Socrates, Plato và Polybitus bàn về dân chủ

Socrates, Plato và Polybitus bàn về dân chủ

Các nhà tư tưởng Hy Lạp cổ đại như Socrates và Plato rất hoài nghi về các cuộc bầu cử dân chủ. Họ cho rằng dân chủ có thể dẫn đến sự suy thoái thành chế độ đám đông. Những chỉ trích của họ xuất phát từ lo ngại về bản chất của dân chủ và khả năng của quần chúng trong việc đưa ra các quyết định sáng suốt.

Trong khi, Socrates và Plato rất chỉ trích dân chủ do tiềm năng dẫn đến hỗn loạn và độc tài, Polybius đã đưa ra một giải pháp lạc quan hơn thông qua khái niệm chính phủ hỗn hợp. Bằng cách cân bằng các hình thức cai trị khác nhau trong một hệ thống duy nhất, Polybius tin rằng có thể duy trì sự ổn định và ngăn chặn chu kỳ suy thoái chính trị vô tận.

Nguồn: Historic Vids

•

Socrates tin rằng việc bỏ phiếu là một kỹ năng cần phải học hỏi, chứ không phải là một quyền tự nhiên. Nó cũng giống như anh em không dám để ai có bằng lái điều khiển xe hơi thì không nên để những người thiếu kiến thức hoặc thông tin đưa ra các quyết định quan trọng về quản lý nhà nước. Đối với ông, khả năng bỏ phiếu đòi hỏi sự khôn ngoan và hiểu biết; nếu không có những điều này, cử tri dễ dàng bị thao túng bởi những kẻ mị dân—những nhà lãnh đạo lợi dụng cảm xúc và ham muốn thay vì lý trí.

Trong tác phẩm Cộng hòa của Plato, dân chủ được xếp gần cuối trong năm hình thức chính quyền, chỉ trên chế độ bạo chúa. Plato (thông qua Socrates) cho rằng dân chủ vốn dĩ có khuyết điểm vì nó cho phép bất kỳ ai, bất kể năng lực hay hiểu biết của họ, tham gia vào việc quản lý nhà nước. Sự tự do này tuy hấp dẫn về lý thuyết nhưng thường dẫn đến hỗn loạn. Trong một xã hội dân chủ, con người sẽ ưu tiên những ham muốn và khoái lạc cá nhân hơn là lợi ích chung, khiến họ dễ bị thao túng bởi những nhà lãnh đạo thuyết phục giỏi hứa hẹn những giải pháp dễ dàng. Theo thời gian, sự thiếu kỷ luật và khôn ngoan này có thể dẫn đến sự trỗi dậy của một bạo chúa lợi dụng ham muốn của quần chúng vì lợi ích cá nhân.

•

Plato cho rằng hệ thống chính trị lý tưởng là chế độ quý tộc, theo quan điểm của ông, đó là sự cai trị bởi những người giỏi nhất hoặc có kiến thức nhất. Trong hệ thống này, chỉ những người có trí tuệ và hiểu biết về điều gì thực sự là “tốt” mới được phép cai trị. Plato lập luận rằng việc bỏ phiếu và quản lý nhà nước không nên để cho bất kỳ ai thực hiện, mà phải là một kỹ năng chuyên môn hóa, giống như bất kỳ nghề nghiệp nào khác. Cũng như chỉ có các bác sĩ được đào tạo mới nên hành nghề y khoa, chỉ những người có chuyên môn về quản lý nhà nước—đặc biệt là các triết gia hiểu về công lý, đức hạnh và lợi ích chung—mới có quyền đưa ra quyết định cho xã hội.

Theo Plato, các triết gia có đủ tư cách để cai trị vì họ tìm kiếm kiến thức về những chân lý vĩnh cửu và điều “tốt,” thay vì bị lôi cuốn bởi những ham muốn cá nhân hoặc cảm xúc. Do đó, họ là những người phù hợp nhất để dẫn dắt một nhà nước hướng tới công lý và sự hài hòa.

