Dạo này xăng tăng, mình thấy có phong trào đi làm bằng xe đạp. Việc đầu tiên để bắt đầu đi làm bằng xe đạp là chọn xe đạp: chọn xe loại gì?
Trên thị trường có khá nhiều loại xe đạp, với nhiều kiểu dáng, chức năng khác nhau. Trong đó có 1 kiểu xe đạp nhỏ nhỏ, xinh xắn và có thể gấp lại gọn gàng được mà nhiều anh em thường bỏ qua. Bạn mình cũng chọn 1 chiếc xe đạp to để bắt đầu đi làm, và không hề mảy may nghĩ đến những chiếc xe đạp gấp nhỏ nhắn trên. Hôm nay mình xin chia sẽ những ưu nhược điểm của dòng xe đạp gấp bánh nhỏ, để mọi người có thể có thêm thông tin, giúp cho việc lựa chọn.
Trên thị trường có khá nhiều loại xe đạp, với nhiều kiểu dáng, chức năng khác nhau. Trong đó có 1 kiểu xe đạp nhỏ nhỏ, xinh xắn và có thể gấp lại gọn gàng được mà nhiều anh em thường bỏ qua. Bạn mình cũng chọn 1 chiếc xe đạp to để bắt đầu đi làm, và không hề mảy may nghĩ đến những chiếc xe đạp gấp nhỏ nhắn trên. Hôm nay mình xin chia sẽ những ưu nhược điểm của dòng xe đạp gấp bánh nhỏ, để mọi người có thể có thêm thông tin, giúp cho việc lựa chọn.
1. Ưu điểm của xe đạp gấp bánh nhỏ
Ưu điểm: ưu điểm của loại xe đạp này là cái dễ thấy trước mắt: là nó có thể gấp lại gọn gàng được. Việc gấp lại được khiến mình có thể sử dụng ở những tình huống mà xe đạp bình thường phải bó tay
- Bỏ vào cốp sau xe ô tô, mang được lên xe bus, subway: Ví dụ bạn đang ở đâu đó, đi nhậu, đi chơi với bạn bè, đi đá banh, … bằng xe đạp, sau đó bạn cần đi tiếp mà không cần dùng xe đạp nữa, như vợ tới chở đi đâu đó, bạn bè tới chở đi nhậu, hoặc cần đi nhanh tới đâu đó, hoặc cần về nhà gấp. Nếu bạn dùng xe đạp gấp, việc này khá đơn giản, bạn chỉ cần bỏ vào cop xe ô tô, hoặc taxi, hoặc vác lên xe bus, subway, … Nến bạn đi xe đạp thường, việc này rất là đau đầu và không thể giải quyết được.
- Mang được vô nhà, mang được vào những nơi chật hẹp, như lô gia, ban công, để cất giữ hoặc vệ sinh.
- Đi nơi đông người (như chợ, sự kiện,…) dễ dàng luồn lách, dễ đánh lái, hoặc dễ vác qua chướng ngại vật.
2. Nhược điểm cả xe đạp gấp bánh nhỏ
Kèm với ưu điểm như thế, thì những chiếc xe đạp gấp bánh nhỏ này có nhược điểm gì, mình với kinh nghiệm dùng khá nhiều loại xe đạp gấp bánh từ rất nhỏ, 12 inch, đến 16inch, 20 inch, mình xin liệt kê ra những nhược điểm như sau:
- Xe đạp bánh nhỏ đi giồng, không êm ái như xe đạp bánh lớn: nếu đi xuống chỗ trũng, xe bánh nhỏ xuống thấp hơn xe bánh lớn, nếu đi lên cái gờ, xe bánh nhỏ cũng tiến tới gần sát cái gờ rồi mời trèo lên, nên vượt độ dốc lớn hơn xe bánh lớn. Tóm lại xe bánh nhỏ nó phản ánh đúng tình trạng mặt đường hơn xe bánh lớn, nên đi mình cảm thấy giồng hơn. Tuy nhiên cái này hơi khó cảm nhận, nếu đi xe bánh thiệt nhỏ, 12inch và chú ý thì bạn sẽ cảm nhận được.
