Đáng lẽ ra những tài liệu này vẫn còn được giữ bí mật vì chúng là bằng chứng tại tòa án. Nhưng chúng vừa bị tiết lộ một cách vô tình, qua đó kể câu chuyện ByteDance và TikTok hình thành, thứ mà hiếm người biết rõ 100%.
Trước cả khi tỷ phú Jeff Yass trở thành một người nổi tiếng nhờ việc quyên góp rất mạnh tay cho những nhà lập pháp đến từ đảng Cộng Hòa ở Mỹ, ông đã là một nhà đầu tư rất giỏi. Thời điểm năm 2009, quỹ đầu tư Susquehanna International Group đã bỏ tiền đầu tư cho một công ty địa ốc tại Trung Quốc, không phải vì họ đang phát triển với tốc độ đáng nể trên thị trường bất động sản ở nước này, mà là vì họ nắm trong tay một thuật toán tìm kiếm trực tuyến vô cùng phức tạp và có tiềm năng.
Công ty ấy tên là 99Fang. Với thuật toán này, họ tự tin khẳng định rằng có thể giúp khách hàng chọn mua căn nhà hoàn hảo theo nhu cầu. Và theo tài liệu ở tòa án, nhân viên của Susquehanna chi nhánh Trung Quốc cũng tham gia rất sâu vào quá trình kinh doanh của 99Fang, đến mức nhân viên quỹ đầu tư cũng có quyền quyết định đưa ra ý tưởng kinh doanh cho công ty này, thậm chí chọn cả CEO cho công ty. Mối quan hệ hợp tác giữa Susquehanna và 99Fang sâu tới mức, có bức thư điện tử nói rằng ông Yass mới là nhà sáng lập thực sự của tập đoàn địa ốc Trung Quốc.
Trước cả khi tỷ phú Jeff Yass trở thành một người nổi tiếng nhờ việc quyên góp rất mạnh tay cho những nhà lập pháp đến từ đảng Cộng Hòa ở Mỹ, ông đã là một nhà đầu tư rất giỏi. Thời điểm năm 2009, quỹ đầu tư Susquehanna International Group đã bỏ tiền đầu tư cho một công ty địa ốc tại Trung Quốc, không phải vì họ đang phát triển với tốc độ đáng nể trên thị trường bất động sản ở nước này, mà là vì họ nắm trong tay một thuật toán tìm kiếm trực tuyến vô cùng phức tạp và có tiềm năng.
Công ty ấy tên là 99Fang. Với thuật toán này, họ tự tin khẳng định rằng có thể giúp khách hàng chọn mua căn nhà hoàn hảo theo nhu cầu. Và theo tài liệu ở tòa án, nhân viên của Susquehanna chi nhánh Trung Quốc cũng tham gia rất sâu vào quá trình kinh doanh của 99Fang, đến mức nhân viên quỹ đầu tư cũng có quyền quyết định đưa ra ý tưởng kinh doanh cho công ty này, thậm chí chọn cả CEO cho công ty. Mối quan hệ hợp tác giữa Susquehanna và 99Fang sâu tới mức, có bức thư điện tử nói rằng ông Yass mới là nhà sáng lập thực sự của tập đoàn địa ốc Trung Quốc.
Jeff Yass và Trương Nhất Minh
Về cơ bản thì việc kinh doanh nhà đất của 99Fang không thực sự thành công. Nhưng theo đơn kiện của một người từng được Susquehanna thuê dưới dạng nhân viên hợp đồng, 99Fang đã trở thành tiền đề cho một trong những tập đoàn quan trọng nhất trên thế giới hiện tại. Cả CEO của 99Fang, lẫn thuật toán tìm kiếm kể trên về sau xuất hiện trở lại ở một tập đoàn mà Susquehanna cũng là một nhà đầu tư.
Tập đoàn ấy tên là ByteDance. Còn vị CEO từng đứng đầu cả 99Fang lẫn ByteDance chính là Trương Nhất Minh.
