Hôm qua có thông tin Samsung đã bắt đầu tái chế Note 7 và họ sẽ thu được 157 tấn kim loại vàng, bạc, Cobalt và đồng từ những linh kiện của chiếc điện thoại này. Hơi tò mò về quy trình tái chế rác thải điện tử nói chung, cộng với sự động viên của bạn @phuongnam2207, mình quyết định nghiên cứu xem người ta tái chế kim loại từ rác điện tử như thế nào để từ một cái điện thoại vứt đi có thể thu được cả một thỏi vàng giá trị. Anh em có thể đọc hoặc xem video bên dưới. Mình cũng có đính kèm video tham quan nhà máy tái chế của kênh YouTube Linus Tech Tips cho anh em nào muốn xem hình ảnh thật của quy trình này. Hi vọng anh em sẽ có thêm kiến thức bổ ích nhé.
1. Thu gom rác thải điện tử
Đúng vậy, bước đầu tiên trước khi trích xuất kim loại là bạn phải đi gom rác thải điện tử về cơ sở tái chế. Số rác thải này thường được các công ty tái chế / công ty trích xuất kim loại mua từ những hãng sản xuất điện tử như Asus, Acer, Sony, HTC, Apple... Đây là các thiết bị đã hư hỏng, thiết bị không đạt chuẩn trong quy trình sản xuất, hoặc thiết bị đã hết hạn sử dụng bị người dùng vứt đi.
Khi mở những thiết bị ra, người ta sẽ thu lại bo mạch, chip, IC, vỏ bảo vệ, pin, thẻ nhớ, nói chung là thứ gì gỡ ra được thì cứ gom lại hết. Ngoài ra các công ty trích xuất kim loại còn thu mua cả những miếng giẻ hay găng tay mà công nhân trong nhà máy dùng để lau chùi thiết bị công nghệ trước khi nó xuất xưởng vì chúng có thể dính vàng, bạc, nhôm trên đó.
1. Thu gom rác thải điện tử
Đúng vậy, bước đầu tiên trước khi trích xuất kim loại là bạn phải đi gom rác thải điện tử về cơ sở tái chế. Số rác thải này thường được các công ty tái chế / công ty trích xuất kim loại mua từ những hãng sản xuất điện tử như Asus, Acer, Sony, HTC, Apple... Đây là các thiết bị đã hư hỏng, thiết bị không đạt chuẩn trong quy trình sản xuất, hoặc thiết bị đã hết hạn sử dụng bị người dùng vứt đi.
Khi mở những thiết bị ra, người ta sẽ thu lại bo mạch, chip, IC, vỏ bảo vệ, pin, thẻ nhớ, nói chung là thứ gì gỡ ra được thì cứ gom lại hết. Ngoài ra các công ty trích xuất kim loại còn thu mua cả những miếng giẻ hay găng tay mà công nhân trong nhà máy dùng để lau chùi thiết bị công nghệ trước khi nó xuất xưởng vì chúng có thể dính vàng, bạc, nhôm trên đó.
Một điểm quan trọng đó là những món đồ công nghệ sẽ được tiêu hủy ngay trước mặt các đối tác sản xuất để đảm bảo rằng tài sản trí tuệ của họ không bị lọt ra ngoài. Thứ được xe tải chở đi chỉ còn là 1 đống rác đúng nghĩa và không thể tái tạo sản phẩm từ đó.
Rác sau đó sẽ được phân loại và đặt vào trong những cái lồng bằng thép không gỉ. Những cái lồng này sẽ nhúng vào một dung dịch để hòa tan kim loại quý, và khi vận hành thì chúng sẽ quay liên tục trong nhiều giờ liền để tăng tối đa sự tiếp xúc giữa dung dịch với linh kiện điện tử.
2. Tách kim loại
Một trong những kim loại quý có thể thu lại từ rác thải điện tử đó là vàng. Vàng được sử dụng để chạy mạch và chế tạo nhiều linh kiện mang tính dẫn điện. Thấy những cái đường vàng vàng trên mainboard của bạn không? Nó là vàng đấy! Chúng ta cần giữ lại những thứ này để tái sử dụng chứ bỏ đi thì phí quá.
Để lấy vàng, người ta sẽ sử dụng dung dịch xyanua (CN). CN cũng là dung dịch được sử dụng trong khai thác vàng từ quặng. Những cái lồng hình tròn mà bạn thấy ở trên sẽ được nhúng vào dung dịch vàng vàng này, xoay trong đó vài phút, và khi kết thúc thì chỉ còn đồng hoặc các hợp kim còn sót lại mà thôi, còn bao nhiêu vàng, bạc đã bị hòa tan vào CN hết rồi. Hỗn hợp dung dịch Xyanua Au, Ag sau đó sẽ được điện phân để tách lấy vàng rồi tách tiếp để lấy bạc.
