[Khoa học] Xin lỗi như thế nào cho đúng cách

Làm thế nào để bạn có thể xin lỗi đồng nghiệp, khách hàng, bạn bè, người yêu, vợ chồng, bạn gái, bạn trai,... mà vẫn đảm bảo rằng họ sẽ tha thứ cho bạn chứ không làm vấn đề trở nên tồi tệ hơn. Hiện tại, vẫn có khá ít nghiên cứu tâm lý học tập trung nghiên cứu những yếu tố cấu thành nên một lời xin lỗi tốt.

Tuy nhiên, trong một chuỗi các nghiên cứu công bố hồi năm 2011 đã chỉ ra những lời xin lỗi khác nhau dành cho những type người khác nhau. Chìa khóa của một lời xin lỗi hiệu quả nằm ở chỗ chúng ta phải suy nghĩ cẩn thận về người đang giận. Các nhà nghiên cứu đã xác định 3 hình thức xin lỗi khác biệt nhau: Cung cấp sự bồi thường, bày tỏ sự đồng cảm và thừa nhận hành vi của bản thân đã vi phạm quy tắc và tiêu chuẩn của người khác.

Cung cấp sự bồi thường là nỗ lực khôi phục lại sự cân bằng thông qua các hành động đền bù. Đôi khi việc bồi thường là hữu hình, thí dụ như trả tiền sửa chữa hoặc thay mới đồ vật nào đó mà bạn đã làm hư của đối phương, sắm cho bạn gái điện thoại mới vì bạn đã lỡ tay làm hư nó,... Ngoài ra, cung cấp sự bồi thường còn có thể vô hình, như là bồi thường tình cảm hoặc hỗ trợ xã hội. Điển hình như là "Tỗi xin lỗi vì đã rất đáng ghét và từ giờ về sau, tôi sẽ cư xử tốt đẹp hơn với mọi người."

Bày tỏ sự đồng cảm là xin lỗi bằng cách công nhận và bày tỏ sự quan tâm về những đau khổ mà bạn gây ra cho người khác. Thí dụ như "Tôi xin lỗi vì tôi đã không đánh giá cao những nỗ lực của bạn. Chắc hẳn bạn đã cảm thấy rất buồn nhưng tôi chắc rằng điều này sẽ không xảy ra nữa." Thông qua biểu hiện của sự đồng cảm, nạn nhân sẽ cảm thấy được thấu hiểu và có giá trị trong mắt người khác, từ đó mối quan hệ và niềm tin sẽ được khôi phục.

Khi lời xin lỗi của bạn thuộc dạng thừa nhận hành vi của bản thân đã vi phạm quy tắc và tiêu chuẩn của người/nhóm người khác, về cơ bản thì bạn sẽ thừa nhận rằng bạn đã vi phạm hệ thống quy tắc do nhóm người mà bạn sống, làm việc đặt ra. Thí dụ như "Không có ai trong gia đình/công ty/cộng đồng của tôi đã hành động như vậy, tôi nên hiểu điều đó và không lặp lại hành động đó nữa." Hoặc "Tôi không chỉ thất bại, mà còn kéo theo đồng nghiệp/bạn bè/người thân thất bại."

Xin lỗi hiệu quả nhất khi bạn hiểu được đối phương thuộc type người nào.

Những người có suy nghĩ độc lập (independent self-concept) nghĩ rằng bản thân họ khác biệt với những người khác và có quyền tự quyết đối với bản thân. Những người này có xu hướng tập trung chủ yếu vào quyền lợi của họ, cảm xúc và mục tiêu của họ và vì vậy, nếu bị vi phạm các điều đó họ sẽ cảm thấy bị xúc phạm, bị phản bội. Do đó, việc áp dụng xin lỗi bồi thường sẽ khiến họ dễ dàng tha thứ hơn. Điển hình là tại Mỹ, nơi xã hội đề cao sự độc lập, đề cao cá nhân nên những chấn thương thể lý, tâm lý được bồi hoàn bằng rất nhiều tiền.

Những người thuộc cá tính thiên về các mối quan hệ (relational self-concept) thường khẳng định bản thân mình bằng những mối quan hệ với những người mà quan trọng với họ, thí dụ như người yêu, cha mẹ, trẻ em, bạn bè, đồng nghiệp. Nữ giới đa phần thuộc type người này và do đó, đối với họ thì những thăng trầm trong mối quan hệ có ảnh hưởng rất lớn. Những người này thường sẽ tập trung xây dựng, duy trì và tăng cường các mối quan hệ trong cuộc sống của họ. Họ sẽ bị tổn thương, giận dỗi khi cảm thấy bị thiếu tôn trọng, xem nhẹ và phản bội. Do đó, đối với họ thì những lời bày tỏ sự đồng cảm sẽ hiệu quả hơn là bồi thường.

Cuối cùng là những người cá tính thiên về cộng đồng, đề cao sự quan trọng của những nhóm người mà họ đang chung sống, làm việc. Khi đó, họ sẽ luôn tuân thủ những quy tắc, tiêu chuẩn trong cộng đồng đó. Thí dụ như cầu thủ đá bóng không được phạm luật. Nhân viên kế toán không thể có sai sót. Các thành viên trong gia đình cần phải được phân biệt ngôi thứ. Khi đó, cách xin lỗi cuối cùng là cách tốt nhất để khôi phục lại các mối quan hệ giữa bạn với người đó.

Hiểu đối phương là ai để xin lỗi đúng cách

Tổng kết lại, khi muốn nói lời xin lỗi với ai đó, bạn nên nhớ tự hỏi bản thân rằng: Bạn sẽ xin lỗi ai và họ cần gì trong lời xin lỗi của bạn. Lỗi lầm nghiêm trọng nhất của bạn là gì? Hành động phạm lỗi của bạn đã gây ra một thương tích cá nhân, sự phản bội một mối quan hệ hay là vi phạm quy tắc chung của một cộng đồng.

Nếu không chắc chắn, hãy suy nghĩ lại đối phương đã từng nói điều gì khi giới thiệu về họ, họ có tập trung vào cái tôi cá nhân không, những mối quan hệ quan trọng của họ là gì hoặc nhóm người mà họ sống, làm việc có quan trọng đối với họ không. BIết được những điều đó, bạn sẽ dần tìm được mấu chốt của mối bất hòa và giúp bạn xin lỗi một cách hiệu quả nhất. Bên dưới đây là thêm một số gợi ý từ các nhà tâm lý học giúp xin lỗi có tỷ lệ chấp nhận cao hơn.