Mỗi ngày trên thế giới có hàng nghìn trận động đất xảy ra, với đủ cường độ lớn nhỏ khác nhau. National Geographic có 1 bài giải thích khoa học nguyên nhân hình thành động đất, mời anh em cùng xem.
Ảnh cover: Trận động đất 7.5 độ richter xảy ra ngày 28/9/2018 ở đảo Sulawesi của Indonesia.
Đa số những trận động đất xảy ra hàng ngày đều khá nhỏ, ít cảm nhận được. Tuy nhiên những trận động đất lớn, cường độ trên 6 độ richter được đánh giá là mạnh, gây ra nhiều thiệt hại, như trận động đất mạnh 7.8 độ richter vừa mới xảy ra ở Thổ Nhĩ Kỳ và Syria hôm 6/2, số lượng người thiệt mạng đang không ngừng tăng lên, hiện nay đã lên tới gần 5.000 người tử vong và hơn 20.000 người bị thương, phá hủy 11.000 tòa nhà.
Xem lại:
Hy Lạp & Thổ Nhĩ Kỳ cam kết hỗ trợ nhau hết mình nếu xảy ra động đất
Nhiều công trình lịch sử 2000 năm tuổi ở TNK bị phá hủy vì động đất
Ảnh cover: Trận động đất 7.5 độ richter xảy ra ngày 28/9/2018 ở đảo Sulawesi của Indonesia.
Đa số những trận động đất xảy ra hàng ngày đều khá nhỏ, ít cảm nhận được. Tuy nhiên những trận động đất lớn, cường độ trên 6 độ richter được đánh giá là mạnh, gây ra nhiều thiệt hại, như trận động đất mạnh 7.8 độ richter vừa mới xảy ra ở Thổ Nhĩ Kỳ và Syria hôm 6/2, số lượng người thiệt mạng đang không ngừng tăng lên, hiện nay đã lên tới gần 5.000 người tử vong và hơn 20.000 người bị thương, phá hủy 11.000 tòa nhà.
Xem lại:
Hy Lạp & Thổ Nhĩ Kỳ cam kết hỗ trợ nhau hết mình nếu xảy ra động đất
Nhiều công trình lịch sử 2000 năm tuổi ở TNK bị phá hủy vì động đất
Xếp hạng cường độ động đất
Những trận động đất trong khoản 6.0 - 6.9 độ richter được đánh giá là mạnh, trung bình xảy ra khoảng 10 lần mỗi tháng. Khoản 7.0 - 7.9 richter gọi là rất mạnh, tần suất xảy ra chỉ khoảng dưới 20 lần/năm.Cực mạnh là những trận động đất trong khoản 8.0 - 8.9 độ richter, xảy ra khoảng 1 năm/lần. Trên nữa là Cực kỳ mạnh, ở mức 9.0 - 9.9 độ richter, trung bình chỉ xảy ra 1 lần sau mỗi 20 năm.
Với độ mạnh 7.8 độ richter, trận động đất xảy ra hôm 6/2/2023 ở Syria và Thổ Nhĩ Kỳ được các nhà khoa học đánh giá có thể là trận động đất gây thiệt hại nhân mạng nhiều nhất trong thập kỉ này.
Về cường độ thì 7.0 độ richter sẽ mạnh gấp 10 lần 6.0 độ richter, nghĩa là 6.1 độ sẽ mạnh gấp 2 lần 6.0 độ richter. Tuy nhiên, thang đo Richter dựa trên hàm logarithm, vì vậy năng lượng mà trận động đất 7.0 richter giải phóng ra mạnh gấp 32 lần trận động đất 6.0 richter.
Vì vậy những trận động đất trên 10 độ richter chưa từng được ghi nhận trong lịch sử, vì sức tàn phá của chúng vô cùng lớn, có thể hủy diệt cả một nền văn minh.
Sau khi động đất xảy ra, theo sau nó là những trận dư chấn, có thể kéo dài vài tiếng, vài ngày, thậm chí lên tới hàng tháng trời. Đôi khi, có những trận rung lắc xảy ra trước khi động đất, gọi là tiền chấn. Thậm chí, một hoặc vài cơn động đất nhỏ xảy ra, sau đó là trận động đất lớn hơn.
Trận động đất mạnh nhất từng được loài người ghi nhận đó là trận động đất Valdivia 9.5 richter, xảy ra ở Chile năm 1960. Nó được đặt theo tên của thành phố hứng chịu cơn địa chất, làm chết khoảng 1.655 người và hư hại nhà cửa của hơn 2 triệu người.
Quảng cáo
Dư chấn của trận Valdivia cũng gây ra sóng thần, lan rộng khắp Thái Bình Dương, ngập nhiều bờ biển trải dài từ Hawaii tới Nhật Bản và New Zealand.
