Sau hơn 20 tháng kể từ khi virus SARS-CoV-2 bùng phát, trên thế giới đã ghi nhận hơn 219 triệu ca bệnh và hơn 4 triệu ca tử vong. Con người đã phải trải qua rất nhiều giai đoạn dịch bệnh với những biến thể có mức độ lây lan ngày càng nguy hiểm hơn. Thế nhưng đến bây giờ, câu hỏi lớn nhất chưa được giải đáp vẫn là nguồn gốc của virus, câu trả lời cho tất cả những chuyện đang xảy ra suốt gần 2 năm qua. Vậy tại sao câu hỏi này lại khó giải đáp đến như thế?
Hầu hết các chuyên gia đều không tỏ ra ngạc nhiên trước kết quả dường như là trắng tay trong cuộc điều tra kéo dài 90 ngày của cộng đồng tình báo Mỹ, về nguồn gốc virus SARS-CoV-2. Một bản tóm tắt ngắn gọn được công bố vào 27/8 vừa qua chỉ tiết lộ một điểm đáng chú ý rằng virus “không được phát triển như một loại vũ khí sinh học”.
Tìm hiểu được đại dịch bắt đầu ở đâu, khi nào và như thế nào là một việc hết sức quan trọng đối với các quan chức y tế. Họ đang miệt mài ngày đêm để tìm cách kiểm soát sự lây lan của virus và ngăn chặn sự bùng phát, biến đổi của chúng trong tương lai. Ví dụ, nếu virus lây lan từ dơi hay các động vật khác sang người, như giả thuyết đầu tiên hồi năm ngoái, các biện pháp phòng ngừa bao gồm hạn chế tiếp xúc giữa động vật và con người sẽ được chú trọng. Bên cạnh đó, việc giám sát động vật và con người sống ở gần đó có thể là cơ hội để tìm ra những thông tin chủ chốt để giảm khả năng lây lan của virus trong tương lai.
Hầu hết các chuyên gia đều không tỏ ra ngạc nhiên trước kết quả dường như là trắng tay trong cuộc điều tra kéo dài 90 ngày của cộng đồng tình báo Mỹ, về nguồn gốc virus SARS-CoV-2. Một bản tóm tắt ngắn gọn được công bố vào 27/8 vừa qua chỉ tiết lộ một điểm đáng chú ý rằng virus “không được phát triển như một loại vũ khí sinh học”.
Tại sao việc tìm nguồn gốc lại quan trọng?
Tìm hiểu được đại dịch bắt đầu ở đâu, khi nào và như thế nào là một việc hết sức quan trọng đối với các quan chức y tế. Họ đang miệt mài ngày đêm để tìm cách kiểm soát sự lây lan của virus và ngăn chặn sự bùng phát, biến đổi của chúng trong tương lai. Ví dụ, nếu virus lây lan từ dơi hay các động vật khác sang người, như giả thuyết đầu tiên hồi năm ngoái, các biện pháp phòng ngừa bao gồm hạn chế tiếp xúc giữa động vật và con người sẽ được chú trọng. Bên cạnh đó, việc giám sát động vật và con người sống ở gần đó có thể là cơ hội để tìm ra những thông tin chủ chốt để giảm khả năng lây lan của virus trong tương lai.
Kết quả này cũng có thể dẫn đến việc đưa ra quyết định chính sách quy mô lớn hơn, để hạn chế nạn phá rừng - môi trường sống của dộng vật, và hạn chế các khu định cư của con người trong các vùng nóng của các loài vật đó. Biết được nơi khởi nguồn dịch bệnh cũng dẫn đến những thay đổi trong hành vi của con người, chẳng hạn như cấm ăn thịt hay tiêu thụ các sản phẩm có nguồn gốc từ động vật hoang dã, triệt để xử lý các hành vi buôn bán bất hợp pháp.
Trong trường hợp, nếu virus là do rò rỉ từ phòng thí nghiệm, thì các nhà khoa hoc và những nhà hoạch định chính sách sẽ tìm ra những cách an toàn hơn để nghiên cứu mầm bệnh này. Đó cũng là lý do tại sao mà các nhà khoa học đã rất ủng hộ quyết định điều tra nguồn gốc COVID-19 của Mỹ. Thế nhưng câu hỏi này đã tồn tại quá lâu, mất đến hàng tháng, hàng năm nhưng bí ẩn này vẫn chưa thể giải đáp.
