Ngày 5/6/2024, Tên lửa Atlas V N22 đưa con tàu vũ trụ Starliner mang tên Calypso của Boeing vào không gian, bên trong là phi hành đoàn 2 thành viên Barry Wilmore và Sunita Williams, hai cựu phi công của hải quân Mỹ. Đáng lẽ ra, nhiệm vụ đưa hai phi hành gia từ mặt đất lên trạm vũ trụ quốc tế sẽ đưa họ về sau khoảng 8 ngày ở trong không gian, ước tính vào ngày 14/6. Nhưng con tàu mà Boeing tạo ra bị hỏng động cơ đẩy, rò khí helium ngay ở thời điểm Starliner kết nối với ISS. Hệ quả, NASA và Boeing quyết định không đưa Starliner cùng hai phi hành gia trở về trái đất cho tới khi họ hiểu rõ chuyện gì xảy ra.
Thời điểm viết bài này, đã 68 ngày trôi qua, Wilmore và Williams vẫn đang phải sống trên trạm vũ trụ quốc tế cho tới khi NASA và Boeing tìm ra được cách đưa họ về nhà an toàn. Đến tận thời điểm hiện tại, NASA vẫn chưa chắc chắn rằng Starliner liệu có đủ an toàn để đưa hai phi hành gia người Mỹ trở về nhà hay không.
Rất có thể trong tuần này, các quan chức NASA sẽ đưa ra kết luận chính thức và có tầm ảnh hưởng nhất về an toàn khám phá không gian trong vòng 21 năm qua, kể từ khi thảm họa tàu con thoi Columbia xảy ra vào ngày 1/2/2003.
Thời điểm viết bài này, đã 68 ngày trôi qua, Wilmore và Williams vẫn đang phải sống trên trạm vũ trụ quốc tế cho tới khi NASA và Boeing tìm ra được cách đưa họ về nhà an toàn. Đến tận thời điểm hiện tại, NASA vẫn chưa chắc chắn rằng Starliner liệu có đủ an toàn để đưa hai phi hành gia người Mỹ trở về nhà hay không.
Rất có thể trong tuần này, các quan chức NASA sẽ đưa ra kết luận chính thức và có tầm ảnh hưởng nhất về an toàn khám phá không gian trong vòng 21 năm qua, kể từ khi thảm họa tàu con thoi Columbia xảy ra vào ngày 1/2/2003.
Từ Challenger đến Columbia
Sở dĩ nói đến thảm họa Columbia, sự kiện đã lấy đi mạng sống của 7 phi hành gia người Mỹ, là vì ba trong số những quan chức có liên quan đến nhiệm vụ Starliner đều có liên quan tới sự cố 21 năm về trước. Đó là Ken Bowersox và Steve Stich ở NASA, và LeRoy Cain của Boeing. Ở thời điểm hơn hai thập kỷ trước, các quan chức NASA đánh giá thấp nguy cơ hỏng hóc của những tấm chịu nhiệt trên con tàu con thoi Columbia. Hệ quả, khi nó quay trở lại bầu khí quyển trái đất, con tàu rời ra thành từng mảnh đúng nghĩa đen.
Dù rằng cả Bowersox, Stich và Cain đều không phải những người đưa ra quyết định về lớp chắn nhiệt của tàu Columbia, nhưng họ là những người phải nhìn hậu quả thương tâm trước tiên. Khi ấy, Bowersox đang là một phi hành gia trên trạm vũ trụ quốc tế khi sự cố ngày 1/2/2003 xảy ra. Ông và những phi hành gia khác đang đợi lên một con tàu con thoi khác để trở về nhà. Nhưng vì sự cố Columbia, ông cùng các đồng đội phải đợi hai năm rưỡi để được lên tàu Soyuz của Nga để trở về.
Ken Bowersox
Sau khi dừng làm một phi hành gia khám phá không gian, Bowersox về làm việc cho SpaceX, và hiện tại đang là giám đốc cơ quan điều khiển nhiệm vụ không gian của NASA.
Còn Stich và Cain đều là giám đốc bay của NASA ở thời điểm thảm kịch Columbia xảy ra. Để công bằng thì cả hai vị này đều đang là những người được tôn trọng trong cộng đồng khám phá không gian ở Mỹ nói riêng và toàn thế giới nói chung. Stich hiện tại là giám đốc chương trình khám phá không gian thương mại của NASA, còn Cain thì là nhân viên của Boeing, thành viên ban giám đốc chương trình Starliner.
Nói tới ba nhân vật này là vì, toàn bộ chuỗi ra lệnh và đưa ra quyết định của nhiệm vụ Starliner đều liên quan mật thiết tới họ.
Steve Stich
Quảng cáo
Nhắc lại lịch sử một chút, cả ba con người này đều đến NASA làm việc cuối thập niên 1980, sau thảm kịch tàu Challenger năm 1986. Họ đã nhìn thấy những nỗ lực của NASA để viết lại văn hóa làm việc an toàn, sau khi thảm kịch không những xảy ra, mà còn được truyền hình trực tiếp cho cả nước Mỹ xem vào ngày 28/1/1986.
