Trong những năm gần đây, thị trường tai nghe in-ear monitor (IEM) đã trải qua một sự biến động lớn. Sự phong phú về lựa chọn ban đầu mang lại sự hào hứng cho giới audiophile, nhưng dần chuyển thành một nỗi thất vọng sâu sắc. Hầu như mỗi tuần, hàng loạt mẫu tai nghe mới từ các nhà sản xuất Trung Quốc liên tục được tung ra, đi kèm với những con số driver ấn tượng: 8, 10, thậm chí 13 driver như mẫu FiiO FX17 mới ra mắt — một thiết kế khiến nhiều người phải lắc đầu ngao ngán. Trên các diễn đàn như Head-Fi hay Reddit, người ta đùa rằng "mỗi sáng thức dậy là lại có một hãng IEM mới ra đời". Tuy nhiên, đằng sau sự sôi động ấy, chất lượng âm thanh tổng thể đang có dấu hiệu suy giảm rõ rệt, khiến nhiều audiophile kỳ cựu than phiền rằng "âm thanh ngày nay tệ hơn bao giờ hết". Tại sao lại xảy ra nghịch lý này?
Hãy nhìn lại một chút. Vào những năm 2000-2010, một chiếc Shure SE535 chỉ với 3 driver Balanced Armature (BA) hay Etymotic ER4 với một driver duy nhất đã đủ để người nghe say mê hàng giờ. Chúng nổi tiếng nhờ khả năng tuning cân bằng, giàu nhạc tính, và cho phép nghe lâu mà không gây mệt mỏi. Âm bass chắc chắn nhưng không lấn át, dải mid rõ ràng giúp giọng hát có hồn, và treble mượt mà tạo không gian mà không bị chói.
Cuộc Đua Driver: Số Lượng Không Đồng Nghĩa Với Chất Lượng
Hãy nhìn lại một chút. Vào những năm 2000-2010, một chiếc Shure SE535 chỉ với 3 driver Balanced Armature (BA) hay Etymotic ER4 với một driver duy nhất đã đủ để người nghe say mê hàng giờ. Chúng nổi tiếng nhờ khả năng tuning cân bằng, giàu nhạc tính, và cho phép nghe lâu mà không gây mệt mỏi. Âm bass chắc chắn nhưng không lấn át, dải mid rõ ràng giúp giọng hát có hồn, và treble mượt mà tạo không gian mà không bị chói.
Tuy nhiên, ngày nay, mọi thứ đã thay đổi. Các nhà sản xuất lao vào "cuộc đua đa driver" như một cuộc chiến thông số kỹ thuật. Thay vì tập trung vào chất lượng, các hãng có xu hướng nhồi nhét càng nhiều driver càng tốt, kết hợp đủ loại như dynamic driver cho bass, BA cho mid và treble, thậm chí cả planar hay electrostatic để tạo nên cấu hình lai tạp. FiiO FX17 với 13 driver mỗi bên là một ví dụ điển hình, đặt ra câu hỏi liệu sự tiết chế có còn chỗ đứng trong triết lý sản xuất audiophile hay không.
Trên giấy tờ, những con số này tạo ấn tượng, giúp sản phẩm nổi bật trên các sàn thương mại điện tử và dễ dàng biện minh cho mức giá cao hơn. Nhưng thực tế thì sao? Số lượng driver không hề đồng nghĩa với chất lượng âm thanh. Nếu bộ phân tần không chuẩn, pha bị lệch, hoặc các dải tần chồng chéo, kết quả chỉ là một mớ âm thanh rối rắm, thiếu tự nhiên.
Từ kinh nghiệm thử nghiệm hàng trăm mẫu IEM, các chuyên gia nhận định rằng sau khoảng 8-10 driver, định luật lợi ích giảm dần (diminishing returns) bắt đầu chi phối mạnh mẽ. Những driver thừa thãi không chỉ không cải thiện âm thanh mà còn có thể gây hại, bass trở nên lùng bùng, mid bị lấn át, treble khô khan quá mức.
Hãy thử so sánh KZ ZS10 Pro X với cấu hình hybrid đa driver nghe có vẻ "cao cấp" trên bảng thông số, nhưng khi nghe thực tế, âm trường lại phân tán, vocal lơ lửng không ăn khớp với nhạc cụ, tạo ra một sân khấu âm thanh như được xử lý kỹ thuật số chứ không tự nhiên. Ngược lại, Moondrop Aria 2 với chỉ một dynamic driver duy nhất lại mang đến sự mạch lạc, âm bass mượt mà và tổng thể dễ chịu hơn hẳn, dù có giá thành thấp hơn nhiều.
Vấn đề cốt lõi nằm ở nguyên lý vật lý là không gian bên trong housing IEM quá chật hẹp. Tất cả driver phải đẩy âm thanh qua cùng một nozzle hẹp vào tai người nghe. Không giống như loa ngoài có khoảng cách để âm thanh phát triển, ở đây mọi thứ chen chúc, dễ dẫn đến lệch pha và không đồng bộ thời gian. Càng nhiều driver, việc hòa quyện chúng càng khó khăn. Kết quả là âm thanh nghe như được chấp vá chứ không phải một thể thống nhất.
