Những lỗi “mềm” của đĩa cứng và cách khắc phục

Theo bạn thành phần nào của máy tính là quan trọng nhất đối với công việc của mình ? CPU ? RAM ? hay bo mạch chủ ?, thực tế một bộ phận khá khiêm tốn nhưng lại có tính quyết định đối với hiệu quả làm việc của một máy tính, đó chính là đĩa cứng, nơi sẽ lưu lại toàn bộ sản phẩm, thành tựu sau nhiều ngày, thâm chí là nhiều năm làm việc của bạn. Không gì nguy hiểm bằng việc ổ cứng của máy tính trục trặc. Trị giá của đĩa cứng khi mua ở cửa hàng có thể không bằng những thành phần như CPU hay mainboard nhưng sau một thời gian sử dụng, những dữ liệu lưu trong nó có thể là vô giá. Thực tế có không ít trường hợp người dùng chủ quan sau khi đĩa cứng gặp trục trặc đã phải bỏ ra một số tiền lớn cho dịch vụ cứu và phục hồi dữ liệu. Trong bài viết lần này bạn sẽ được hướng dẫn cách sử dụng một số công cụ phần mềm có khả năng làm nhiệm vụ quản lý hệ thống đĩa cứng trong máy tính và thông báo cho bạn khi có vấn đề bất thường xảy ra, điều này sẽ giúp bạn nhận biết và có biện pháp xử lý kịp thời trước khi tất cả dữ liệu đi tong do trục trặc về phần cứng.

1. Kiểm tra đĩa cứng và phương án khắc phục:
Có ba phương án chính để kiểm tra và sửa lỗi đĩa cứng cũng như dữ liệu trên đó:
a. Kiểm tra lỗi (Error Checking): Là quy trình duyệt các tập tin và thư mục trên ổ đĩa, xác định những tập tin bị lỗi và những đối tượng được đăng kí tên trên bảng FAT nhiều lần hay những thông tin không chính xác ví dụ như một file sau khi xóa vẫn hiện diện trên danh sách đĩa cứng máy tính. Quá trình này sẽ dọn sạch những lỗi cơ bản và giúp máy tính ổn định hơn. Tuy nhiên hãy chú ý nếu lần nào thực hiện kiểm tra lỗi cũng phát hiện trục trặc thì đó có thể là dấu hiệu báo trước đĩa cứng đang trên đà hỏng hóc, xuất hiện Bad Sector và có thể còn nhiều rắc rối khác. Bạn nên tìm giải pháp dự phòng tránh tổn thất. Việc quét lỗi cơ bản dạng này thường khá nhanh chóng.
b. Rà quét bề mặt (Surface Scan): Phép kiểm tra này sẽ ra soát từng sector trên đĩa một cách chi tiết để xác định và đánh dấu những Bad Sector. Những khu vực này sau đó sẽ không được hệ điều hành sử dụng tới. Nếu còn sector dự phòng, chúng sẽ được sử dụng thay thế. Việc ra quét bề mặt thường tốn rất nhiều thời gian nhưng đây là cách duy nhất để phát hiện triệt để các Bad Sector trên đĩa cứng của bạn mà không phải xóa dữ liệu hay định dạng lại ổ.
c. Phép thử quét S.M.A.R.T (Self Monitoring Analysis and Reporting Technology): Phép thử này sử dụng các thông tin báo về từ tính năng của công nghệ SMART tích hợp bên trong mỗi đĩa cứng hiện đại để suy luận ra kết quả. Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu lợi ích của công nghệ SMART ở phần sau của bài viết. Bây giờ, vấn đề cần quan tâm chính là dấu hiệu nào sẽ giúp bạn nhận biết một đĩa cứng đang “hấp hối” ?

