Những ảnh hưởng đến môi trường từ phong trào hồi sinh đĩa vinyl

Bên trong một cơ sở dập đĩa giấu tên ở Mỹ, các máy ép thủy lực đang hoạt động liên tục cả ngầy lẫn đêm để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của giới chơi đĩa vinyl. Mọi nơi trong nhà máy đều ngập mùi dầu và nhựa, cũng như tiếng xì xì phát ra từ các cơ cấu máy móc. Dây chuyền dập đĩa này đã hoạt động hàng chục năm nay với công nghệ không có gì thay đổi, hoặc cũng chỉ cải tiến chút ít không đáng kể.

Doanh số của vinyl có thể sẽ không là gì so với streaming, tuy nhiên mức tăng trưởng của nó thì thực sự không thể xem thường. Người Mỹ hiện tại đã bắt đầu chi tiền mua vinyl bằng với CD, trong khi đó vinyl cũng đạt doanh số 4,3 triệu đĩa bán ra ở thị trường Anh, đánh dấu mức tăng trưởng đều đặn 12 năm liên tiếp. Vậy thì quy trình sản xuất 1 chiếc đĩa vinyl ra sao?

Bên trong các nhà máy dập đĩa là những thùng lọc chứa đầy hạt polymer với kích thước nhỏ như hạt đậu. Các hạt này sẽ được trực tiếp đổ xuống dây chuyền sản xuất và đốt dẻo thành những “cục” gần bằng quả bóng hockey. Các “quả bóng” đó cuối cùng được ép khuôn và cắt đi phần rìa còn dư, tạo thành chiếc đĩa vinyl hoàn chỉnh.



Khi được hỏi về xuất xứ của những hạt nhựa này, nhân công của nhà máy khá kín tiếng và chỉ cho biết rằng chúng “được mang đến từ một nhà kho khác”. Tuy nhiên khi nhìn kỹ vỏ hộp, ta lờ mờ có thể thấy được các dòng ghi chú “cơ sở sản xuất vinyl” và “sản phẩm của Thái Lan”. Mỗi hộp carton chứa hạt nhựa có kích thước khá lớn, tuy nhiên chỉ một lượng khoảng bằng bàn tay là đã đủ để ép một chiếc đĩa vinyl, điều này cho thấy được hàng ngày sẽ có thêm hàng chục nghìn chiếc đĩa vinyl được cung cấp cho thị trường.

Trước đây Mỹ từng là quốc gia cung cấp phần lớn nguyên liệu đúc đĩa vinyl tuy nhiên sau thời tàn của định dạng này vào năm 1990, chuỗi cung ứng nguyên liệu của Mỹ cũng ngừng hoạt động. Hiện nay phần lớn nguyên liệu nhựa PVC được cung cấp bởi nhà máy TPC (Thai Plastic and Chemicals) của Thái Lan, đặt trụ sở ở Bangkok.



Nhà máy sản xuất nhựa TPC nằm gần bờ sông Chao Phraya và được bảo vệ rất chặt chẽ, hạn chế các tiếp xức với người ngoài. Một đại diện của ban quản lý tập đoàn SCG Chemicals (công ty mẹ của TPC) đã trình bày sơ lược về phương pháp sản xuất nhựa của TPC là “sau khi nhựa PCV được tổng hợp từ các thành phần hóa học, nhựa thô sẽ được pha với những chất phụ gia và nấu chảy thành các các sợi, sau đó cắt thành các hạt nhỏ”. Quy trình sản xuất cũng được ông này nhấn mạnh là sở hữu công nghệ tiên tiến nhất hiện nay, bù lại tránh né những câu hỏi về các tác hại mà nó gây ra cho môi trường tự nhiên.

Như ta đã biết, nhựa PVC có chứa các chất hóa học gây ung thư và theo Greenpeace, nhà máy TPC từng bị điều tra về việc đổ chất thải hóa học xuống sông Chao Phraya hồi đầu những năm ’90. Trong thời kỳ hoàng kim của vinyl vào những năm ’70, công ty Keysor-Century Corporation (Los Angeles, Mỹ) cũng từng cung cấp cho các nhà máy dập đĩa 20 triệu kg nhựa PVC mỗi năm, chiếm 1/3 tổng lượng nhựa sử dụng hàng năm của Mỹ trong giai đoạn đó. Keysor-Century Corporation đã bị đều tra rất nhiều lần về hành vi phá hoại môi trường bởi EPA và cả FBI, sau đó bị phạt 4 triệu USD và phải đưa ra lời xin lỗi công khai cho các hành vi không đảm bảo an toàn lao động cho nhân công trong môi trường độc hại, xả khí độc ra môi trường và đổ chất thải độc hại xuống cống.

Khó có thể đưa ra kết luận gì về các ảnh hưởng của nhà máy TPC đến môi trường xung quanh, trong đó có sông Chao Phraya. Tuy nhiên điều chúng ta cần phải năm rõ ở đây là nhựa vinyl, băng từ hay đĩa CD đều là các sản phẩm được tạo ra từ dầu với các ảnh hưởng rất lớn đến môi trường. Như nói trên, trong giai đoạn hoàng kim của đĩa vinyl, chỉ riêng ở Mỹ người ta đã sử dụng gần 60 triệu kg nhựa mỗi năm, tương đương với 140 triệu kg khí nhà kính mỗi năm.



Không chỉ cáccc định dạng vật lý, nhạc số cũng là một nguyên nhân gián tiếp có ảnh hưởng đến môi trường. File nhạc số tuy chỉ là những dòng dữ liệu nhưng chúng vẫn được lưu trữ và truyền tải trên các phương tiện vật lý, tính ra còn có khả năng tạo ra lượng khí nhà kính cao hơn cả quy trình sản xuất và sử dụng đĩa vinyl. Nhạc số phát triển cũng làm cho ngành âm nhạc chuyển sang sử dụng máy móc nhiều hơn, kết quả là lượng khí nhà kính tăng lên đến 200 triệu kg mỗi năm (thông số năm 2015) và ước tính trong thời gian tới có thể lên đến khoảng 350 triệu kg, hơn gấp đôi so với con số 140 triệu kg vào thời kỳ hoàng kim của vinyl những năm ’70.

Những thiết bị được dùng để truy xuất cơ sở dữ liệu đó gồm smartphone, tablet, laptop... cũng được tạo ra từ những nhà máy bóc lột sức lao động người nghèo, rồi chúng nhanh chóng lỗi thời và biến thành rác thải, tiếp tục làm ảnh hưởng đến môi trường hơn nữa.

Mới đây 8 công ty của Đức đã chung tay nghiên cứu những phương pháp mới giúp quy trình sản xuất đĩa vinyl thân thiện với môi trường hơn bằng cách sử dụng vật liệu tái chế. Dự án hiện vẫn còn đang ở những bước đầu tiên và cho chất lượng âm thanh chưa cao, tuy nhiên chúng ta có quyền hy vọng về các kết quả tốt hơn trong tương lai. Các dịch vụ stream cũng hưởng ứng phong trào bảo vệ môi trường bằng cách giảm bớt các cơ sở hạ tầng dữ liệu và gộp chúng vào chung với Google Cloud.

Thật khó khăn để biết rằng âm nhạc tuyệt vời mà chúng ta nghe mỗi ngày vẫn gắn liền với những hiện thực phũ phàng như vậy. Tuy nhiên việc dũng cảm đối mặt với thực tế chính là bước đầu tiên để ta có thể hiểu về chúng và tìm ra cácch khắc phục.