Trước đi trao đổi thì mình xin nêu hai từ cần nắm:
- Kháng nguyên: tác nhân kích thích đáp ứng miễn dịch tạo kháng thể;
- Tá dược: chất hỗ trợ miễn dịch làm tăng đáp ứng miễn dịch của cơ thể với kháng nguyên.
Tá dược muối nhôm (aluminum phosphate) hay phèn nhôm (aluminum hydroxide) từ lâu đã được chứng minh là an toàn và sử dụng trong nhiều loại vaccine như vaccine cho bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm màng não, viêm gan siêu vi A/B, ung thư cổ tử cung, phế cầu khuẩn,…
Việc sử dụng tá dược nhôm trong vaccine cho bệnh viêm phổi cấp không mới. Trước đây đã được sử dụng cho vaccine phòng SARS-CoV, MERS-CoV, hay thậm chí cho SARS-CoV-2 (vaccine Vero cell). Các nghiên cứu trên mô hình động vật cho thấy sau khi tiêm vaccine (SARS-CoV, MERS-CoV) và cho tiếp xúc với virus sống tương ứng (SARS-CoV, MERS-CoV) thì động vật có hiện tượng tổn thương phổi do có sự xâm nhập của bạch cầu ưa acid (bạch cầu ái toan) vào phổi. Hiện tượng không xảy ra khi cho tiếp xúc với các virus gây viêm phổi khác như virus cúm mùa.
Một trong những giải thích là do tá dược nhôm khiến cho cơ thể có xu hướng tạo đáp ứng tế bào theo Th2 (tế bào T giúp đỡ loại 2 hơn) thay vì theo Th1. Việc tạo đáp ứng với tác nhân gây bệnh ngoài tế bào B tạo kháng thể thì còn cần thêm tế bào T, trong đó tuỳ loại tác nhân mà tế bào T đáp ứng theo Th1 (cho virus, vi khuẩn, vi nấm,..) hay Th2 (dị ứng, ký sinh trùng). Như vậy, rõ ràng là tá dược nhôm làm đảo lộn đáp ứng cần thiết với virus (cần Th1).
- Kháng nguyên: tác nhân kích thích đáp ứng miễn dịch tạo kháng thể;
- Tá dược: chất hỗ trợ miễn dịch làm tăng đáp ứng miễn dịch của cơ thể với kháng nguyên.
Tá dược muối nhôm (aluminum phosphate) hay phèn nhôm (aluminum hydroxide) từ lâu đã được chứng minh là an toàn và sử dụng trong nhiều loại vaccine như vaccine cho bạch hầu, ho gà, uốn ván, viêm màng não, viêm gan siêu vi A/B, ung thư cổ tử cung, phế cầu khuẩn,…
Việc sử dụng tá dược nhôm trong vaccine cho bệnh viêm phổi cấp không mới. Trước đây đã được sử dụng cho vaccine phòng SARS-CoV, MERS-CoV, hay thậm chí cho SARS-CoV-2 (vaccine Vero cell). Các nghiên cứu trên mô hình động vật cho thấy sau khi tiêm vaccine (SARS-CoV, MERS-CoV) và cho tiếp xúc với virus sống tương ứng (SARS-CoV, MERS-CoV) thì động vật có hiện tượng tổn thương phổi do có sự xâm nhập của bạch cầu ưa acid (bạch cầu ái toan) vào phổi. Hiện tượng không xảy ra khi cho tiếp xúc với các virus gây viêm phổi khác như virus cúm mùa.
Một trong những giải thích là do tá dược nhôm khiến cho cơ thể có xu hướng tạo đáp ứng tế bào theo Th2 (tế bào T giúp đỡ loại 2 hơn) thay vì theo Th1. Việc tạo đáp ứng với tác nhân gây bệnh ngoài tế bào B tạo kháng thể thì còn cần thêm tế bào T, trong đó tuỳ loại tác nhân mà tế bào T đáp ứng theo Th1 (cho virus, vi khuẩn, vi nấm,..) hay Th2 (dị ứng, ký sinh trùng). Như vậy, rõ ràng là tá dược nhôm làm đảo lộn đáp ứng cần thiết với virus (cần Th1).
Có lẽ rút kinh nghiệm này, vaccine Vero cell cho SARS-CoV-2 đã kiểm tra mức độ tổn thương phổi của động vật sau khi cho tiếp xúc với virus sống. Điều khá ngạc nhiên là hiện tượng này không xảy ra, tức là phổi của động vật thử nghiệm hoàn toàn tương tự như động vật khoẻ mạnh.
Vaccine tiểu đơn vị của Medigen của Đài Loan cũng dùng tá dược gốc nhôm còn vaccine tiểu đơn vị Novavax của Mỹ thì không. Tuy nhiên, cả hai vaccine này đều bổ sung thêm hay sử dụng các tá dược khác nhằm định hướng đáp ứng của cơ thể sang Th1. Cụ thể, vaccine của Medigen của Đài Loan bổ sung thêm tá dược CpG1018 hay Novavax của Mỹ sử dụng tá dược Matrix-M thay cho tá dược nhôm. Cả hai tá dược này đều đã chứng minh là tạo đáp ứng theo Th1 mạnh hơn Th2 dù cho có sử dụng kèm với tá dược nhôm. Kết quả thí nghiệm trên động vật cho thấy, Medigen không tạo tổn thương phổi khi cho tiếp xúc với virus sống nếu vaccine có bổ sung thêm CpG1018. Ngược lại, khi vaccine không bổ sung thêm CpG1018 tức chỉ sử dụng tá dược nhôm thì có sự tổn thương mô phổi khá nặng. Có thể vì bằng chứng này là Medigen đã được cấp phép sử dụng khẩn cấp ở Đài Loan dù mới có kết quả ở pha 2.
Theo Viettimes
PGS.TS. Trần Văn Hiếu
Nhóm nghiên cứu Y sinh học GMIF, Trường ĐH. KHTN TPHCM.
Một số bài trong loạt bài liên quan
1. Về các thế hệ vaccine đã và đang được cấp phép
https://tinhte.vn/thread/cac-the-he-vaccine-covid-19-uu-va-nhuoc-diem.3386076/
2. Vai trò của Th1 và Th2 với đáp ứng cho virus
Quảng cáo
https://tinhte.vn/thread/co-the-can-dap-ung-te-bao-t-nao-de-chong-lai-virus.3392235/
3. Khác biệt đáp ứng khi tiêm vaccine mũi 1 và mũi 2
https://tinhte.vn/thread/tiem-vaccine-mui-mot-va-cac-mui-con-lai-co-gi-khac-nhau.3399414/
4. Mọi người cần bổ sung vitamin chứ không chỉ đơn thuần uống thuốc hạ sốt sau tiêm
https://tinhte.vn/thread/uong-vitamin-khoang-chat-gi-truoc-va-sau-khi-tiem-vaccine.3390854/