Có quốc gia nào thay đổi chữ viết không? Rất nhiều là đằng khác bản thân chữ quốc ngữ của Việt Nam ta cũng mới hình thành từ thế kỷ 17. Chuyện thay đổi chữ viết không còn diễn ra nhiều như thời kỳ thuộc địa nhưng ở thế kỷ 21, vẫn có những quốc gia quyết định thay đổi chữ viết vì nhiều lý do, điển hình là Kazakhstan - quốc gia không giáp biển có diện tích lớn nhất thế giới nằm ở Trung Á.
Kazakhstan đã chính thức đổi chữ viết từ năm 2017 với bảng chữ cái Latin (Roman) thay thế cho bảng chữ cái Cyrillic (Nga và nhiều nước thuộc khối Liên xô cũ dùng bảng chữ cái này). Tổng thống Kazakhstan - Nursultan Nazarbayev nói rằng: "Thay đổi này là vì tương lai thế hệ sau này cũng như tạo tiền đề để Kazakhstan hội nhập toàn cầu."
Kazakhstan là một quốc gia có nền văn hóa lâu đời và là một ngã tư trên con đường tơ lụa Á - Âu cổ đại. Tộc người Cuman gốc Turkic đã đặt những dấu chân đầu tiên định hình nên Kazakhstan kể từ thế kỷ 11 và vùng đất này này từng bị cai trị bởi người Mông Cổ dưới triều đại của Thành Cát Tư Hãn vào thế kỷ 13, sau đó là đế quốc Nga vào thế kỷ 18. Từ những năm 1890 trở đi, người Nga đồ dồn sang Kazakhstan định cư theo chính sách của Cục di trú Nga nhằm tăng tầm ảnh hưởng.
Kazakhstan đã chính thức đổi chữ viết từ năm 2017 với bảng chữ cái Latin (Roman) thay thế cho bảng chữ cái Cyrillic (Nga và nhiều nước thuộc khối Liên xô cũ dùng bảng chữ cái này). Tổng thống Kazakhstan - Nursultan Nazarbayev nói rằng: "Thay đổi này là vì tương lai thế hệ sau này cũng như tạo tiền đề để Kazakhstan hội nhập toàn cầu."
Kazakhstan là một quốc gia có lịch sử lâu đời:
Kazakhstan là một quốc gia có nền văn hóa lâu đời và là một ngã tư trên con đường tơ lụa Á - Âu cổ đại. Tộc người Cuman gốc Turkic đã đặt những dấu chân đầu tiên định hình nên Kazakhstan kể từ thế kỷ 11 và vùng đất này này từng bị cai trị bởi người Mông Cổ dưới triều đại của Thành Cát Tư Hãn vào thế kỷ 13, sau đó là đế quốc Nga vào thế kỷ 18. Từ những năm 1890 trở đi, người Nga đồ dồn sang Kazakhstan định cư theo chính sách của Cục di trú Nga nhằm tăng tầm ảnh hưởng.
Nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa tự trị Kirghiz thành lập năm 1920 được đổi tên thành Cộng hòa xã hội chủ nghĩa tự trị Kazakhstan vào năm 1925 khi người Kazakh chính thức được phân biệt khỏi người Kyrgyz. Năm 1936, Kazakhstan trở thành một nước cộng hòa thuộc Liên Xô với thủ đô là Almaty. Đến tháng 10 năm 1990, Kazakhstan mới chính thức tuyên bố chủ quyền trên lãnh thổ của mình và trở thành một quốc gia độc lập vào tháng 8 năm 1991, chỉ 10 ngày trước khi Liên Xô tan rã. Vào năm 1997 thì Kazakhstan đã chuyển thủ đô từ Almaty về Astana.
Anh em có thời gian thử tìm hiểu thêm về lịch sử của Kazakhstan nhé - đây là một trong những quốc gia rất đáng để đến thăm một lần nếu có điều kiện. Mình biết đến Kazakhstan bởi nơi đây có sân bay vũ trụ nổi tiếng Baikonur nơi vệ tinh đầu Sputnik được phóng lên và cũng là nơi phi hành gia Yuri Gagarin rời Trái Đất bước vào vũ trụ.
Bạn có biết người Kazakh từng được xem là thiểu số?