Phần rác thải còn lại không bị hòa tan vẫn còn nằm trong lồng, chúng cần được vệ sinh sạch sẽ, để nguội và sấy khô trước khi đem qua bước kế tiếp. Vàng sau khi thu được từ dung dịch điện phân sẽ đựng trong một cái khung titan như hình bên dưới, gọi là sponge gold và khá nguyên chất.
Quảng cáo
Vì CN là chất hóa học cực độc nên trong các nhà máy tái chế rác điện tử, người ta phải lắp đặt nhiều cảm biến nhận biết chất lượng không khí, nhân viên làm việc bên trong đó cũng buộc phải mặc đồ bảo hộ và đeo khẩu trang chuyên dụng. Sau khi tách hết kim loại, dung dịch CN cũng cần được xử lý đặc biệt để tái sử dụng chứ không thải ra môi trường gây ô nhiễm.
Nhưng khi đốt thì sẽ sinh ra CO2, lại là một chất có hại cho môi trường. Thay vì thải ra khí quyển, các nhà máy tái chế sẽ dùng một hệ thống lò hơi để thu lại lượng CO2 này, nung nhiệt độ thật cao khoảng 1000 độ C và giảm đột ngột xuống tầm 200 độ C để tạo ra tro. Đống tro đó sẽ bán lại cho các nhà máy xi măng hoặc những nơi nào cần sử dụng, đảm bảo môi trường vẫn được giữa sạch sẽ.
Với những linh kiện có nhiều đồng, người ta cũng sử dụng quy trình tách đồng riêng, chủ yếu là đưa vào lò nung chảy và thu hồi lại đồng. Một số vật liệu khác có thể được thu lại từ rác thải điện tử bao gồm paladi, cobalt, niken (trong pin), nhựa (vỏ máy, vỏ sản phẩm), thậm chí cả giấy (bao bì). Những thứ này hoặc sẽ được tái chế để sử dụng trong những thiết bị công nghệ mới, hoặc bán cho các bên khác để họ dùng cho mục đích riêng như sản xuất giấy, chế tác đồ trang sức, làm phụ kiện xe ô tô...
3. Đổ vàng vào khuôn
Quảng cáo
Vàng để ở dạng thô sẽ không thể sử dụng được dù chúng khá tinh khiết. Người ta sẽ cho đám bột vàng này vào một cái lò nung, bỏ thêm một chút phụ gia hóa học khác với vai trò muối hàn rồi đợi cho hỗn hợp nóng lên, đổ vào khuôn, vậy là các thỏi vàng đã ra đời. Trong quá trình này, lửa liên tục được phun vào để vàng nóng chảy và tạo hình. Nhiệt độ lúc này có thể lên tới 1000 độ C.
Khi dung dịch trong khuôn nguội lại, nó sẽ hóa rắn. Thỏi vàng khi ấy sẽ được nhúng vào nước để nguội nhanh hơn và cứng hơn trước khi được đem đánh bóng cho đẹp và cất vào két sắt. Những thỏi vàng này có tỉ lệ nguyên chất khoảng 99.99% đến 99.999% tùy quy trình chế tạo ra sao.
4. Bạn có thể làm gì với các thiết bị điện tử bỏ đi?
Với những thiết bị công nghệ mà anh em không còn sử dụng nữa, đừng vứt chúng vào thùng rác vì chúng có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường khi bị chôn lấp chung các rác thải sinh hoạt. Ngoài ra, chó mèo và động vật nói chung có thể vô tình ăn phải những thiết bị này, dẫn đến nhiều loại bệnh lý hay thậm chí là tử vong. Trẻ con không biết cũng có thể vô tình lục các linh kiện nhỏ ra rồi bỏ vào miệng rất nguy hiểm.
Thay vào đó, việc anh em cần làm đó là nộp lại thiết bị cho hãng sản xuất của mình. Các công ty công nghệ tại Việt Nam đều có trung tâm bảo hành, anh em có thể đến đó gửi lại thiết bị cũ để họ lấy lại các linh kiện còn xài được và chuyển phần đã hỏng đi tái chế. Mình đã từng nộp 1 cái máy tính VAIO cho trung tâm bảo hành của Sony để họ xử lý.
Ngoài ra, anh em cũng có thể liên hệ các tổ chức bảo vệ môi trường, tổ chức tự nguyên thu gom rác thải điện tử ở địa phương hoặc của thành phố. Ví dụ, nhóm Việt Nam Tái Chế đang có chương trình thu gom rác thải điện tử miễn phí, bạn có thể đưa cho họ rồi họ giúp phần còn lại. Trong link đó có đầy đủ cách để liên hệ với họ.
Hi vọng anh em sẽ chung tay làm cho thế giới của chúng ta trở nên sạch hơn, nhất là loại trừ hiểm họ từ rác thải điện tử nhé.
Video tham quan nhà máy tái chế vàng của trang Linus Tech Tips