Đầu năm nay, nhóm điều tra của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đến thành phố Vũ Hán, Trung Quốc để đánh giá lại bằng chứng mà Trung Quốc đã cung cấp về nguồn gốc của SARS-CoV-2. WHO đã cho rằng “rất có khả năng” virus ban đầu được lây lan từ dơi nhiễm bệnh sang người qua động vật trung gian. Đây chính là trường hợp của đợt dịch bùng phát SARS-CoV năm 2002, đại dịch đầu tiên của thế kỷ 21. Khi đó virus được cho là đã lây lan từ dơi móng ngựa sống trong một hang động ở Trung Quốc sang cầy hương bán ở chợ động vật hoang dã, và tiếp cận với con người. Tương tự, dịch MERS-CoV năm 2021 cũng được nghi ngờ là do virus từ dơi truyền sang lạc đà dromedary, rồi mới lây nhiễm sang cho người.
Báo của WHO cũng cho rằng còn khả năng virus là do rò rỉ trong phòng thí nghiệm từ Viện virus học Vũ Hán là “cực kỳ khó xảy ra”. Ngay khi vừa công bố, giả thuyết này đã gây ra phản ứng dữ dội từ các nhà khoa học và cả chính phủ trên khắp thế giới. Thế giới cho rằng còn quá sớm để loại trừ khả năng virus thoát ra từ phòng thí nghiệm. Trong khi đó, các chuyên gia khác cảnh báo có thể do động cơ chính trị đã khiến mọi người đưa ra kết luận quá vội vàng.
Các chuyên gia tìm kiếm virus bằng cách nào?
Việc truy tìm nguồn gốc của một loại virus đòi hỏi quá trình nghiên cứu thực địa, pháp y và cả một chút may mắn. Các nhà khoa học có thể phải nỗ lực vất vả đến nhiều năm để tìm ra các bằng chứng chỉ ra nguồn gốc, cội nguồn vấn đề. Đối với các bệnh có nguồn gốc từ động vật, bằng chứng đó thường là sự trùng khớp về mặt di truyền giữa trình tự virus thu được từ động vật với các ca bệnh đầu tiên. Có thể sự trùng khớp sẽ không lên đến 100%, bởi vì virus sẽ bị đột biến hoặc có gen mới theo thời gian và khi chúng lây sang vật chủ. Nhưng khi đủ thời gian kèm với may mắn, các nhà khoa học đã tìm ra kết quả gần như hoàn hảo khoảng 99% cho một số loại virus, chẳng hạn như những virus gây ra 2 đợt bùng phát corona virus trước đó.
Quảng cáo
Những thông tin về nguồn gốc COVID-19 mà thế giới đang biết
Điểm khác biệt chính giữa các đợt bùng phát SARS, MERS và COVID-19 là các nhà khoa học đã có thể xác định được động vật trung gian lây bệnh chỉ trong vòng vài tháng kể tử khi dịch bùng phát, trong khi đó đối với COVID-19, việc này vẫn chưa được làm rõ.
Bắt đầu vào tháng 12 năm 2019, khi những ca bệnh COVID-19 đầu tiên được phát hiện ở Vũ Hán có liên quan đến khu chợ Hoa Nam, Vũ Hán. Nơi chuyên bán động vật hoang dã gồm chó racoon, cầy hương, thỏ rừng, dơi, chuột, rắn,… Khu chợ nhanh chóng bị tạm dừng hoạt động và tiến hành lấy mẫu các tiểu thương, những người có liên quan. Theo thống kê từ Trung tâm kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Trung Quốc, đã có hơn 900 mẫu được lấy từ chợ Hoa Nam, bao gồm cả mẫu trên các bề mặt đồ vật trong chợ, hệ thống thoát nước,… kết quả đã phát hiện được 73 mẫu dương tính với virus SARS-CoV-2.
CDC Trung Quốc cũng đã thu thập hơn 2.000 mẫu phân và mẫu cơ thể từ động vật còn sống hay đông lạnh được bày bán trong chợ Hoa Nam và các chợ khác ở Vũ Hán, nhưng tất cả các mẫu xét nghiệm đều âm tính với virus SARS-CoV-2. Trong một số trường hợp, thậm chí còn phát hiện ra kháng thể chống lại virus. Tuy nhiên, việc lấy mẫu này vẫn bỏ sót rất nhiều động vật sống, mặt hàng thường được bày bán trong chợ khi mở cửa.
Quảng cáo
Năm ngoái, các nhà khoa học cũng đã từng phát hiện các chủng virus giống SARS-CoV-2 trong các mẫu mô ở loài tê tê Sunda bị thu giữ, trong đường dây hoạt động buôn lậu ở miền Nam Trung Quốc vào năm 2017-2018. Đối với Y học cổ truyền của Trung Quốc, thịt và vảy của tê tê có rất nhiều công dụng trị bệnh. Bởi thế mà tê tê là một trong số những loài động vật có vú bị buôn bán nhiều nhất trên thế giới. Tuy nhiên, khi tiến hành so sánh trình tự gen SARS-CoV-2 của con người và tê tê, sự trùng khớp chỉ ở mức 85,5-92,4% mà thôi. Bên cạnh đó, thông tin cho rằng chưa từng có con tê tê nào được bày bán trong những khu chợ bán động vật hoang dã ở Vũ Hán từ tháng 5/2017 đến 11/2019.