•

Tuy nhiên, Plato cũng thừa nhận rằng ngay cả hệ thống lý tưởng của ông là chế độ quý tộc cũng không tránh khỏi thất bại. Ông tin rằng chế độ quý tộc chỉ có thể hoạt động khi các nhà cai trị—những triết gia hoặc những người có hiểu biết về điều “tốt”—được thúc đẩy hoàn toàn bởi lý trí và cam kết với điều đúng đắn. Tuy nhiên, khi những nhà cai trị này bắt đầu ưu tiên sự ủng hộ của công chúng hoặc lợi ích cá nhân hơn là các quyết định dựa trên lý trí, hệ thống sẽ bắt đầu suy thoái. Việc theo đuổi sự nổi tiếng thay vì trí tuệ sẽ dẫn đến tham nhũng và cuối cùng gây ra sự sụp đổ của chính phủ.

Khoảng 200 năm sau, một nhà sử học Hy Lạp tên là Polybius đã đề xuất một giải pháp cho vấn đề này. Thay vì chỉ dựa vào một hình thức chính quyền duy nhất, Polybius ủng hộ một hiến pháp hỗn hợp, kết hợp các yếu tố của quân chủ, quý tộc và dân chủ. Hệ thống cân bằng này sẽ ngăn chặn bất kỳ nhóm nào nắm quá nhiều quyền lực và tạo ra các cơ chế kiểm soát để duy trì sự ổn định.

•

Polybius, một nhà sử học Hy Lạp, cho rằng các chế độ chính trị trải qua một chu kỳ vô tận, một quá trình mà ông gọi là anacyclosis. Ông tin rằng ba hình thức chính quyền cơ bản—quân chủ, quý tộc, và dân chủ—đều có xu hướng suy thoái thành các hình thức thấp kém hơn của chúng.
• Một chế độ quân chủ, ví dụ Vua cai trị cuối cùng sẽ trở thành một chế độ bạo chúa.
• Một chế độ quý tộc, ví dụ sự cai trị của người giỏi nhất, cuối cùng sẽ trở thành một chế độ tài phiệt - sự cai trị của một nhóm nhỏ ích kỷ.
• Một chế độ dân chủ - sự cai trị của quần chúng - cuối cùng sẽ biến thành chế độ đám đông hỗn loạn.

Khi mỗi chính quyền suy thoái, nó dẫn đến sự bất ổn và hỗn loạn, cuối cùng dẫn đến vô chính phủ, vốn không có trật tự hay kiểm soát. Chu kỳ này sau đó lại lặp lại khi các nhà lãnh đạo mới xuất hiện để khôi phục trật tự, nhưng sự suy thoái tương tự vẫn xảy ra theo thời gian.

Tuy nhiên, Polybius đã đề xuất một giải pháp để phá vỡ chu kỳ này: một hiến pháp kết hợp. Bằng cách kết hợp các yếu tố của quân chủ, quý tộc và dân chủ vào một hệ thống duy nhất, có thể tạo ra các cơ chế kiểm soát và cân bằng để ngăn chặn bất kỳ hình thức nào trở nên tha hóa. Hệ thống cân bằng này sẽ đảm bảo sự ổn định và ngăn chặn chu kỳ suy thoái tiếp tục diễn ra.

•

Polybius tin rằng chìa khóa để phá vỡ chu kỳ vô tận của các chế độ chính trị suy thoái thành hỗn loạn là kết hợp các yếu tố từ mỗi hình thức chính quyền vào một hệ thống duy nhất. Ông ngưỡng mộ Cộng hòa La Mã vì đã thực hiện thành công ý tưởng này thông qua một hiến pháp kết hợp.

Trong Cộng hòa La Mã, quyền lực được phân chia giữa ba thể chế chính, mỗi thể chế đại diện cho một hình thức cai trị khác nhau:
• Quan chấp chính (Consuls): Đây là những nhà lãnh đạo nắm giữ quyền hành pháp, tương tự như các vị vua. Họ chịu trách nhiệm đưa ra các quyết định quan trọng và lãnh đạo quân đội, đại diện cho yếu tố quân chủ.
• Thượng viện (Senate): Đây là một cơ quan gồm những người có kinh nghiệm và khôn ngoan, thường xuất thân từ tầng lớp quý tộc, tư vấn về chính sách và quản lý nhà nước. Nó đại diện cho yếu tố quý tộc.
• Hội đồng nhân dân (Assemblies): Đây là các tổ chức dân chủ nơi công dân bình thường có thể bỏ phiếu về luật pháp và bầu chọn quan chức. Điều này đại diện cho yếu tố dân chủ.

