Hình ảnh anh em thấy là người lính đang đứng lơ lửng trên trời và nhắm bắn. Thiết bị bay đó gọi là "bệ bay" cất cánh thẳng đứng và người điều khiển chỉ cần nghiêng người để điều khiển hướng bay. Bức ảnh trắng đen bên trái là bệ bay thập niên 50 còn bên phải là phiên bản của thế kỷ 21.
Charles H. Zimmerman - cha đẻ của chiếc máy bay kì dị Vought XF5U - “Bánh kếp bay”
Ý tưởng về một chiếc bệ biết nay đã được đưa ra bởi kỹ sư hàng không Charles H. Zimmerman vào những năm 1940, ông lúc đó đang làm việc cho Ủy ban cố vấn quốc gia và hàng không vũ trụ Hoa Kỳ (NACA). Zimmerman cho rằng: Thiết kế cánh quạt của máy bay trực thăng vẫn có thể hoạt động tốt nếu cánh quạt được đặt dưới phương tiện. Máy bay có thể được điều khiển bởi phi công thông qua sự dịch chuyển đơn giản của trọng lượng và được giữ ổn định trên không nhờ những phản xạ tự nhiên của con người hay điều khiển bằng cảm giác vận động (kinesthetic control) - tương tự như nguyên tắc cơ học khi chúng ta lái xe đạp, lướt ván. Nhờ đó, phi công có thể vận hành một chiếc máy bay mà không mất nhiều thời gian huấn luyện.
Ý tưởng này sau đó được phát triển thành nguyên mẫu bởi 2 công ty là De Lackner và Hiller Aviation.
Charles H. Zimmerman - cha đẻ của chiếc máy bay kì dị Vought XF5U - “Bánh kếp bay”
Ý tưởng về một chiếc bệ biết nay đã được đưa ra bởi kỹ sư hàng không Charles H. Zimmerman vào những năm 1940, ông lúc đó đang làm việc cho Ủy ban cố vấn quốc gia và hàng không vũ trụ Hoa Kỳ (NACA). Zimmerman cho rằng: Thiết kế cánh quạt của máy bay trực thăng vẫn có thể hoạt động tốt nếu cánh quạt được đặt dưới phương tiện. Máy bay có thể được điều khiển bởi phi công thông qua sự dịch chuyển đơn giản của trọng lượng và được giữ ổn định trên không nhờ những phản xạ tự nhiên của con người hay điều khiển bằng cảm giác vận động (kinesthetic control) - tương tự như nguyên tắc cơ học khi chúng ta lái xe đạp, lướt ván. Nhờ đó, phi công có thể vận hành một chiếc máy bay mà không mất nhiều thời gian huấn luyện.
Ý tưởng này sau đó được phát triển thành nguyên mẫu bởi 2 công ty là De Lackner và Hiller Aviation.
De Lackner tạo ra một chiếc trực thăng cá nhân có tên HZ-1 Aerocycle và nó thật sự kinh dị bởi người lính đứng ngay phía trên cánh quạt quay nhanh mà không có gì che chắn, chỉ cần sơ xuất là toi đời. Nó được kỳ vọng trở thành máy bay trinh sát tiêu chuẩn cho quân đội Hoa Kỳ nhưng qua thử nghiệm, chiếc HZ-1 Aerocycle quá khó điều khiển, rotor đặt thấp khiến nó dễ quét phải đất đá. Có 2 vụ tai nạn đã xảy ra với Aerocycle và cả 2 đều chung một nguyên nhân đó là 2 cánh quạt quay ngược chiều tự va vào nhau từ đó làm gãy cánh quạt, mất kiểm soát. Cuối cùng dự án này bị bỏ dở với chỉ 4 nguyên mẫu được tạo ra.
Thế là vào cuối năm 1953, ONR đã trao hợp đồng cho Hiller Aviation để phát triển phương tiện với mục tiêu khám phá tính thực tiễn của hệ thống quạt lồng với vai trò là hệ thống nâng và đẩy dành cho máy bay cất/hạ cánh thẳng đứng VTOL và giá trị quân sự tiềm năng của"bệ bay" với vai trò là phương tiện tuần tra và vận tải. Nguyên mẫu đầu tiên của chiếc "bệ bay" này được chế tạo hoàn tất vào tháng 9 năm 1954 và được đặt tên là VZ-1 Pawnee.
