chỉ riêng Pettigrew thôi, đã có 40 sự kiện diễn ra, người ta cứ chăm chăm nhìn vào xác chết đã hàng trăm, hàng ngàn năm tuổi chỉ để mua vui cho bản thân.



Những buổi khám phá “khoa học” này đã giúp danh tiếng của Pettigrew ngày càng phổ biến hơn, đến mức công tước Hamilton còn đặc biệt sắp xếp để Pettigrew ướp xác mình sau khi ông qua đời. Theo mong muốn của Hamilton, thi thể của ông đã được ướp theo kỹ thuật của người Ai Cập cổ đại, và sau đó được đặt trong quan tài Ai Cập mà ông đã mua 30 năm trước đó. Không dừng lại ở đó, lúc sinh thời Hamilton đã cho xây dựng một lăng mộ Hamilyon trong khuôn viên điền trang ở Scotland. Do đó, quan tài cuối cùng đã được chôn cất trong khu lăng mộ này.

Đến khi Cách mạng Công nghiệp diễn ra, xác ướp Ai Cập bắt đầu được khai thác cho mục đích thực dụng hơn: một số lượng lớn xác ướp người và xác ướp động vật sẽ được nghiền nát và chuyển đến nước Anh và Đức để dùng làm phân bón. Lớp giấy cói bọc bên ngoài thì được xuất khẩu sang Mỹ để sử dụng trong ngành công nghiệp sản xuất giấy. Thậm chí còn có báo cáo cho rằng xác ướp đã từng bị đốt để làm nhiên liệu cho đầu máy xe lửa.



Phải đến thế kỷ 19, các xác ướp mới trở thành vật trưng bày được đánh giá cao, các nhà sưu tập tư nhân giàu có ở Châu Âu và Mỹ khi đó thường hay mua xác ướp sau chuyến du lịch như một món quà lưu niệm. Đối với những người không đủ chi phí để mua toàn bộ xác ướp, những bộ hài cốt bị hư hại thường bị buôn lậu là lựa chọn thích hợp.



Với nhu cầu to lớn như thế, xác ướp Ai Cập cổ đại thật sự không thể đáp ứng đủ. Mặc dù cách đó 2000 năm trước, không chỉ giới hoàng gia hay quý tộc Ai Cập mà nhiều người dân cũng đã bắt đầu ướp xác. Vì thế, rất nhiều xác ướp giả được tạo ra từ xác của những tên tội phạm bị hành quyết, những người già, người nghèo, bệnh nhân. Người ta sẽ chôn vùi thi thể trong cát hoặc nhét nhựa đường vào bên trong và phơi dưới ánh nắng mặt trời để trông giống thật.

Bên cạnh đó, người dân Ai Cập phải vận chuyển xác ướp từ một số vùng không quá nổi tiếng của đất nước đến và đặt trong những di tích nổi tiếng hơn để thoả mãn được du khách quốc tế. Đến mức, một nhà sư Ferfinand de Geramb người pháp đã viết vào năm 1833 rằng: “Người khác sẽ khó mà kính trọng khi mà một người trở về từ chuyến đi Ai Cập mà không mua về một xác ướp cho riêng mình.”

Cơn sốt này vẫn tồn tại và kéo dài cho đến khi nhà Ai Cập học người Đức - Karl Richard Lepsius đã thành công tạo ra bản dịch hiện đại đầu tiên của các văn bản cổ đại liên quan đến phong tục tang lễ, cuốn sách người chết của người Ai Cập cổ đại,… Tập sách dịch này đã trình bày chi tiết về niềm tin, đời sống tín ngưỡng của người Ai Cập cổ đại về cái chết và thế giới bên kia, cùng với đó là những thử thách khủng khiếp đang chờ đợi người đã khuất. Nhờ công của Karl, các chữ khắc trên các ngôi mộ đã có thể được giải mã tiết lộ những lời nguyền khủng khiếp dành cho những kẻ phá giấc ngủ của các Pharaoh.



Trường hợp đáng chú ý được biết đến nhiều nhất là sau sự kiện đoàn Howard Carter phát hiện ra lăng mộ Tutankhamun vào năm 1922, nhiều thành viên trong đoàn đã lần lượt mất mạng mà không rõ nguyên do. Kể từ đó, lời nguyền Ai Cập càng được lan truyền và việc ngày càng có nhiều trường hợp thiệt mạng sau khi đến lăng mộ xảy ra, nhiều người bắt đầu nể sợ và tin vào lời nguyền này hơn.

Theo (1), (2), (3), (4)