Cho đến nay họ hàng gần của virus Corona có tên là RaTG13, được phát hiện ở một loài dơi móng ngựa Trung Quốc trong một hang động ở Vân Nam. Vào năm 2012, đã có 6 thợ mỏ bị ốm và 3 người trong số đó đã chết vì một căn bệnh hô hấp chưa được biết đến. RaTG13 có đến 96,2% sự trùng khớp với SARS-CoV-2 ở người. Một loại virus có tên là RmYN02 được tìm thấy từ phân của dơi móng ngựa Malayan ở tỉnh Vân Nam vào năm 2019 cũng có tỷ lệ trùng khớp 93,3%.
Không chỉ vậy, các nhà khoa học cũng xác định được virus liên quan đến SARS-CoV-2 ở 2 loài dơi bên ngoài Trung Quốc. Các kết quả trùng khớp trên 90% có vẻ cao, nhưng nếu xét về khía cạnh di truyền thì vẫn chưa đủ. Theo Bart Haagmans, nhà virus học tại Trung tâm Y tế Erasmus, Hà Lan cho biết: "Vấn đề là dơi có ở khắp mọi nơi, chúng có nhiều loài với sự đa dạng về virus. Do đó, rất khó để tìm ra những con dơi mang loại virus đầu tiên bùng phát.
Tại sao nghi ngờ virus thoát ra từ phòng thí nghiệm vẫn còn tồn tại?
Nhiều nhà khoa học tin rằng SARS-CoV-2 có nguồn gốc tự nhiên, không phải là sản phẩm của phòng thí nghiệm. Lấy ví dụ, trong một nghiên cứu Y học Tự nhiên vào tháng 3 năm 2020, nhóm của Kristian Andersen, một nhà virus học tại California đã chỉ ra rằng một số đặc điểm di truyền đặc trưng ở SARS-CoV-2 được tìm thấy trong tự nhiên. Tuy nhiên, bất chấp nhiều người ủng hộ nguồn gốc tự nhiên của nó, giả thuyết SARS-CoV-2 thoát ra từ phòng thí nghiệm vẫn thu hút được rất nhiều sự chú ý của giới khoa học, chính trị gia và người dân.
Thật ra, một phần lớn sự hoài nghi xuất phát từ việc nơi khởi điểm dịch bệnh rất gần với Viện virus học Vũ Hán. Trung tâm đang nghiên cứu về các virus trên loài dơi, mọi thứ quá trùng hợp. Bên cạnh đó, còn có một số tin đồn các chuyên gia và nhân viên của Viện virus học Vũ Hán đã bị nhiễm bệnh trước cả khi những ca bệnh đầu tiên ở Vũ Hán được báo cáo.
Trong một báo cáo khoa học vào ngày 14/5, một số nhà khoa học cho rằng khả năng virus thoát ra khỏi phòng thí nghiệm đã không được xem xét thoả đáng trong quá trình điều tra của WHO. Trong một cuộc họp báo ngày 30/3, Peter Ben Embarek, người dẫn đầu nhóm của WHO đến Trung Quốc điều tra cho biết: “Vì giả thuyết virus rò rỉ từ phòng thí nghiệm không phải trọng tâm chính của cuộc điều tra, nên nó đã không nhận được nhiều sự chú ý và tập trung như các giả thuyết khác.”
Trên thực tế, các tai nạn virus rò rỉ từ phòng thí nghiệm không phải là chuyện chưa từng xảy ra. Tại Singapore, Đài Loan, Trung Quốc, 4 nhà nghiên cứu làm việc trong phòng thí nghiệm virus SARS đã vô tình bị nhiễm bệnh sau đợt bùng phát ban đầu. Vào năm 2014, hàng chục công nhân tại Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ ở Atlanta có khả năng tiếp xúc với vi khuẩn bệnh than do vi phạm các nguyên tắc trong quy trình an toàn.
Do đó, nhìn lại lịch sử, giả thuyết virus thoát ra từ phòng thí nghiệm không phải hoàn toàn không có khả năng. “Điều đáng buồn là thông tin vẫn chưa minh bạch, nên mọi chuyện vẫn chưa thể làm sáng tỏ. Tất cả thông tin dường như đều bị chính trị hoá, thật đáng tiếc".
Theo Natgeo