kdragon

GÀ

18 năm

2. Dấu hiệu cần lưu tâm của đĩa cứng:
Tuy bạn có thể sử dụng các phần mềm sửa lỗi để khắc phục rắc rối do các Bad Sector gây ra nhưng một khi đĩa cứng bắt đầu có trục trặc về vật lý, không gì có thể cản lại được. Trong trường hợp đó, việc phát hiện và hạn chế tối đa những thiệt hại là lựa chọn duy nhất mà bạn phải làm. Sau đây là một số dấu hiệu nhận biết thường thấy của một đĩa cứng sắp hỏng:
- Thường xuyên bị sụp hệ thống đặc biệt là khi khởi động Windows.
- Thường xuyên báo lỗi khi thực hiện các tác vụ cơ bản như di chuyển, copy các file.
- Tên thư mục và tập tin bị lẫn lộn và thay đổi lung tung.
- Các thư mục và tập tin đột ngột biến mất không có lý do.
- Thời gian truy xuất dữ liệu trên đĩa cứng lâu một cách kì lạ.
- Đĩa cứng đột nhiên im lặng một lúc lâu sau khi bạn ra lệnh mở file hoặc thư mục.
- Nội dung xuất ra bị sai lệch khi bạn tiến hành mở file hay in ấn dữ liệu.
- Tiếng động lạ phát ra khi đĩa cứng vận hành.
Khi có bất cứ dấu hiệu nào diễn ra, bạn nên sử dụng một trong các công cụ sẽ đề cập dưới đây để kiểm tra càng sớm càng tốt.
Âm thanh chính là yếu tố tuyệt vời nhất để nhận ra đĩa cứng đang gặp trục trặc. Nếu từ khi bắt đầu sử dụng đĩa cứng bạn không nghe thấy những âm thanh lạ như hiện tại…. hãy kiểm tra nó ngay. Nếu nó ồn ào hơn bình thường hoặc phát ra những tiếng lạch cạch, bạn hãy chuẩn bị phương án sao lưu tức thời rồi kiểm tra thay thế đĩa cứng bởi có nhiều khả năng ổ đĩa đã bắt đầu xuất hiện vấn đề ở phần cơ học. Trong một số trường hợp treo máy và trong ổ có tiếng kim loại va chạm bên trong ổ, bạn phải tắt máy tính ngay lập tức (rút dây điện luôn nếu không có cách nào khác) và tiến hành chuyển ổ đến các chuyên gia cứu dữ liệu vì càng để ổ hoạt động lâu sẽ càng nguy hiểm hơn.

3. SMART – Khái niệm và chức năng:
SMART là từ viết tắt của Self Monitoring, Analysis and Reporting Technology (Công nghệ tự theo dõi, chẩn đoán và báo cáo). Đây khả năng tiêu chuẩn của tất cả các ổ đĩa cứng hiện đại cho phép chúng tự theo dõi trạng thái hoạt động. Khi sử dụng kết hợp với phần mềm nó sẽ tạo thành một phương án dự báo lỗi khá hiệu quả. Hệ thống BIOS (Basic Input/Output System) của đại đa số các bo mạch chủ đều hỗ trợ SMART cho phép giao tiếp thu nhận thông tin từ đĩa cứng gắn vào nó cũng như đưa ra các cảnh báo khi cần thiết. Tuy vậy mặc định nó bị vô hiệu hóa vì nếu bật lên sẽ làm cho thời gian khởi động của hệ thống kéo dài hơn.
Tuy nhiên, khả năng của BIOS chỉ có thể dự báo cho bạn trạng thái chung chung của đĩa cứng theo kiểu “OK” hay “not OK” mà thôi. Những tính năng nâng cao khác chỉ có thể khai thác thông qua phần mềm của hãng thứ ba. Nguyên tắc làm việc của SMART là so sánh trạng thái, hiệu năng hiện hành của đĩa cứng với thông số mặc định vốn có của ổ. Lấy ví dụ, nếu thời gian cần thiết để motor tăng tốc đủ mức đọc dữ liệu thấp hơn so với dự kiến được quy định sẵn, SMART sẽ gửi thông báo tới hệ thống. SMART theo dõi tới hơn 30 giá trị khác nhau của đĩa cứng và thậm chí có thể hơn nếu như có sự hỗ trợ của cả hai nhà sản xuất đĩa cứng và bo mạch chủ. Để kích hoạt khả năng SMART từ trong BIOS, bạn truy cập vào CMOS bằng cách nhấn Del khi máy đang khởi động sau đó tìm tới phần Advanced BIOS Options và bật nó lên.
Lưu ý SMART không thực sự đáng tin cậy khi dùng để xác định lỗi của ổ đĩa do nó chỉ phân tích các giá trị vậy lý đĩa cứng mà thôi. Hiệu quả làm việc của SMART còn phụ thuộc vào bo mạch chủ và phần mềm. Hơn thế nữa không có một tiêu chuẩn nào về SMART cả. Các giá trị của những điểm cảnh báo đều do nhà sản xuất đặt ra và chúng khác nhau đối với mỗi hãng. SMART chỉ nên sử dụng kết hợp với một tiện ích theo dõi đĩa chuyên sâu hơn là tốt nhất.

4. Các công cụ kiểm tra đĩa cứng:
a. Windows Disk Checking: CHKDSK:
Tiện ích này được tích hợp sẵn trong Windows XP và hỗ trợ đồng thời hai chế độ kiếm tra nhanh và quét bề mặt chi tiết. Bạn khởi động nó bằng cách mở My Computer và nhấn chuột phải lên ổ đĩa muốn kiểm tra rồi chọn Properties. Sau đó chuyển sang tab Tools và nhấn Check Now.