Vành đai lửa ở Thái Bình Dương
Có tới 80% số trận động đất xảy ra quanh vành đai lửa (Ring of fire) nằm dưới khe nứt ở Thái Bình Dương, nơi tập trung rất nhiều ngọn núi lửa tuy chìm sâu dưới đáy đại dương nhưng vẫn còn âm ỉ hoạt động.Hầu hết các trận động đất này hình thành xung quanh các lớp đứt gãy, nơi các mảng kiến tạo (các phiến đá khổng lồ tạo nên lớp vỏ Trái đất) va chạm hoặc trượt lên nhau.
Những hoạt động này xảy ra từ từ, chậm rãi, rất khó để nhìn thấy và quan sát. Tuy nhiên về lâu dài, khi chúng giải phóng lượng động năng khổng lồ đã tích tụ lâu ngày, tạo thành rung động lớn, gây ra sóng địa chấn, truyền xung động xa hàng trăm cây số, lên bề mặt đất. Lúc đó, động đất hình thành khi các mảng kiến tạo này nén lại với nhau, hoặc bị kéo căng ra.
Các loại đứt gãy (mảng kiến tạo)
Có nhiều loại đứt gãy lớp kiến tạo có thể xảy ra. Đó có thể là sự trượt bình thường, là sự đảo chiều, hoặc sự trượt ngang.Quảng cáo
- Đứt gãy trượt ngang (Strike-slip)
Vụ strike-slip nổi tiếng nhất là chuỗi đứt gãy San Andreas ở tiểu bang California của Mỹ, kéo dài gần 1000km, từ miền nam Cali tới phía bắc thành phố San Francisco. San Andreas hình thành do lớp vỏ Trái đất ở Thái Bình Dương trượt về phía tây bắc, nằm dưới lớp vỏ của lục địa Bắc Mỹ. Có nhiều bộ phim thảm họa khai thác đứt gãy San Andreas này làm đề tài.
- Dip-slip
Những đợt chuyển động lên xuống theo chiều dọc của mặt đất khi động đất, gọi là Dip-slip. Trong đó, khi mặt đất sụp xuống, gọi là đứt gãy bình thường, ngược lại, nếu mặt đất nhô lên cao hơn, gọi là đứt gãy ngược. Loại đứt gãy ngược xảy ra khi phần cao hơn của lớp vỏ Trái đất bị kéo lên khỏi lớp xung quanh, và ngược lại đối với đứt gãy bình thường.
Ví dụ cụ thể của trận động đất gây ra bởi Dip-slip, đứt gãy bình thường, là trận động đất mạnh 7.0 richter xảy ra năm 2020 quanh rìa phía tây của dãy núi Wasatch nằm giữa bang Utah và bang Idaho. Rãnh đứt gãy kéo dài 390km, chia làm nhiều đoạn, trung bình mỗi đoạn dài 40km, mỗi đoạn gây ra 1 trận động đất khác nhau, có trận mạnh tới 7.5 độ richter.
Các nhà khoa học Mỹ đặt tên cho nó là Wasatch Fault (Đứt gãy Wasatch), chuyển động thẳng đứng, tốc độ trung bình 0.8 - 1.2mm/năm.
- Nghiêng (Oblique)
Loại đứt gãy kết hợp của 2 hình thức trên, vừa trượt ngang, cộng thêm chuyển động phương dọc, gọi là đứt gãy nghiêng (xiên, xéo). Năm 1999, trận động đất ở thung lũng Santa Clara phía nam San Francisco là loại hình thái này.
Thiệt hại do động đất gây ra
Những trận động đất trên 8.0 richter chỉ xảy ra khoảng 1 lần/năm. Tuy nhiên, cộng những trận động đất dưới 8.0 lại thì mỗi năm khắp thế giới có hơn 10.000 người thiệt mạng vì động đất.Phần lớn nạn nhân tử vong do bị nhà sập, tuy nhiên các thiệt hại kéo theo là lũ lụt, sóng thần, cháy nhà vv và vv cũng gây ra nhiều thiệt hại kèm theo.
Chưa hết, các trận dư chấn xảy ra sau một vài ngày động đất càng làm tình hình trở nên tồi tệ hơn, gây khó khăn cho công tác cứu hộ và tìm kiếm nạn nhân.
Lập kế hoạch & giáo dục người dân xử lý tình huống khi động đất xảy ra, xây dựng những tòa nhà có thể chịu được động đất, là những việc con người có thể làm để giảm thiểu thiệt hại do động đất.
Theo NatGeo, ảnh minh họa: Trận động đất 6/2 ở TNK