- Kết cấu xe bánh nhỏ không ổn định và cứng cáp như xe bánh lớn: Vì là xe đạp gấp, nên phải dùng bánh nhỏ và kết cấu khung sườn chỉ một thanh để gọn nhất có thể, do bánh nhỏ nên phần khung một thanh đỡ gi đông dài hơn xe bánh lớn. Do vậy kết cấu không vững chắc như xe bánh lớn. Tức là bạn phải hạn chế phan ổ gà bự, phóng xuống lề cao, hạn chế trèo đèo lội suối, đi phượt, hạn chế thồ hàng nặng, chở nặng. Còn di chuyển trong nội thành để đi làm, đi dã ngoại cuối tuần, …. thì thỏa mái. Tuy nhiên không phải cái gì xe bánh nhỏ cũng yếu hơn xe bánh lớn nha. Nếu táng vào vách tường thì xe bánh lớn sẽ cong vành trước đó.
- Về cảm giác lái: xe bánh nhỏ cho cảm giác ngồi chông chênh hơn xe bánh lớn, vào cua dễ bị té hơn xe bánh lớn. Bạn sẽ thấy rõ sự chông chênh này khi chuyển từ xe bánh lớn sang xe bánh nhỏ. Cứ như mình ngồi thiệt cao, mà phần ở dưới thiệt bé, trông không thỏa mái cho lắm. Cái cảm giác này do khi nhìn xuống, kết cấu bánh ở dưới nó bé và gọn, mình cảm giác nó không được vững chải. Nhưng thực tế là nó không vững chãi thật. Xe bánh nhỏ cho khoảng cách từ trọng tâm người lái đến đểm đặt lực (trục bánh xe) lơn hơn so với xe bánh lớn, nên khi vào cua, mình nghiêng người, moment gây lật tạo ra lớn hơn, nên mình dễ bị mất thăng bằng, không chạy nhanh được khi vào cua.
- Và xe bánh nhỏ chạy dễ trợt hơn xe bánh lớn: do chiều dài vệt tiếp xúc của bánh - mặt đường đối với xe bánh nhỏ ngắn hơn xe bánh lớn, nên lực ma sát cũng ít hơn. Tuy nhiên cái này mình cũng khó cảm nhận, chỉ chú ý khi vào cua đi từ từ kẽo bị trượt té thôi. Mình thì chưa bao giờ té với xe bánh nhỏ, nhưng xe bánh lớn vì chủ quan phóng nhanh, nghiêng người đồ, cuối cùng ngã 1 phát đau điếng, phải nằm nguyên vị trí để trấn tỉnh và suy nghĩ thử còn chỗ nào đau nữa hay không mới bò dậy.
- Dùng xe bánh nhỏ thì phải lái bằng 2 tay, không thể thả tay được, cũng không thể lái bằng 1 tay được, hạn chế chở đồ, nếu có chở cũng phải thiết kế cho cân xứng 2 bên. Do phần kết cấu 1 thanh: cổ xe, yên ngồi rất dài, nên tốt nhất xe bánh nhỏ chỉ chịu lực đúng tâm, không lệch tâm. Nếu lệch tâm là nó mất ổn định. Vì vậy không thể lái 1 tay, hoặc treo đồ 1 bên lên gidong. Việc thả tay ra cũng rất khó khăn. Do trục bánh trước của xe đạp gấp không nghiêng nhiều như xe đạp tiêu chuẩn. Góc nghiêng này càng nhiều thì nó càng giữ cho bánh đúng theo phương chuyển động. Vả lại lực ma sát giữa bánh trước với mặt đường cũng ít hơn so với xe bánh lớn. Kết hợp lại, chúng ta rất khó để thả cả 2 tay với xe bánh nhỏ.
3. Những điều lầm tưởng về xe đạp gấp bánh nhỏ.
- Xe đạp gấp bánh nhỏ chạy chậm: KHÔNG ĐÚNG.