Cách tốt nhất để sử dụng công cụ này lại là từ dấu nhắc Command Prompt vì nó cho phép bản báo cáo lỗi chi tiết hơn. Bạn mở Start > Run rồi gõ vào cmd và nhấn Enter. Tiếp đó gõ “chkdsk /v” kèm theo tên ổ đĩa muốn quét. Nhấn Enter. Quá trình quét lỗi nhanh sẽ diễn ra trong nháy mắt. Để sử dụng chế độ quét bề mặt chi tiết, bạn thay khóa /v bằng /r . Chú ý chế độ này có thể sẽ yêu cầu máy tính phải khởi động lại.
Sau khi quá trình quét hoàn tất, bản báo cáo chi tiết có thể được xem bằng cách nhấn chuột phải vào My Computer, chọn Manage và mở Event Viewer\Applications. Bạn tìm những đối tượng mới nhất trong danh sách và nhấn đúp vào đó để mở bản báo cáo chi tiết về các hành động của Chkdsk đã thực hiện cũng như số Bad Sector được phát hiện (nếu có).
Nhìn chung, Chkdsk là ứng dụng khá toàn diện để kiếm tra đĩa cứng, có rất nhiều ứng dụng kiểm tra đĩa cứng cũng tận dụng cơ chế Chkdsk dưới một lớp giao diện khác để “đánh lừa” người dùng.
b. Những tiện ích của nhà sản xuất đĩa cứng:
Hầu hết các đại gia trong làng đĩa cứng thế giới như Maxtor, Seagate đều cung cấp cho khách hàng của mình một số công cụ kiểm tra đĩa cứng. Những phần mềm này có hai ưu điểm chính là rất hiệu quả và dễ sử dụng. Một số ví dụ điển hình như
+ Maxtor PowerMax.
+ Seagate Seatools.
+ Western Digital Data LifeGuard Diagnostics.
Thông thường nếu bạn phát hiện ổ đĩa của mình có vấn đề và liên lạc với nhà sản xuất, họ sẽ yêu cầu bạn kiểm tra bằng ứng dụng tương ứng do họ phát hành trước tiên rồi sau đó mới tiến hành các chế độ bảo hành theo quy định. Hầu hết các tiện ích này đều yêu cầu cài đặt lên đĩa mềm hoặc đĩa CD với khả năng khởi động. Trong số chúng, chỉ có Data Life là cho phép kiểm tra đĩa cứng của hãng khác, ngoài ra nó cũng dễ dùng và hỗ trợ đủ cả soát lỗi, quét bề mặt và lấy thông tin SMART. Cách sử dụng chương trình như sau:
Trước tiên, bạn tải nó về từ http://support.wdc.com /download/
index.asp#diagutils sau đó cài và chạy chương trình:
Màn hình chính sẽ hiện đầy đủ thông số của các ổ đĩa vậy lý lẫn luận lý có trên hệ thống của bạn. Để tiến hành phép thử, bạn chỉ cần nhấn đúp chuột trái vào một ổ đĩa để mở ra menu chức năng. Trong menu này, mục Quick Test sẽ tiến hành soát lỗi đơn thuần, Extended Test sẽ ra rá soát bề mặt đĩa và Write Zeros sẽ nhanh chóng dọn sạch nội dung ổ đĩa. Nhấn đúp vào Smart Status ở phía phải cửa sổ chính, bạn sẽ nhận được bản báo cáo chi tiết các giá trị SMART.
c. Phần mềm khác:
Đầu tiên, chúng ta sẽ cùng xem xet DiskCheckup (http://www.passmark.com/ products/diskcheckup.htm) , một công cụ miễn phí với chức năng quản lý thông tin SMART do nhà sản xuất Passmark Software thực hiện. Nó giao tiếp với từng ổ đĩa và lấy thông tin khá nhanh chóng. Giao diện của chương trình rất đơn giản và dễ sử dụng ngay cho người dùng lần đầu tiên.
Sau khi tải về, bạn chỉ cần chạy file exe, chỉ định đĩa cứng cần kiểm tra từ menu thả xuống và nhấn Get Info là xong.
Tiếp theo là ActiveSmart của Ariolic: http://www.ariolic.com/ . Về cơ bản tính năng của tiện ích này giống với DiskCheckup những có nhiều ưu điểm hơn ví dụ như chia các giá trị theo chỉ mục (Category) và lập biểu đồ so sánh chi tiết. Sau khi bạn khởi động chương trình, danh sách đĩa cứng sẽ xuất hiện, bạn chỉ cần nhấn đúp chuột vào một trong số chúng là bản báo cao chi tiết sẽ hiện ra. Độ chênh lệch giữa các cột biểu đồ sẽ cho bạn biết hiện trạng nhanh hơn nhiều so với việc so sánh các con số.
Active Smart sẽ liên tục ra lệnh lấy thông tin với một chu kì cố định và cảnh báo bạn khi có một giá trị thay đổi đột ngột. Nhờ vậy bạn có thể theo dõi sức khỏe ổ đĩa theo thời gian thực (real-time). Chu kỳ yêu cầu thông tin có thể được thiết lập trong bảng tùy chọn Preferences của chương trình. Có nhiều chế độ quét khác nhau cho bạn lựa chọn và mặc định Active Smart sẽ quét đĩa cứng lúc Windows nạp xong và lặp lại theo chu kì 1 tiếng đồng hồ. Việc lấy thông tin diễn ra rất nhanh và hầu như không sử dụng tài nguyên hệ thống. Khác với DiskCheckup, ActiveSmart là phần mềm thương mại và chỉ cho dùng thử 21 ngày. Mặc dù tính năng cơ bản của cả hai giống nhau nhưng việc sử dụng ActiveSmart có nhiều điểm tiện lợi hơn.
Có một tiện ích mà có thể bạn cũng sẽ muốn để mắt tới là HD WorkBench của DIY Data Recovery (http://www.diydatarecovery.nl/) . Nó cũng là một phần mềm thương mại với thời gian dùng thử miễn phí và được trang bị đầy đủ các tính năng soát lỗi cần thiết.
Cuối cùng là Norton Ultilities cực kì thông dụng của Symantec với gói công cụ Norton Disk Doctor truyền thống. Về cơ bản, NDD sử dụng cơ chế quét tích hợp Chkdsk của Windows tuy nhiên nó có khả năng tạo ra những bản báo cáo thông tin chi tiết hơn rất nhiều cũng như đưa ra được nhiều giải pháp khắc phục lỗi hiệu quả hơn