Theo CB Insights, một đơn vị theo dõi tình hình của các quỹ đầu tư mạo hiểm, ByteDance giờ là một trong số những startup công nghệ giá trị cao nhất hành tinh, với giá trị vốn hóa ước tính 225 tỷ USD. Và ở thời điểm hiện tại, ByteDance hay chính sản phẩm họ tạo ra và vận hành cũng đang nằm ở trung tâm của những tranh luận tại đồi Capitol. Những nhà lập pháp Mỹ đang coi TikTok và quyền kiểm soát ứng dụng này trong tay một tập đoàn Trung Quốc là mối đe dọa đối với an ninh quốc gia. Họ đang cân nhắc việc thông qua một đạo luật với sức mạnh ép ByteDance thoái vốn TikTok cho một công ty hay một liên minh có trụ sở tại Mỹ.
Bản thân việc ByteDance được thành lập ra sao cũng là một câu chuyện cực kỳ phức tạp, liên quan mật thiết đến quỹ Susquehanna của Jeff Yass. Ở trung tâm của những tài liệu bằng chứng tại tòa án, là những thử nghiệm kinh doanh, những căng thẳng giữa nhà sáng lập và nhà đầu tư, và quan trọng nhất là một thuật toán tìm kiếm cực mạnh nhưng chưa biết ứng dụng vào đâu.
Thông tin công khai được hầu hết mọi người biết, Susquehanna nắm giữ khoảng 15% cổ phần của ByteDance, thông qua những bài viết trước đây của The New York Times và những tờ báo khác tại Mỹ. Nhưng hóa ra quỹ đầu tư của Jeff Yass không chỉ đơn thuần là một cổ đông thụ động, chỉ rót tiền cho ByteDance vận hành và phát triển dịch vụ mạng xã hội chia sẻ video. Chính họ là những người góp công nuôi dưỡng sự nghiệp của Trương Nhất Minh, và cả ý tưởng thành lập ByteDance.
Quảng cáo
Với cổ phần 15%, có một sự thật rõ ràng là lợi ích của tỷ phú Jeff Yass đang bị đe dọa, khi lưỡng viện của Mỹ đang cân nhắc việc ép ByteDance thoái vốn TikTok Mỹ. Kết quả của việc bỏ phiếu thông qua dự thảo luật sẽ quyết định khoản đầu tư trị giá hàng tỷ USD của vị tỷ phú 68 tuổi này.
Những tài liệu này ở đâu ra?
Vụ kiện của vài cựu nhân viên hợp đồng từng làm cho Susquehanna International Group được đệ lên tòa án bang Pennsylvania. Những cá nhân này cáo buộc Susquehanna đã đem thuật toán tìm kiếm trực tuyến mà họ góp công phát triển từ thời làm việc cùng quỹ này và 99Fang, đem sang ứng dụng vào sản phẩm của ByteDance, thậm chí con coi đây là nền tảng để thành lập ByteDance mà không chi trả tiền công xứng đáng cho họ. Luật sư của Susquehanna phủ nhận cáo buộc này, nói rằng Susquehanna không đem bất kỳ công nghệ nào mà sàn địa ốc điện tử 99Fang sở hữu sang ByteDance cả.
Những tài liệu được dùng làm bằng chứng trước tòa vô tình được công khai hồi đầu tháng 4, và được các báo và tạp chí bên Mỹ tiếp cận được. Rồi đến thứ 3, thẩm phán tòa án Pennsylvania đã phải niêm phong thêm một lần nữa, nhưng đã quá muộn.
Cả hai bên nguyên đơn và bị đơn đều tranh cãi về nguồn gốc công nghệ thuật toán tìm kiếm trực tuyến của ByteDance, hiện đang được ứng dụng trong TikTok và DouYin, phiên bản ứng dụng vận hành tại đại lục. Nhưng theo các tờ báo được tiếp cận nguồn thông tin vô tình bị công khai, ByteDance được thành lập chính là nhờ vào nền tảng của những công nghệ đã được phát triển và ứng dụng từ thời 99Fang còn hoạt động.
Quảng cáo
Một bức thư điện tử do Trương Nhất Minh viết vào năm 2012 tiết lộ: “Công cụ tìm kiếm của chúng ta, kỹ thuật xử lý hình ảnh, khuyến nghị nội dung,… đều cực kỳ mạnh. Nhưng ứng dụng nó vào ngành bất động sản thì bị giới hạn rất nhiều.”
Thay vì ghép đôi người mua với những căn nhà như trang 99Fang, ông Trương tìm cách ứng dụng thuật toán tìm kiếm này để ghép người dùng với những nội dung nhẹ nhàng vui vẻ, phát triển ra những ứng dụng thử nghiệm đặt tên là Funny Pictures hay Pretty Babes. Vị giám đốc này mô tả dự án mới là “một doanh nghiệp anh em” chia sẻ công nghệ với trang web bán nhà.