Bằng cách kết hợp ba yếu tố này—quân chủ, quý tộc và dân chủ—Cộng hòa La Mã đã tạo ra một hệ thống kiểm soát và cân bằng quyền lực để ngăn chặn bất kỳ nhóm nào nắm giữ quá nhiều quyền lực. Hiến pháp hỗn hợp này giúp duy trì sự ổn định và ngăn chặn sự suy thoái thành chế độ bạo chúa, tài phiệt hoặc chế độ đám đông.

•

Trong hệ thống Hoa Kỳ, không có một yếu tố quý tộc thực sự theo nghĩa truyền thống—tức là sự cai trị của những người có dòng dõi cao quý hoặc giàu có. Tuy nhiên, các Thượng nghị sĩ trong Thượng viện Hoa Kỳ có một số đặc điểm giống với vai trò quý tộc ở một số khía cạnh.
• Nhiệm kỳ dài hơn: Thượng nghị sĩ phục vụ nhiệm kỳ sáu năm, dài hơn so với nhiệm kỳ hai năm của các thành viên Hạ viện. Nhiệm kỳ dài hơn này cho phép họ tập trung vào các vấn đề và chính sách dài hạn hơn, thay vì bị ảnh hưởng ngay lập tức bởi dư luận ngắn hạn.
• Đại diện cho các bang: Không giống như các đại biểu trong Hạ viện, những người đại diện cho các khu vực bầu cử dựa trên quy mô dân số, Thượng nghị sĩ đại diện cho toàn bộ tiểu bang. Điều này mang lại cho họ một cử tri rộng lớn và ổn định hơn, ít bị ảnh hưởng bởi những thay đổi nhanh chóng trong cảm xúc của công chúng.
• Quy trình lựa chọn ban đầu: Ban đầu, Thượng nghị sĩ không được bầu trực tiếp bởi công chúng. Thay vào đó, họ được chọn bởi các cơ quan lập pháp tiểu bang. Quy trình này nhằm mục đích trao cho các chính quyền tiểu bang tiếng nói trong các vấn đề liên bang và đảm bảo rằng Thượng nghị sĩ ít bị áp lực từ quần chúng hơn. Mãi đến năm 1913, với việc thông qua Tu chính án thứ 17, Thượng nghị sĩ mới bắt đầu được bầu trực tiếp bởi người dân.
Những đặc điểm này mang lại cho Thượng nghị sĩ một vai trò tương đối “quý tộc” hơn so với các thành viên Hạ viện, vì họ ít gắn bó trực tiếp với ý chí tức thời của quần chúng và có nhiều sự ổn định và độc lập hơn trong vị trí của mình.

•

Mới đọc được 1/3 quyển cộng hoà. Thấy bác tóm tắt hay ghê chắc bỏ ra đọc nốt. Trong mấy cuốn kiểu này chỉ thấy cuốn Quân Vương , và tâm lý đám đông là dễ hiểu hay và dễ thấy quanh mình, dễ áp dụng hơn mấy cuốn Cộng Hoà hay Chính trị luận, bàn về khế ước xã hội theo kiểu tư tưởng và triết học nhiều hơn.

•

Ù uôi, tinhte giờ lên cả những bài mang tính triết học như này cơ à? 😁

•

Trong tác phẩm Cộng hòa (The Republic), Socrates dùng phép ẩn dụ để so sánh việc quản lý nhà nước với việc điều khiển một con tàu. Ông nói rằng chủ tàu, đại diện cho công dân, tuy mạnh mẽ nhưng thiếu kiến thức, dễ bị ảnh hưởng bởi thủy thủ đoàn, đại diện cho các chính trị gia hoặc kẻ mị dân. Các thủy thủ tranh giành vị trí thuyền trưởng, dù không ai thực sự biết lái tàu. Thay vì chọn người có chuyên môn, chủ tàu lại bị thuyết phục bởi những người nịnh bợ giỏi nhất.

Ngoài ra, các hệ thống dân chủ ưu tiên tối đa hóa tự do và bình đẳng. Điều này cho phép cá nhân theo đuổi những mong muốn của riêng mình mà không quan tâm đến lợi ích chung của xã hội, dẫn đến việc tập trung vào lợi ích cá nhân, lợi ích nhóm hơn là lợi ích cộng đồng.

