Chọn vợ không chọn gái ngẩng đầu, lấy chồng không lấy trai cúi mặt

Nếu một người vợ lại cao ngạo, thích "chèn ép", "áp bức" chồng thì gia đình sẽ khó yên ấm, dẫn tới "âm thịnh dương suy", "chồng chưa già đã yếu". Thậm chí nếu không cẩn thận thì sẽ làm ảnh hưởng xấu đến con cái, khiến cho con cái cũng khó có thể thành người khiêm tốn lễ phép.
Kinh Dịch có câu: Cái "Âm" mặc dù có đức đẹp nhưng chỉ nên cất giữ không để lộ, nên lấy nó để giúp cho sự nghiệp chung, không dám nhận thành công là của mình. Đó là đạo lý của Trời, đạo lý của người vợ, cũng là đạo lý của bề tôi trung với vua. (Nguyên văn: "Âm tuy hữu mỹ, hàm chi dĩ tòng vương sự, phất cảm thành dã. Địa đạo dã, thê đạo dã, thần đạo dã").

(Ảnh minh hoạ: Shutterstock)
Vậy nên, một người phụ nữ dẫu tài sắc vẹn toàn đến đâu và gia thế hơn người như thế nào, thì cũng cần hiểu rõ danh phận của bản thân, cần khiêm tốn ôn hòa như nước, chớ nên có thái độ kiêu ngạo ngang ngược. Cổ nhân thường nói: "Nhà có vợ hiền giống như quốc gia có tể tướng tài đức" cũng chính là lý do như vậy. Người vợ quản xuyến việc gia đình, cần dùng phẩm đức mà hành xử, đôi khi là lấy nhu khắc cương, có thể ôn nhu mà vẫn bảo toàn tất cả. Như "nước chảy chỗ trũng", không cần cao mà lại có đức tái sinh nuôi dưỡng vạn vật.

(Ảnh minh hoạ: Pixabay)
Vào thời Tây Chu, Chu Công từng khuyên răn: "Con phải biết luật Trời rằng, bất cứ ai kiêu ngạo tự mãn sẽ mất hết và người khiêm nhường sẽ được lợi. Người ta ai cũng trân trọng đức tính khiêm nhường, không ai coi trọng tính kiêu căng ngạo mạn".
Trong 64 quẻ của Kinh Dịch, mỗi quẻ đều có điềm hung, điềm cát, duy chỉ có quẻ 15, tức quẻ Khiêm (khiêm nhường), là không có điều hung mà chỉ có điều cát, và đó cũng là quẻ tốt nhất. Bởi vậy người xưa có câu: "Thê hiền phu an", vợ hiền đức thì chồng mới ít gặp họa.

"Giá hán bất giá đê đầu hán", có nghĩa là: Lấy chồng không lấy trai cúi mặt. Đây là một lời khuyên về cách chọn chồng cho chị em phụ nữ. "Trai cúi mặt" là kiểu đàn ông không có sự tự tin, đi đường không dám ngẩng đầu ưỡn ngực. Khi hành sự thì họ luôn sợ sệt nhút nhát, không có chính kiến, thiếu sự quyết đoán, không có chí khí vươn lên, không dám chịu trách nhiệm. Cổ nhân có câu: "Đàn ông mà không có chí khí thì một việc làm nhỏ cũng không toại thành".
Trong xã hội cổ đại cũng như hiện đại, nam nhi luôn là trụ cột của gia đình, là nơi biểu hiện của "dương cương chi khí". Người đàn ông phải là chỗ dựa vững chắc, kiếm kế sinh nhai, nuôi sống và là điểm tựa tinh thần cho gia đình. Trong nhà thì tự lấy mình làm gương cho con cái noi theo và hiểu được đạo nghĩa đối nhân xử thế, ngoài xã hội thì gánh vác việc công, giúp "định quốc, an dân".

(Ảnh minh họa: Lovepik.com)
Phụ nữ hễ gả cho người đàn ông yếu đuối hoặc lười biếng, thiếu trách nhiệm, thì người phụ nữ ấy cũng không thể có được một cuộc sống tốt đẹp. Bởi lẽ họ sẽ phải gánh vác công việc và trách nhiệm của hai người: trong nhà thì phải gánh vác việc nhà, việc dòng tộc, ngoài xã hội lại phải gồng gánh để nuôi gia đình. Như vậy dù người phụ nữ ấy dù không mong muốn nhưng cũng buộc phải sống trong cảnh "âm thịnh dương suy".

Nữ sử gia Ban Chiêu cũng bàn về đạo vợ chồng rằng: "Đặc tính âm-dương hai bên là bất đồng, hành vi nam-nữ cũng có sự khác biệt. Dương tính lấy cương cường làm phẩm cách, âm tính lấy ôn nhu làm biểu trưng. Nam nhân lấy cường tráng làm cao quý, nữ nhân lấy mềm yếu làm mỹ lệ".

"Chọn vợ không chọn gái ngẩng đầu – Lấy chồng không lấy trai cúi mặt". Câu nói này trên bề mặt là chỉ ra kiểu người không đáng làm tri âm, giúp người ta có thể chọn vợ chọn chồng làm sao cho hợp ý. Nhưng kỳ thực hàm ý sâu xa của nó là đạo lý phu thê của người xưa: Nam phải ra nam, nữ phải ra nữ, nữ phải có sự ôn nhu mềm mỏng bình hòa của nhi nữ, nam phải có chí khí mạnh mẽ của bậc đại trượng phu.