Sau Challenger, văn phòng phi hành gia thuộc NASA đã có thêm quyền lực đưa ra những quyết định an toàn trong các nhiệm vụ, và bản thân cơ quan này cũng nỗ lực hơn để lắng nghe ý kiến phản biện của các kỹ sư. Nhưng đương nhiên lỗi do con người thì không thể nào tránh khỏi. Ngay cả khi thay đổi văn hóa vận hành, thảm kịch với tàu Columbia năm 2003 vẫn xảy ra.
LeRoy Cain
NASA khi ấy biết rõ, phóng tàu con thoi trong điều kiện thời tiết lạnh sẽ làm giảm sai số an toàn của tên lửa nhiên liệu rắn, khiến thảm kịch Challenger xảy ra năm 1986. Các quan chức cấp cao thì biết rằng những mảng xốp thường xuyên rơi ra khỏi bình nhiên liệu rời. Từng có trường hợp một mảnh xốp văng vào động cơ đẩy của tàu con thoi, nhưng không gây ra hư hại.
Milt Heflin, giám đốc bay đã nghỉ hưu của NASA, người từng làm việc trong 47 năm cho cơ quan hàng không vũ trụ Mỹ viết: “Tôi từng thắc mắc liệu những vị trí quản lý của ngày hôm nay, những người đã có mặt khi chúng tôi mất Challenger và Columbia có nhớ những chuyện cũ, rằng có những người cảm thấy lo sợ và ái ngại khi tuân theo quyết định hay không.”
Quảng cáo
Làm thế nào đưa hai phi hành gia về?
Câu hỏi lớn nhất mà các quan chức NASA phải tìm ra lời giải đáp: Liệu hai phi hành gia Wilmore và Williams nên trở về từ ISS nhờ tàu Boeing Starliner, với đầy rẫy những lần hỏng động cơ và rò khí helium, hay phải nhờ tới tàu Dragon của SpaceX?
Trong điều kiện thông thường, lựa chọn đầu tiên sẽ là thứ ai ở NASA cũng sẽ chọn. Nó sẽ gây ra ít gián đoạn nhất trong quy trình vận hành và thực hiện các nhiệm vụ, cùng lúc giúp Boeing có được tương lai tươi sáng hơn với chương trình tàu vũ trụ Starliner, thứ mà NASA muốn sử dụng để đưa các phi hành gia lên ISS, và đưa họ trở về trái đất một cách thường xuyên.
Nhưng vài người ở NASA lại không tin đó là lựa chọn đúng đắn. Các kỹ sư vẫn chưa hiểu lý do vì sao 5 trong số những động cơ đẩy của Starliner quá nhiệt và mất lực đẩy khi tàu tiếp cận tới gần trạm ISS hồi tháng 6. Hiện tại 4 trong số 5 động cơ này đã vận hành với công suất gần đạt trạng thái bình thường, nhưng những nhà quản lý vẫn muốn đảm bảo những động cơ này, và thậm chí là toàn bộ hệ thống không gặp sự cố khi Starliner rời khỏi ISS để đưa Wilmore và Williams trở về nhà.
Một tuần rưỡi trước đó, những phản đối của nhân sự và kỹ sư ở NASA đã khiến các quan chức cơ quan này hoãn một cuộc họp cấp cao để xác định khả năng sẵn sàng của tàu Starliner đang đậu trên ISS, đem nó trở về trái đất an toàn cùng Wilmore và Williams. Những lãnh đạo cấp cao của NASA muốn có được sự đồng tình của đội ngũ kỹ thuật trước khi thực hiện nhiệm vụ này với tàu của Boeing.
Lựa chọn thứ hai, chờ SpaceX Dragon đưa hai phi hành gia trở về trái đất, trên lý thuyết là lựa chọn mà các vị giám đốc chương trình tàu con thoi nhiều thập kỷ trước không có, dẫn tới sự cố xảy ra với tàu Columbia.
Nhưng nếu Starliner trở về mà không có phi hành đoàn, gần như chắc chắn sẽ có những tranh cãi trong nội bộ NASA về việc liệu có bắt Boeing thử nghiệm thêm một nhiệm vụ nữa, trước khi cho phép ứng dụng con tàu Starliner trong những nhiệm vụ trong tương lai, giống như cách SpaceX có được giấy phép từ NASA hồi năm 2020.
Rất nhiều rắc rối, thậm chí là phải tính toán lại lịch trình nhiệm vụ sẽ nảy sinh nếu hai phi hành gia Wilmore và Williams trở về bằng SpaceX Dragon thay vì Boeing Starliner, nhưng nội bộ NASA cho rằng đây là lựa chọn an toàn hơn. Còn Boeing thì liên tục khẳng định rằng họ tự tin về khả năng đưa hai phi hành gia về trái đất của Starliner.