Khi điều này xảy ra, lá phiếu thường không dựa trên lợi ích chung mà dựa vào mong muốn của đa số tại thời điểm đó. Điều này tạo cơ hội cho những lãnh đạo giỏi thu hút quần chúng vươn lên nắm quyền. Những nhà lãnh đạo này thao túng dư luận bằng cách hứa hẹn những giải pháp dễ dàng hoặc đánh vào cảm xúc và mong muốn tức thời của mọi người, thay vì đưa ra các chính sách chu đáo nhằm thúc đẩy phúc lợi lâu dài. Kết quả là hệ thống trở nên dễ bị bất ổn và quản lý kém.

Khi đã nắm quyền, những lãnh đạo này thường tạo ra sự phụ thuộc, nơi người dân phải dựa vào họ để được bảo vệ. Một cách họ làm điều này là liên tục khuấy động xung đột hoặc chiến tranh, khiến dân chúng luôn trong trạng thái sợ hãi và cần đến sự lãnh đạo của họ. Chiến thuật này giúp họ duy trì quyền kiểm soát vì mọi người thường ủng hộ lãnh đạo khi cảm thấy bị đe dọa và cần ai đó dẫn dắt qua khủng hoảng.

Đây là một điểm yếu nguy hiểm của dân chủ vì nó cho phép những kẻ mị dân—giỏi thuyết phục nhưng thiếu kiến thức—nắm quyền.

•

Ý tưởng về phân chia quyền lực đã được phát triển thêm bởi nhà triết học người Pháp Montesquieu vào thế kỷ 18. Ông dựa trên những ý tưởng trước đó, như của Polybius, và lập luận rằng việc chia quyền lực của chính phủ thành các nhánh khác nhau là cần thiết để ngăn chặn bất kỳ cá nhân hay nhóm nào trở nên quá quyền lực. Khái niệm này đã có ảnh hưởng lớn đến việc tạo ra các hệ thống dân chủ hiện đại, đặc biệt là hệ thống của Hoa Kỳ do các Nhà Lập quốc xây dựng.
Tại Hoa Kỳ, các Nhà Lập quốc đã kết hợp ý tưởng phân chia quyền lực này vào cấu trúc chính phủ của họ, theo mô hình hiến pháp hỗn hợp tương tự như những gì Polybius ngưỡng mộ ở Cộng hòa La Mã:
• Chức vụ Tổng thống (Presidency): Đây là nhánh hành pháp và có quyền hạn tương tự như một vị vua, chẳng hạn như lãnh đạo quân đội và thực thi luật pháp.
• Thượng viện (Senate): Cơ quan này đại diện cho yếu tố quý tộc, vì ban đầu nó được thiết kế để bao gồm những người có kinh nghiệm và khôn ngoan để thảo luận về các vấn đề quan trọng.
• Hạ viện (House of Representatives): Cơ quan này đại diện cho yếu tố dân chủ, nơi các thành viên được bầu trực tiếp bởi người dân để đại diện cho lợi ích của họ.
Ngoài ba nhánh này, các Nhà Lập quốc còn thêm một yếu tố thứ tư: Tư pháp (Judiciary), đóng vai trò là một cơ quan độc lập để giải thích luật pháp và đảm bảo rằng cả nhánh hành pháp lẫn lập pháp không vượt quá giới hạn của mình. Hệ thống này tạo ra sự cân bằng quyền lực, đảm bảo rằng không có nhánh nào có thể chi phối hoặc làm tha hóa chính phủ.

•

Thực tế đã cho thấy, nền dân chủ với nghĩa quyền lực thực sự thuộc về nhân dân chỉ là 1 giấc mơ đẹp

•

Quá dân chue

•

Chịu trách nhiệm nội dung: Trần Mạnh Hiệp
Địa chỉ: Số 70 Bà Huyện Thanh Quan, P. Võ Thị Sáu, Quận 3, TPHCM
Số điện thoại: 02822460095
MST: 0313255119
Giấy phép thiết lập MXH số 11/GP-BTTTT, Ký ngày: 08/01/2019