Quảng cáo
Ví dụ, lip trước có đường kính (số bánh răng) lớn hơn lip sau 3 lần, tức là khi đạp 1 vòng chân, lip trước quay 1 vòng, sẽ kéo lip sau quay 3 vòng, và làm chiếc xe di chuyển một đoạn đường bằng 3 lần chu vi bánh xe. Nếu muốn xe chạy nhanh hơn, tức là đạp 1 vòng nó đi được 1 đoạn bằng 4,5,7,10 lần chu vi bánh xe, thì mình tăng đường kính lip trước hoặc/và giảm đường kính lip sau, để tỷ lệ là 4.5.710 lần. Vậy thì bạn muốn nhanh cỡ nào cũng có.
- Xe đạp gấp bánh nhỏ dùng cho người nhỏ con: KHÔNG ĐÚNG, những chiếc xe đạp gấp được thiết kế cho những người nặng tới 120kg, cao 1.9m. Bạn yên tâm.
- Xe đạp gấp bánh nhỏ nhẹ: CHƯA đúng cho lắm. Đúng là nó gọn, nhưng nó không quá nhẹ. Bỡi vì khung sườn nó chỉ một thanh, nên để đảm bảo vững chắc, thanh này to, nặng, theo nguyên lý kết cấu thì 1 thanh này nó sẽ nặng hơn 2 thanh của chiếc xe đạp bình thường nếu 2 xe được thiết kế cùng mục đích. Chúng ta thấy nó nhẹ hơn những chiếc xe mtb leo núi, là bỡi vì nó không được thiết kế cứng cáp để va chạm tốt như xe leo núi, nhưng nếu so với những chiếc xe đạp lớn chỉ để chạy đường trường, thì chiếc xe đạp gấp không nhẹ hơn.
- Có xe đạp gấp, chúng ta có thể dễ dàng gấp lại và mang vác (như quảng cáo). CHƯA đúng cho lắm. Những chiếc xe đạp gấp tầm 10 triệu trở xuống khi gấp lại nó cồng kềnh, không có điểm tựa mang vác, nặng tầm 12-13kg. Rất khó để 1 người ôm yếu hay phụ nữ xách vô subway hay lên xe bus. Chúng ta chỉ có thể gấp lại bỏ vào cop xe, hoặc cố mang lên bus khi thật sự cần thiết, chứ không dễ dàng ung dung, làm công việc đó hằng ngày được. Chỉ những chiếc xe có cơ cấu gấp đặc biệt gọn gàng, như dòng Brompton, Birdy, hoặc những chiếc xe xịn rất nhẹ (dưới 10kg) thì chúng ta mới làm công việc đó thỏa mái được.
4. Kết luận:
Vậy những chiếc xe đạp gấp bánh nhỏ có đáp ứng được nhu cầu đạp xe đi làm ở thành thị hay không.
Với những ưu điểm như trên, và nhược điểm có thể chấp nhận được, mình khẳng định với anh em rằng, những chiếc xe đạp gấp thông thường (bánh 16 inch) hoàn toàn thay thế không những được, mà rất tốt công việc đi làm hàng ngày bằng xe đạp ở đô thị.
Chỉ khi nào anh em còn dùng xe đạp để đi phượt trèo đèo lội suối, đi thồ hàng chở hàng, đèo người yêu phía trước, … thì những chiếc xe đạp gấp bánh nhỏ nó sẽ không cáng đáng nổi.
Quảng cáo
Những thương hiệu xe đạp gấp bánh nhỏ nổi tiếng mà anh em nên chú ý nếu muốn tậu một chiếc xe đạp gấp: Brompton, Birdy, Dahon, Tern.
Đính chính lại bài viết
Trong bài mình đã cố gắng lý giải tại sao đi xe bánh nhỏ lại dễ trượt hơn xe bánh lớn, trong đó có 1 nguyên nhân nói rằng do xe bánh lớn có chiều dài vệt tiếp xúc với mặt đường lớn hơn xe bánh nhỏ, nên lực ma sát cũng lớn hơn.
Tuy nhiên sau vài comment của anh em, mình check lại thì thấy rằng mình đã hỏng kiến thức, tức là độ lớn của lực ma sát không phụ thuộc vào diện tích tiếp xúc.