Điều khiến Kazakhstan độc đáo là trong thời đại Xô Viết, người Kazakhstan chỉ chiếm 39% dân số, trong khi đó người Nga chiếm đến hơn 44%. Với chưa đầy 40% dân số thì người Kazakh bản thân họ lại trở thành dân tộc thiểu số tại chính quốc gia mình. Sau khi Liên Xô tan rã, phần lớn người Nga quay trở lại Nga và theo thống kê năm 2018, tỉ lệ dân số theo dân tộc của Kazakhstan đã thay đổi nhiều với người Kazakh chiếm 65,5%, người Nga còn 21,5%, phần còn lại là người Uzbek, Ukrainian, Uyghur, Tatar, Đức … Kazakhstan có khoảng 18,5 triệu dân tính đến năm 2019.
Tổng thống Kazakhstan - Nurultan Nazarbayev (mặc vest đứng giữa).
Bên cạnh sự đa dạng về dân tộc, Kazakhstan còn là một quốc gia đa ngôn ngữ với 117 ngôn ngữ giao tiếp và tiếng Nga vẫn là một ngôn ngữ chính bên cạnh tiếng Kazakh. Người Kazakh từng đổi bảng chữ cái nhiều lần, đầu tiên là bảng chữ cái Runic - bảng chữ cái này thường được để ghi chép với các thứ tiếng thuộc họ Gemanic như các tiếng của vùng Scandinavi, Đức, Hà Lan hay tiếng Anh cổ. Sau đó đến thế kỷ thứ 8 thì đạo Hồi du nhập từ đó người Kazakh chuyển dần sang sử dụng ký tự Ả Rập. Đến năm 1924 thì ký tự Ả Rập được biến đổi để phản ánh chính xác hơn cách phát âm của tiếng Kazakh và điều này mở đường cho việc sử dụng bảng chữ cái Latin vào năm 1929. Tuy vậy, dưới thời Xô Viết với ách cai trị của Nga và sức ảnh hưởng của người Nga di cư thì người Kazakh buộc phải chuyển sang dùng bảng chữ cái Cyrillic hoàn toàn vào năm 1940.
Tại sao người Kazakh phải dùng bảng chữ cái Cyrillic?
Thống kê năm 2017, đơn vị triệu thùng.
Quảng cáo
Thách thức về địa lý này cũng như vào thời điểm Nga tăng cường mở rộng biên giới đã buộc Kazakhstan phải đưa ra các chính sách cân đối vừa đảm bảo chủ quyền lãnh thổ, vừa không "chọc giận" gấu Nga lúc đó vẫn là một đồng minh thuộc khối Liên Xô.
Vào cuối những năm 30, Liên Xô lo ngại các nhóm dân tộc thiểu số tại Kazakhstan có thể hợp thành một dạng cộng đồng phi Xô Viết thành ra một phần trong kế hoạch kiểm soát của Liên Xô đó là phổ cập bảng chữ cái Cyrillic cho tất cả các nhóm dân tộc này. Kết quả là mỗi dân tộc nói thứ tiếng riêng nhưng lại dùng chung bảng chữ cái Cyrillic với những biến thể dành riêng.
Sự thay đổi bảng chữ cái đã khiến người Kazakh gặp không ít phiền toái. Nhiều người Kazakh thoát ly sang Trung Quốc đến khi trở về lại không thể đọc hiểu được tiếng Kazakh được viết bằng chữ cái Cyrillic bởi trước đó, bảng chữ cái họ dùng là Ả Rập.
Sau khi Liên Xô tan rã thì các nước hàng xóm của Kazakhstan như Uzbekistan, Turkmenistan và những quốc gia thuộc Liên Xô cũ như Moldova, Azerbaijan nhanh chóng chuyển sang dùng bảng chữ cái Latin. Kazakhstan là cựu quốc gia Xô Viết cuối cùng tuyên bố độc lập nhưng vì lý do chính trị, nước này thận trọng hơn về việc chuyển đổi bảng chữ cái. Tình hình kinh tế vào đầu những năm 1990 không cho phép Kazakhstan cải cách bảng chữ cái nhưng nhờ sự tăng trưởng nhanh chóng của nền kinh tế kể từ năm 2000 cùng với sự gia tăng cam kết của nước này đối với những lý tưởng phương Tây thì để giao tiếp, người Kazakh đã bắt đầu học tiếng Anh và tiếp nhận bảng chữ cái Latin được tiếng Anh sử dụng. Yếu tố đa dạng về dân tộc cũng được Kazakhstan cân nhắc kỹ lưỡng trước khi đưa ra quyết định chuyển sang dùng bảng chữ cái Latin.
