Đảo phục sinh (Easter Island) hay Rapa Nui tiếng địa phương là một địa điểm du lịch nổi tiếng với những bức tượng khổng lồ hình đầu người, gọi là "moai" được xây dựng bởi những cư dân đầu tiên từ 800 năm trước. Từ lâu các học giả đã tìm cách giải mã bí ẩn của moai: làm cách nào cư dân cổ xưa có thể chạm khắc và di chuyển những bức tượng nặng đến 92 tấn và tại sao chúng lại được đặt tại những vị trí nhất định, ý nghĩa của chúng là gì? Đến hôm nay, các nhà nghiên cứu cho rằng họ đã có được câu trả lời: chúng được dùng để đánh dấu nơi có nguồn nước ngọt.
Nhà nhân chủng học Carl Lipo đến từ đại học Birmingham là người đã dành nhiều năm nghiên cứu về các bức tượng tại đảo Phục Sinh. Ông nói các moai thường được gắn trên phần nền (đế) gọi là "ahu". Hiện tại trên đảo Phục Sinh, bạn có thể bắt gặp những ahu không có moai và ngược lại có moai mà không có ahu, nhất là dọc theo các con đường dẫn tới ahu. Ông cho rằng chúng có lẽ đã được vận chuyển nhưng không bao giờ tới được đích, từ đó dẫn đến việc "cái có cái không".
Vào năm 2012, Lipo cùng Terry Hunt - một nhà nghiên cứu đến từ đại học Arizona đã phát hiện ra rằng người ta có thể vận chuyển một bức tượng moai cao 10 ft (3 m), nặng 5 tấn đi vài trăm mét chỉ với 18 người và 3 sợi dây thừng cỡ lớn lợi dụng một dạng chuyển động rung lắc qua lại.
Hồi năm ngoái, Lipo cũng đã đề xuất một giả thuyết về cách cư dân sống trên đảo khi xưa đặt những chiếc mũ bằng đá đỏ lên đầu một số tượng moai. Họ đã dùng dây thừng kéo những chiếc mũ nặng 13 tấn này lên một con dốc để đặt vào đầu tượng.
Giờ đây, Lipo cùng các cộng sự đã chuyển hướng nghiên cứu sang ý nghĩa vị trí đặt các bức tượng cũng như phần đế. Nếu như chúng mang ý nghĩa tượng trương hay một dạng nghi lễ thì người ta hẳn sẽ phải đặt chúng tại những nơi nổi bật hơn như trên đỉnh đồi để mọi người có thể nhìn thấy. Thế nhưng các moai và ahu lại nằm dọc bờ biển và chúng không được phân bố đều. Hơn 20 năm nghiên cứu thực địa, Lipo nhận thấy có những địa điểm mà ông cho là rất lý tưởng để đặt phần đế ahu nhưng thực tế lại không có ahu nào tại nơi ông chọn. Vậy nên phải có một lý do nào nào đó khác khiến những cư dân đầu tiên trên đảo chọn những khu vực nhất định để đặt những bức tượng khổng lồ này.
Giờ đây, Lipo cùng các cộng sự đã chuyển hướng nghiên cứu sang ý nghĩa vị trí đặt các bức tượng cũng như phần đế. Nếu như chúng mang ý nghĩa tượng trương hay một dạng nghi lễ thì người ta hẳn sẽ phải đặt chúng tại những nơi nổi bật hơn như trên đỉnh đồi để mọi người có thể nhìn thấy. Thế nhưng các moai và ahu lại nằm dọc bờ biển và chúng không được phân bố đều. Hơn 20 năm nghiên cứu thực địa, Lipo nhận thấy có những địa điểm mà ông cho là rất lý tưởng để đặt phần đế ahu nhưng thực tế lại không có ahu nào tại nơi ông chọn. Vậy nên phải có một lý do nào nào đó khác khiến những cư dân đầu tiên trên đảo chọn những khu vực nhất định để đặt những bức tượng khổng lồ này.
Khi làm việc với một nhà thủy văn tại Hawaii, Lipo nhận thấy nguồn nước ngọt là tài nguyên giá trị nhất trên một hòn đảo, nó tác động lớn đến vị trí người ta cư trú và cũng là nơi lý tưởng để đặt các bức tượng. Những hòn đảo núi lửa của Hawaii sở hữu một đặc tính lạ thường đó là mạch nước ngọt thường chảy dọc theo những rãnh tạo ra bởi dung nham chảy vào đại dương. Lipo nói "Trên thực tế ngoài khơi lại có những mạch nước ngầm. Ngư dân sẽ biết ở đâu có mạch nước ngọt nằm giữa đại dương."
(A) Vị trí các ahu, (B) Vị trí các nguồn nước ngọt, (C) Nơi giàu tài nguyên hải sản, (D) (E) (F) Lần lượt là phân loại các lớp phủ đá
Chấm đỏ là các ahu.
Trong khi đó, Terry Hunt cho biết dữ liệu thu thập đến nay đã chỉ ra rằng những cư dân đầu tiên của hòn đảo đã tồn tại trong hơn 500 năm bằng cách xây dựng nhiều cộng đồng dân cư xung quanh các nguồn tài nguyên hạn hẹp và thúc đẩy nền kinh tế chia sẻ. Chính sự xuất hiện của thực dân châu Âu đã phát vỡ lối sống của họ, góp phần khiến xã hội của họ sụp đổ. Lipo cùng các cộng sự sẽ quay trở lại đảo Phục Sinh vào tháng 5 để tiếp tục các thăm dò thực địa bởi cho đến hiện tại họ chỉ mới vẽ bản đồ các nguồn nước ngọt nằm ở phía tây hòn đảo. Một cuộc khảo sát toàn diện hứa hẹn sẽ giải đáp cho câu hỏi tại sao cư dân trên đảo lại bỏ ra nhiều thời gian và công sức để xây dựng ahu và moai.
Quảng cáo
Lipo nói: "Chúng ta có lẽ sẽ không bao giờ có được câu trả lời chính xác nhất bởi có rất nhiều lý do khiến cư dân trên đảo tạo ra những bức tượng… Khi chúng tôi bắt đầu nhận ra những hạn chế về mặt tài nguyên, chúng tôi thấy rằng các cộng đồng cư dân trên đảo gắn bó chặt chẽ với nguồn tài nguyên tại chỗ. Họ sống sót nhờ sự hợp tác và những bức tượng đóng vai trò đánh dấu cộng đồng."
Theo: ArsTechnica