Nghe có vẽ như đùa, đúng là như vậy, anh em không nghe lầm đâu, độ lớn lực ma sát F = a x N
- phụ thuộc vào bản chất vật liệu của 2 bề mặt (a)
- phụ thuộc vào áp lực (N)
- chứ hoàn toàn không phụ thuộc vào diện tích tiếp xúc (contact area)
Chính xác là như vậy. Thật vậy, khi bạn kéo 1 tảng đá hình hộp chữ nhật trên 1 bề mặt, thì đặt bề nào cho lực kéo cũng như nhau. Tức là lực ma sát như nhau
Khi bạn kéo 1 cái bàn trên nền, thì dù cho đặt cái bàn đứng (tiếp xúc bằng 4 chân), hay chổng cái bàn lên (tiếp xúc bằng nguyên cái mặt bàn) thì lực ma sát đều như nhau.
Vì sao như vậy, mình tìm hiểu thì có được câu trả lời mà mình cho là hợp lý nhất: bỡi vì sự tiếp xúc của 2 bề mặt để gây ra lực ma sát nó có quy mô “nguyên tử” chứ không phải nó tiếp xúc như những gì mắt chúng ta thấy.
Tức là thấy nó tiếp xúc nhiều thế, nhưng thực ra chỉ có 1 số nguyên tử của 2 bề mặt tiếp xúc với nhau, mìn tạm gọi là những “điểm tiếp xúc”. Khi áp lực tăng lên, mà bề mặt tiếp xúc không tăng, thì bề mặt càng bị đè xuống nhiều, số lượng các “điểm tiếp xúc” tăng lên, nên chúng ta có lực ma sát tăng lên, tỷ lệ với áp lực.
Nhưng khi bề mặt diện tích tiếp xúc tăng lên, mà áp lực không tăng lên, thì “các điểm tiếp xúc” sẽ không tăng lên, mà chúng chỉ phân bố rộng ra theo diện tích tiếp xúc, nên lực ma sát vẫn không tăng lên.
Vậy đó, lực ma sát không phụ thuộc vào diện tích tiếp xúc.
Vậy nên cái xe đạp bánh nhỏ, hay bánh lớn, mặc dù cho diện tích tiếp xúc với mặt đường khác nhau, nhưng lực ma sát là như nhau, do vậy chúng “dễ bị trượt” ngang nhau, chứ không có cái nào dễ bị trượt hơn.
Có lẽ việc “dễ bị trượt” nó là cảm giác, mà cảm giác thì chúng ta không thể nhận định đúng. Như mình nói, mình không thể “cảm nhận” được lực ma sát nhiều hay ít, chỉ khi nào mình đã ngã, đã trượt khi đi cùng 2 loại phương tiện, trong điều kiện như nhau, thì mới biết được lực ma sát loại nào ít hơn.
Như vậy cái cảm giác “dễ bị trượt” đối với xe bánh nhỏ, nó chỉ là cảm giác, không đúng sự thật, là do những yếu tố chủ quan khác.
Mình liên tưởng đến 1 vấn đề khác, vậy giải thích sao khi bánh xe xẹp, ít hơi, thì đạp lại nặng nề hơn so với khi bánh xe căng. Trước kia mình cứ nghĩ (và hiện giờ cũng có khá nhiều người giải thích) là do bề mặt tiếp xúc với đường nhiều, nên lực ma sát nhiều lên, nên cần đạp mạnh hơn để lôi cái xe. Nhưng tới bây giờ lý giải đó đã phá sản. Vì lực ma sát không phụ thuộc vào diện tích tiếp xúc. Vậy thì tại sao?
Khi bánh xe xẹp, thì chúng ta cần phải đạp mạnh hơn, phần năng lượng nhiều hơn đó được dùng vào việc làm biến dạng cái lốp xe. Để cái bánh xe đang xẹp tiếp tục lăn, thì lực đạp ngoài việc phải thắng lực ma sát của bánh xe và mặt đường, thì còn phải làm cái lốp nó méo xuống, giống như là trèo lên dốc vậy.
Thật là ảo diệu mà ^^.