5. Khắc phục Bad Sector:
Nếu đĩa cứng của bạn trở nên vô dụng vì dữ liệu bị lỗi liên tục mà tất cả những công cụ quét không thể khắc phục được thì vấn đề đã trở nên khá nghiêm trọng. Có nhiều lý do cần phải tính toán tới. Thứ nhất: đĩa cứng có trục trặc vật lý và sẽ hỏng rất nhanh. Thứ hai: hệ thống bị ảnh hưởng bởi virus hoặc lỗi lớn từ các phần mềm đã tạo ra những Bad Sector ảo. Trong cả hai trường hợp, việc bạn phải làm càng sớm càng tốt là sao lưu toàn bộ dữ liệu ra ngoài. Tiếp theo đó bạn tiến hành việc xóa tận gốc các thông tin của ổ cứng bằng cách đổ đầy giá trị 0 lên bề mặt đĩa như đã đề cập ở trên. Chú ý, việc này không thể được thực hiện bằng cách format cấp cao thông thường mà phải sử dụng phần mềm chuyên dụng của nhà sản xuất ví dụ như DigiLife hay PowerMax. Nếu thực sự các Bad Sector hiện tại chỉ là đồ ảo thì việc này sẽ sửa toàn bộ lỗi, sau khi tiến hành xong bạn có thể cài lại hệ điều hành và đưa vào sử dụng như bình thường. Tuy vậy trong trường hợp có trục trặc vật lý, bạn không còn cách nào khác ngoài việc thay thế một ổ mới thông qua chế độ bảo hành hoặc đơn thuần là rút ví của mình ra.
Những bức ảnh của người thân, nhưng đoạn phim số trong kì nghỉ vừa qua, nhật kí, tài liệu, tin nhắn, thông tin kinh doanh và nhiều thứ quan trọng khác của bạn – bạn có muốn mất chúng trong nháy mắt không ? Tất cả dữ liệu của bạn, tất cả những thứ bạn cần để làm việc cũng như giải trí với máy tính đều được chứa trong đĩa cứng ngay cả khi máy tính đã tắt. Thực tế đĩa cứng là thứ ảnh hưởng tới bạn nhiều nhất trong máy tính chứ không phải là bộ vi xử lý bởi nếu nó gặp trục trặc, tất cả dữ liệu cá nhân cũng như công việc của bạn sẽ biến mất vĩnh viễn. Chính vì thế việc kiểm soát được trạng thái đĩa cứng cũng như tình hình hoạt động của nó sẽ giúp bạn tránh được mất mát thông tin. Những công cụ vừa giới thiệu đều rất hữu dụng bởi chúng cho phép bạn theo dõi sức khỏe của và quá trình làm việc của đĩa cứng sau đó đưa ra các cảnh báo nếu có vấn đề bất thường xảy ra để bạn có phương án khắc phục kịp thời.

Nguyễn Thúc Hoàng Linh
Email: valkyrie.lenneth@usa.com
Thế Giới @ 2006