Tuning Để Tạo "Hiệu Ứng Wow": Ấn Tượng Ngắn Hạn, Mệt Mỏi Dài Hạn
Một xu hướng khác góp phần làm chất lượng âm thanh IEM đi xuống là việc điều chỉnh âm thanh theo kiểu “wow factor” tạo ấn tượng mạnh mẽ ngay từ giây phút đầu tiên. Nhiều mẫu giá rẻ dưới 100 USD được điều chỉnh theo kiểu V-shape: dải bass được boost quá đà để tạo cú đấm mạnh vào tai người nghe, dải treble được đẩy cao để tạo độ sáng loá, còn dải mid lùi lại để tránh bị lấn. Nghe vài phút đầu, người nghe dễ dàng gật gù vì sự uy lực. Nhưng chỉ nửa tiếng sau, cảm giác mệt mỏi ập đến: bass lùng bùng thiếu kiểm soát, treble chói gắt khiến tai ù, và vocal bị chôn vùi, thiếu sức sống. Đây không phải là điều chỉnh dành cho trải nghiệm âm nhạc lâu dài, mà chỉ để thúc đẩy doanh số bán hàng nhanh chóng.
Quảng cáo
Trước đây, các hãng lớn như Shure, Westone hay Sennheiser dành hàng năm nghiên cứu và thử nghiệm để đạt được tuning cân bằng, nhấn mạnh vào nhạc tính như giọng hát ấm áp, âm thanh acoustic tự nhiên, không gian âm thanh chân thực mà không phô.
Ngày nay, nhiều hãng nhỏ chọn lối tắt: marketing rầm rộ thông qua các reviewer, sử dụng những thuật ngữ bóng bẩy như "graphene driver", "bone conduction" hay "quad hybrid". Nghe có vẻ cao siêu, nhưng thực tế có thể chỉ là chiêu trò, chất âm chẳng có gì đặc biệt, thậm chí còn tệ hơn các sản phẩm đời cũ. Người dùng nhanh chóng nhận ra sự khác biệt là chi tiết giả tạo thay vì tự nhiên, treble sáng nhưng khô khan, bass lực nhưng thiếu nhịp điệu và sự kiểm soát.
Marketing Áp Đảo Kỹ Thuật: Cuộc Đua Xuống Đáy
Áp lực cạnh tranh khốc liệt đã đẩy thị trường IEM vào cuộc đua xuống đáy về giá và chất lượng. Để giữ giá thấp, các hãng sử dụng housing rẻ tiền, lắp đặt driver cẩu thả mà không qua tinh chỉnh kỹ lưỡng, cùng với độ hoàn thiện kém. Kết quả tạo ra sản phẩm "trên giấy đẹp, ngoài đời tệ". Đối với các mẫu IEM bình dân, nhiều driver thậm chí không hoạt động hết công suất, chúng chỉ được thêm vào để làm đẹp bảng thông số. Ngay cả những câu chuyện về IEM 72 driver cũng chỉ là trò đùa, không có giá trị thực tế về âm thanh.
Marketing ngày càng lấn át kỹ thuật. Thay vì cải thiện chất âm cốt lõi, các hãng thêm driver để biện minh cho giá cao hơn và tạo hiệu ứng truyền thông trên mạng xã hội. Người mua online không có cơ hội nghe thử nên dễ dàng rơi vào bẫy của bảng thông số. Kết quả là lòng tin của người dùng giảm sút, khiến nhiều audiophile quay lưng dần với phân khúc IEM.
Quảng cáo
Vẫn Có Ánh Sáng Giữa Bóng Tối
Tất nhiên, không phải tất cả đều tiêu cực. Một số hãng vẫn giữ triết lý sản xuất nghiêm túc như Moondrop với đường cong Harman được tinh chỉnh hợp lý (như Blessing 2), ThieAudio với các mẫu hybrid cân bằng, 64 Audio (U12t), Empire Ears (Odin), JH Audio (Layla), Campfire Audio, hay Sennheiser (IE600) duy trì chất âm riêng biệt giàu nhạc tính, bền bỉ và không chạy theo trào lưu.
Các sản phẩm như Etymotic ER4XR hay DUNU SA6 cũng chứng minh rằng số lượng driver ít nhưng được thực hiện chu đáo thường mang lại chất âm tự nhiên và truyền cảm hơn. Những sản phẩm này hiếm hoi giữa biển hàng na ná, nhưng chúng nhắc nhở rằng chất lượng vẫn có thể tồn tại song hành cùng thị trường.
Cuối cùng, âm nhạc không phải là cuộc đua thông số kỹ thuật. Nó là trải nghiệm, cảm xúc, và sự kết nối. Nếu một chiếc IEM không mang lại được điều đó, dù có bao nhiêu driver, nó cũng trở nên vô nghĩa. Hãy lắng nghe bằng tai, không phải bằng mắt và chọn những gì thực sự chạm đến trái tim.