Nhiều năm sau, một vị giám đốc của quỹ Susquehanna cũng viết rằng, thương vụ đầu tư cho trang web địa ốc chính là bước đầu tiên “để ByteDance được sinh ra.”
Khởi điểm của 99Fang, rồi ByteDance
Năm 2005, Susquehanna International Group thành lập công ty con ở Trung Quốc, SIG China, để đầu tư cho những startup tại khu vực này. Một trong những khoản đầu tư đầu tiên là nền tảng Kuxun, một trang portal tổng hợp thông tin tuyển dụng, nhà đất và du lịch. Trương Nhất Minh khi ấy mới ngoài 20 tuổi, và là giám đốc kỹ thuật của Kuxun. SIG China coi ông là một tài năng đầy hứa hẹn.
Sau đó, ông Trương nghỉ việc ở Kuxun để sang Microsoft. Nhưng đến năm 2009, khi SIG China có kế hoạch tách riêng mảng nhà đất của Kuxun thành một công ty riêng, họ lại lôi kéo Trương Nhất Minh quay trở lại làm CEO cho công ty mới, 99Fang: “Chúng ta đã tuyển dụng được kỹ sư hàng đầu của kênh địa ốc quay trở lại dẫn dắt nhóm kỹ thuật.”
Tài liệu ở tòa án cho thấy, mối quan hệ giữa ông Trương và SIG China rất phức tạp và lâu năm. Ông mô tả mình như nhà sáng lập 99Fang, nhưng sở hữu rất ít cổ phần của công ty.
Năm 2011, Tim Gong, một giám đốc quản lý của SIG China đã bày tỏ sự bực tức với ông Trương vì bất đồng về cổ phần: “Kuxun và 99Fang không phải do anh ta sáng lập,” và “chúng ta sẽ đuổi anh ta.” Bối cảnh của những tuyên bố nói trên chưa rõ ràng.
Đến năm 2012, thị trường địa ốc không còn khiến ông Trương muốn làm việc.
Sau khi nghiên cứu kỹ cuộc đời của Steve Jobs, ông viết trong một bức thư điện tử gửi cho SIG China, rằng bản thân muốn thay đổi sự nghiệp. Ý tưởng smartphone của Steve Jobs kéo theo sự trỗi dậy của những ứng dụng mạng xã hội cùng những cơ hội chúng đem theo đang bùng nổ, khi độ phủ của smartphone càng lúc càng lớn. Ông Trương cho rằng, thuật toán tìm kiếm của 99Fang có thể được ứng dụng theo cách khác hoàn toàn.
Cách SIG China định hướng sự nghiệp của Trương Nhất Minh chưa bao giờ được kể trong những câu chuyện mô tả thành công của ông hay bản thân ByteDance. Trong một bài blog tiếng Trung, Joan Wang, một nhân viên của SIG China đã viết về lần gặp ông Trương trong một quán cafe để bàn về ý tưởng kinh doanh, những bản nháp sơ sài về mô hình kinh doanh của ByteDance được vẽ nguệch ngoạc trên một miếng giấy ăn.
Rồi sau đó, cô Wang tiết lộ rằng ông Trương đã xin ý kiến của Susquehanna để rời khỏi 99Fang và mở một công ty mới.
Canh bạc với thuật toán tìm kiếm
Chuyển dịch tập trung kinh doanh là thứ không hề mới, lại còn rất phổ biến. Thứ ít phổ biến hơn là chuyển dịch quá khác biệt từ bất động sản sang mạng xã hội. Những ứng dụng MXH lớn nhất hành tinh hiện giờ cũng đều có những chuyển dịch, nhưng không có ví dụ nào khác biệt lớn như 99Fang sang ByteDance.
Tháng 3/2012, theo tài liệu ở tòa án, dự án mới của Trương Nhất Minh có cái tên mới: Xiangping, tạm dịch là “chia sẻ bình luận.” Ứng dụng thử nghiệm được đặt tên là Pretty Babes, và được người dùng đón nhận khá hồ hởi. Hiện giờ sự tồn tại của Xiangping được lưu trữ dưới dạng những trang web archive.