VZ-1 Pawnee được trang bị 2 động cơ 40 mã lực, được đặt trên một bệ tròn ngay phía trên và kết nối trực tiếp với 2 cánh quạt quay ngược chiều nhau. Không giống như HZ-1 Aerocycle, các cánh quạt của VZ-1 được lắp trong một ống lồng đường kính 1,5 m, bên trong có 8 cánh gạt di chuyển được để cải thiện độ ổn định. Phi công sẽ đứng thẳng trên bệ điều khiển khá hẹp, được cố định bằng dây đai an toàn và tay sẽ cầm vào tay lái giống ghi-đông xe đạp để điều khiển ga và mô-men xoắn của cánh quạt. Khi muốn chuyển hướng, phi công chỉ cần nghiêng người về hướng mong muống và thay đổi độ cao của bệ bay bằng cách vặn ga.
Quân đội Hoa Kỳ rất ấn tượng với hiệu năng của VZ-1 trong chương trình bay thử nghiệm ban đầu được thực hiện dưới sự quản lý của ONR. Vậy nên vào tháng 11 năm 1956 thì quân đội Hoa Kỳ đã đặt hàng một nguyên mẫu khác để thử nghiệm và đánh giá hoạt động. Nguyên mẫu thứ 2 tương tự nguyên mẫu đầu tiên nhưng có một số sửa đổi như gắn thêm một động cơ 40 mã lực thành 3 động cơ, ống lồng có đường kính lớn hơn thành 2,4 m, đơn giản hóa hệ thống cánh gạt điều khiển và bệ điều khiển cho phi công. Nguyên mẫu VZ-1 thứ 2 này cất cánh lần đầu vào năm 1958 và nó tạo tiền đề cho nguyên mẫu thứ 3 - lớn nhất.
Nguyên mẫu thứ 3 có ống lồng cao hơn và lớn hơn, được lắp ghế ngồi và cần điều khiển như trực thăng để điều khiển thay vì phi công chỉ cần nghiêng người như 2 nguyên mẫu trước. Cả 3 nguyên mẫu VZ-1 đều có thể đạt được vận tốc tối đa 16 km/h nhưng khả năng chuyên chở khá hạn chế. Chẳng hạn như nguyên mẫu thứ 2 của VZ-1 có trọng tải cất cánh ở 300 kg nhưng bản thân cái bệ bay đã nặng đến 210 kg, như vậy chỉ đủ để chở một người và trang bị gọn nhẹ.
Sau cùng, VZ-1 Pawnee chỉ được xem là nền tảng khám phá, nó mang lại nhiều dữ liệu có giá trị để phát triển máy bay VTOL về sau nhưng bản thân nó thì không lý tưởng để sử dụng trên chiến trường. Nó quá cồng kềnh, nặng, chậm chạp và quá thuần cơ học. Vậy nên hoạt động phát triển "bệ bay" đã ngưng lại vào năm 1963.
Quảng cáo
Ngày nay, ý tưởng một nền tảng nhỏ gọn giúp người lính có thể bay trinh sát hay thậm chí tấn công từ trên không vẫn đang được nhiều bên phát triển. Một ví dụ đó là Flyboard Air - một chiếc bệ bay được trang bị 5 động cơ phản lực nhỏ do kỹ sư Franky Zapata người Pháp chế tạo. Nó có thể đạt được tốc độ đến 150 km/h, bay lên độ cao đến 3 km và nhiên liệu là dầu hỏa chứa trong balo cho phép bay trong 10 phút. Nó có thể mang được 102 kg và có cả chế độ điều khiển từ xa để sử dụng như drone chở hàng.
Trong dịp quốc khánh Pháp ngày 14 tháng 7 năm 2019, Zapata đã trình diễn thiết bị bay độc đáo này trước công chúng và tổng thống pháp Emmanuel Macron. Trước đó vào năm 2018 thì Mỹ đã ngỏ ý mua lại công ty Zapata nhưng chính phủ Pháp đã kịp thời ngăn ý định này bằng một hợp đồng quân sự với Zapata trị giá 1,3 triệu EUR.