Sau cùng thì đó sẽ là quyết định mà NASA phải đưa ra. Mạng sống của hai phi hành gia đang nằm trong tay họ, còn ở thái cực ngược lại là hàng tỷ USD, chính xác hơn là 6.7 tỷ USD tiền thuế của người dân Mỹ đã được đổ vào chương trình Starliner của Boeing. Các quan chức NASA tin rằng, họ đã hiểu lý do tàu rò khí helium, và sẽ tìm cách giới hạn tình trạng đó khi tàu trở về trái đất. Còn những động cơ đẩy thì vẫn đang khiến họ đau đầu tìm ra nguyên nhân.
Trong một cuộc họp báo tuần trước, Stich cho biết NASA đang hoàn thành kế hoạch với SpaceX để dùng tàu Dragon đưa Wilmore và Williams trở về trái đất. Những thử nghiệm gần đây với động cơ đẩy tàu Starliner ở White Sands, New Mexico chỉ khiến các kỹ sư không thể hiểu nổi vì sao trong môi trường không gian, động cơ lại quá nhiệt.
Động cơ đẩy của tàu Starliner vận hành nhờ vào việc kết hợp nitrogen tetroxide với nhiên liệu hydrazine để kích nổ, tạo ra lực đẩy. Những kỹ sư có mặt tại White Sands phát hiện ra mối hàn teflon trong một valve oxy hóa bị phình, có thể gây ảnh hưởng tới dòng chảy của nhiên liệu. Thứ khiến tất cả các kỹ sư khó hiểu, là vì sao mối hàn lại bị phình được.
Lựa chọn tàu của SpaceX
Khi các kỹ sư vẫn còn đang tìm ra nguyên nhân động cơ đẩy gặp trục trặc, NASA đã hoãn nhiệm vụ đưa phi hành gia ra ngoài vũ trụ trên tàu Dragon của SpaceX sang sau ngày 24/9. Quyết định này giúp NASA có thêm thời gian quyết định xem nên đưa Wilmore và Williams trở về bằng Starliner hay Dragon. Dù chọn tàu nào đưa hai phi hành gia Mỹ về trái đất, thì cũng cần đưa ra quyết định sớm, chí ít là giữa tháng 8. Vì khi ấy, SpaceX có thể kịp điều chỉnh lại khoang hành khách của tàu Dragon, thêm hai ghế nữa cho Wilmore và Williams trở về.
Nhưng nếu chọn SpaceX Dragon, thì Wilmore và Williams sẽ phải ở lại trên trạm vũ trụ quốc tế tới tận tháng 2/2025, để trở về cùng với phi hành đoàn của nhiệm vụ diễn ra kể từ tháng 9/2024. Cùng lúc, nếu chọn Dragon để đưa hai phi hành gia trở về trái đất, thì tàu Starliner cũng sẽ phải rời khỏi dock ở trên trạm vũ trụ quốc tế trước khi tàu của SpaceX được phóng, để có chỗ cho phi hành đoàn đậu con tàu vũ trụ. Để làm được điều này, NASA và Boeing phải điều chỉnh lại tham số trong phần mềm bay của Starliner để nó trở về trái đất trong trạng thái không người lái.
Những câu hỏi được đặt ra về mức độ an toàn của Starliner từ hồi tháng 7. Trước đó, các kỹ sư NASA và Boeing đã làm việc để viết danh sách “cơ sở bay” nhằm chứng minh rằng tàu Starliner có tên Calypso đủ điều kiện đưa Wilmore và Williams trở về nhà, bất chấp vấn đề với động cơ đẩy và tình trạng rò khí helium.
Wayne Hale, một giám đốc điều hành bay đã nghỉ hưu của NASA viết trên blog của ông vào tuần trước: “Cơ sở bay tốt mô tả những thông tin cho thấy rõ ràng những bộ phận, những hệ thống con hay những hoạt động sẽ được thực hiện với biên độ an toàn cần thiết. Ngược lại, cơ sở bay kém là những giả định chưa được chứng minh, thử nghiệm chưa đầy đủ hay những phân tích có sai sót. Không may là, trong điều kiện thực tế, hiếm khi có cơ sở bay hoàn hảo. Đôi khi sẽ có cơ sở bay tốt, nhưng hầu hết thời gian chúng đều ẩn chứa sự mơ hồ. Sẽ có người phải đưa ra phán đoán để xác định cơ sở bay có đáp ứng đầy đủ yêu cầu hay không.”
Trong cuộc họp vào tuần trước, những kỹ sư chủ chốt ở NASA của ban kiểm soát chương trình bay không nhất trí được rằng tàu Starliner Calypso đủ điều kiện bay để đưa hai phi hành gia trở về trái đất an toàn.
Dựa vào đó, ông Stich cho biết khả năng Starliner sẽ rời ISS mà không có phi hành đoàn càng lúc càng cao, Wilmore và WIlliams sẽ trở về trên tàu vũ trụ của SpaceX.
Theo ArsTechnica