Trong một tin nhắn, cô Wang viết, bằng cách lựa chọn nội dung cho người dùng, Xiangping có thể tự thiết kế độ phủ của nội dung và tăng tương tác, cũng như thời gian người dùng “dính” với ứng dụng. Thay vì để người dùng tự tìm kiếm thứ hợp với họ, ứng dụng sẽ chọn nội dung giúp người dùng: “Công nghệ mạng xã hội sẽ có thể theo dõi hành vi của người dùng, dự đoán sở thích của họ, và xây dựng công cụ tăng cường sự liên quan của nội dung, cũng như khuyến nghị nội dung.”
Công nghệ hiện tại của ByteDance giờ đã biến đổi khá nhiều, nhưng TikTok vẫn hoạt động theo cách giống hệt như vậy, khuyến nghị nội dung cho người dùng thay vì bắt họ phải tự tìm kiếm.
Cách vận hành ấy chính xác là lý do các nhà quản lý, các chính phủ hay các nhà lập pháp muốn cấm TikTok. Nhiều nhà lập pháp Mỹ lo ngại rằng, điều nguy hiểm nhất là thuật toán khuyến nghị nội dung cực mạnh lại nằm trong tay của một công ty có trụ sở tại Trung Quốc.
Năm 2012, SIG China định giá startup mạng xã hội mới của Trương Nhất Minh ở ngưỡng 9 triệu USD, đầu tư hơn 2 triệu USD. Luật sư của SIG China nói, kể từ thời điểm đó, quỹ đầu tư này đã bỏ ra thêm hàng trăm triệu USD đầu tư thêm.
Phần còn lại của câu chuyện Trương Nhất Minh và ByteDance thì mọi người cũng đều đã biết rõ. Họ đổi tên từ Xiangping thành ByteDance, mua ứng dụng âm nhạc Musical.ly, biến nó trở thành nền tảng cho TikTok. Đến năm 2018, ByteDance trở thành một trong những công ty công nghệ tư nhân giá trị cao nhất thế giới.
Canh bạc của Susquehanna thực sự đã quá thành công với ByteDance, xét trên quan điểm kinh doanh. Steven Kaplan, nhà nghiên cứu quỹ đầu tư và đầu tư mạo hiểm tại trường kinh doanh Booth, thuộc đại học Chicago, Mỹ: “Một phần là họ có thể dự đoán thị trường. Phần còn lại là họ đã cực kỳ may mắn.”
Tương lai của TikTok (ở Mỹ)
Vụ kiện khiến những tài liệu vô giá này vô tình bị tiết lộ hiện tại vẫn chưa có ngày xét xử trước tòa và bồi thẩm đoàn. Còn ở khía cạnh khác, có lẽ chỉ đến tuần sau thôi, thượng viện Mỹ sẽ tổ chức phiên bỏ phiếu để thông qua dự thảo luật HR 7521, vốn đã được hạ viện thông qua chỉ sau 1 tuần kể từ khi các hạ nghị sĩ giới thiệu hồi giữa tháng 3 vừa qua.
Xin phép nhắc lại, tỷ phú Jeff Yass hiện tại đang là một trong những người quyên góp nhiều tiền nhất cho những nỗ lực tái tranh cử của các chính khách đảng Cộng Hòa Mỹ. Nhưng cùng lúc, ông cũng đang bỏ khoản tiền khổng lồ cho tổ chức Club for Growth của các chính trị gia đi theo chủ nghĩa tự do, để vận động hành lang ngăn chặn việc TikTok bị cấm ở Mỹ, nếu ByteDance không thoái vốn. Những nỗ lực này không hẳn là thành công, vài hạ nghị sĩ được nhóm này ủng hộ vẫn bỏ phiếu thuận để thông qua dự thảo HR 7521 hồi tháng 3.
Một yếu tố khác cần bàn tới chính là cựu tổng thống Donald Trump. Khi còn là tổng thống Mỹ, ông đã cố gắng ép ByteDance thoái vốn TikTok Mỹ cho một liên minh, đứng đầu là Larry Ellison của tập đoàn công nghệ Oracle. Nhưng hiện giờ quan điểm của ông Trump lại trái ngược hoàn toàn, vì ông cho rằng cấm TikTok hoặc ép ByteDance thoái vốn sẽ là động thái giúp Facebook của Mark Zuckerberg được hưởng lợi.
Theo NYT
