Cây cối có khả năng đưa ra quyết định có ý thức hay không là một ý tưởng gây tranh cãi, nhưng một nghiên cứu mới liên quan đến cây đậu Pháp leo cho thấy ý tưởng này có cơ sở.
Sau đó, các nhà khoa học quay phim time-lapse để theo dõi chuyển động của các cây đậu cho đến khi chồi cây tiếp xúc với cái que. Họ phát hiện ra rằng chồi cây sẽ phát triển theo những con đường dễ đoán hơn khi có cái que, như thể chúng có thể cảm nhận được cái que ở bên cạnh và điều chỉnh sự phát triển của chúng.
Người ta đã làm gì?
Các nhà nghiên cứu tại Phòng thí nghiệm Trí thông minh Tối thiểu (Minimal Intelligence Lab) tại Đại học Murcia, Tây Ban Nha, và Viện Triết học Rotman ở London, Canada, đã đặt 20 chậu cây đậu Pháp ở giữa các ống hình trụ có đường kính 93 cm. Các cây này hoặc là được trồng đơn lẻ hoặc được kèm theo với một cái que cắm xuống đất cách đó 30 cm.Sau đó, các nhà khoa học quay phim time-lapse để theo dõi chuyển động của các cây đậu cho đến khi chồi cây tiếp xúc với cái que. Họ phát hiện ra rằng chồi cây sẽ phát triển theo những con đường dễ đoán hơn khi có cái que, như thể chúng có thể cảm nhận được cái que ở bên cạnh và điều chỉnh sự phát triển của chúng.
Điều này có chứng minh được thực vật có ý thức?
Một số loài cây phản ứng với môi trường của chúng, chẳng hạn như cuộn lá lại khi bị chạm vào, hoặc bọc và tiêu hóa con mồi trong lá. Các cơ chế cơ bản của những phản ứng này đã được nghiên cứu kỹ lưỡng, nhưng việc giải quyết các câu hỏi triết học hơn, chẳng hạn như liệu thực vật có ‘chọn lựa một cách thông minh’ để thực hiện các hành động đó hay không, là một ý tưởng mới xuất hiện gần đây.Mặc dù không tuyên bố rằng thí nghiệm này chứng minh một lần và mãi mãi rằng thực vật có thể hành động và thực sự thực hiện hành động với mục đích có ý thức, nhưng Tiến sĩ Vicente Raja của Viện Triết học Rotman, một trong những tác giả của nghiên cứu, nói rằng nó cho thấy rằng những cây đậu trong thí nghiệm này không chỉ đơn giản là phản ứng với các kích thích bên ngoài.
“Phản ứng với một kích thích, chẳng hạn như ánh sáng, là một chuyện, cảm nhận một vật thể là một chuyện khác khác,” ông nói. “Nếu chuyển động của thực vật bị kiểm soát và tác động bởi các vật thể xung quanh chúng, thì chúng ta đang nói về những hành vi phức tạp hơn chứ không phải phản ứng, và chúng ta có thể xác định các dấu hiệu nhận thức tương tự như những dấu hiệu chúng ta thấy ở người và một số động vật.”
Ý thức thực vật (nếu có) đến từ đâu?
Sinh học thần kinh thực vật chính thức được xem như một lĩnh vực nghiên cứu vào năm 2006. Các nhà khoa học trong ngành này đưa ra sự tương đồng giữa các con đường truyền tín hiệu điện có ở thực vật và hệ thần kinh ở động vật, để lập luận rằng thực vật có khả năng hoạt động có mục đích.Thực vật sử dụng tín hiệu điện theo hai cách. Đầu tiên, để điều chỉnh sự phân bố của các hạt mang điện (ion) trên các màng khác nhau của chúng. Ví dụ: lá của cây có thể cuộn lại vì sự chuyển động của các ion đã kích hoạt sự vận chuyển nước ra khỏi tế bào của nó, khiến nó thay đổi hình dạng.
Thứ hai, để chuyển tiếp các tín hiệu đường dài từ bộ phận này đến bộ phận khác của cây. Ví dụ, vết cắn của côn trùng trên một chiếc lá có thể kích hoạt phản ứng phòng vệ ở những chiếc lá ở xa. Cả hai hành động đều có thể giống như cây đang chọn phản ứng với một tác nhân kích thích.
“Chúng ta chỉ mới liên kết động vật với khả năng tri giác trong thập kỷ vừa qua nên việc trả lời những câu hỏi [liên quan đến thực vật] này cần có thời gian. Tiến sĩ Paco Calvo, Giám đốc Phòng thí nghiệm trí tuệ tối thiểu tại Đại học Murcia và đồng tác giả của nghiên cứu, cho biết. “Nếu chúng ta bỏ các thành kiến của mình ra khỏi suy nghĩ rằng một số đặc điểm chỉ thuộc về loài người, thì chúng ta có thể tiến nhanh hơn.”
Quảng cáo
"Tôi rất vui khi bị bác bỏ, nhưng chúng ta cởi mở trước các khả năng."
Ý kiến phản biện
Một số nhà nghiên cứu cho rằng những phản ứng này chỉ đơn thuần được mã hóa về mặt di truyền và đã được tinh chỉnh để tạo ra sự xuất hiện của hành động có chủ đích, nhờ vào vô số thế hệ chọn lọc tự nhiên.Trong một bài báo có tiêu đề 'Thực vật không sở hữu hay không cần đến ý thức', được xuất bản vào năm 2019, Giáo sư Lincoln Taiz, một nhà thực vật học tại Đại học California, Santa Cruz, đã bác bỏ ý tưởng về thực vật có các đặc điểm như ý thức và nhận thức với lý do đơn giản là chúng không có sự phức tạp về cấu trúc, tổ chức và chức năng cần thiết mà não động vật phải tiến hóa trước khi ý thức có thể xuất hiện.
“Việc nhân hóa thực vật trong nghiên cứu làm suy yếu tính khách quan của nhà nghiên cứu,” Taiz nói. “Những gì chúng tôi thấy là thực vật và động vật đã phát triển các chiến lược sống rất khác nhau. Bộ não là một cơ quan rất đắt giá và thực vật hoàn toàn không có lợi thế gì khi có một hệ thống thần kinh phát triển cao”.