Quảng cáo
Chuyển sang dùng bảng chữ cái Latin:
Theo một kế hoạch chiến lược được đưa ra vào tháng 4 năm 2017, tổng thống Kazakhstan - Nursultan Nazarbayev đã nhấn mạnh rằng thế kỷ 20 là giai đoạn mà "ngôn ngữ và văn hóa Kazakhstan bị tàn phá nặng nề". Điều này thôi thúc ông yêu cầu giới chức trách Kazakhstan tạo ra một bảng chữ cái Latin dành cho tiếng Kazakh từ đó người Kazakh có thể trở lại sử dụng chữ cái Latin để viết vào năm 2018. Tính đến năm 2018 thì người Kazakh sống tại Kazakhstan và Mông Cổ vẫn dùng ký tự Cyrillic để viết và người Kazakh tại Trung Quốc vẫn dùng ký tự Ả Rập.
Đến tháng 10 năm 2017, tổng thống Nazarbayev đã ký sắc lệnh số 659 để hoàn thiện biến thể Latin của bảng chữ cái Kazakh và yêu cầu chính phủ chuyển hoàn toàn sang sử dụng bảng chữ cái này vào năm 2025. Quyết định này cũng đề cao văn hóa Kazakhstan thời hậu Xô Viết đồng thời tạo điều kiện cho việc sử dụng các thiết bị kỹ thuật số.
Nazarbayev đã đề xuất sử dụng bảng chữ cái Latin để viết tiếng Kazakh từ năm 2006 và một nghiên cứu của chính phủ chỉ ra rằng quá trình chuyển đổi từ Cyrillic sang Latin sẽ khả thi trong vòng từ 10 đến 12 năm với chi phí tiêu tốn khoảng 300 triệu đô. Tuy nhiên kế hoạch ban đầu tạm dừng vào năm 2007 bởi nhiều lý do, Kazakhstan cần sự ổn định và hòa bình cũng như bề dày 70 năm sử dụng ký tự Cyrillic để viết tiếng Kazakh.
Bảng chữ cái Cyrillic được Kazahstan sử dụng có 42 ký tự, trong đó 33 ký tự được lấy từ bảng chữ cái tiếng Nga cùng với 9 ký tự được biến tấu theo phát âm tiếng Kazakh. Do bảng chữ cái Latin chỉ có 26 ký tự nên biến thể ban đầu của bảng chữ cái Latin tiếng Kazakh sử dụng các dấu nháy đơn để bổ sung các ký tự còn thiếu. Điều này khiến việc sử dụng các công cụ tìm kiếm và viết văn bản trở nên khó khăn. Vậy là vào tháng 2 năm 2018, tổng thống Nazarbayev tiếp tục ký sắc lệnh 637 để loại bỏ việc sử dụng dấu nháy đơn, chuyển sang dùng dấu phụ trên ký tự và ký tự ghép như Sh và Ch.
Đây là kế hoạch chuyển đổi bảng chữ cái của Kazakhstan. Kế hoạch này bao gồm 3 giai đoạn:
- Giai đoạn 1 (2018 - 2020): Chính phủ sẽ thành lập một bộ phận để chỉ đạo hoạt động chuyển đổi > Xây dựng mã lập trình để chuyển đổi số ký tự Cyrillic sang ký tự Latin > Tái xuất bản sách giáo khoa mọi bộ môn với ký tự Latin > Đào tạo giáo viên cấp 2 để giảng dạy bằng bảng chữ cái mới.
- Giai đoạn 2 (2021 - 2023): Giới thiệu các luật mới trước công chúng > Cập nhật các chỉ dẫn giảng dạy bằng bảng chữ cái mới.
- Giai đoạn 3 (2024 - 2025): Chuyển đổi văn bản chính phủ và tin tức trên các kênh truyền thông quốc gia bằng ký tự Latin > Thuê các blogger để thực hiện các chiến dịch tăng nhận thức về ký tự Latin trên mạng xã hội.
Tiếng Kazakh nghe như thế nào?
Nếu anh em thường xem YouTube thì sẽ biết đến video viral trên. Một anh phát thanh viên tập phát âm trước khi lên hình với hàng loạt các từ đồng âm, tốc độ nói và độ khó xoắn lưỡi của tiếng Kazakh khiến nhiều người tưởng tượng âm thanh nghe như động cơ diesel đề mãi mới nổ trong thời tiết âm độ 😁
