Khi nhắc đến “tô màu ảnh”, bạn hẳn sẽ nghĩ tới các bức ảnh được phục chế bằng Photoshop nhưng trên thực tế, những bức ảnh được tô màu đã có lịch sử từ giữa thế kỷ 19, nguồn gốc xuất phát từ châu Âu. Chúng được tô màu thủ công bằng nhiều chất liệu khác nhau dưới những bàn tay khéo léo và bộ óc thẩm mỹ tinh tế của các nghệ nhân.
Con người thời xưa khi nhìn vào các bức tranh màu sắc thường cảm thấy những tấm ảnh đen trắng thiếu một điều gì đó. Vì thế, họ đã thử nhuộm toàn bộ bức ảnh bằng màu xanh lam hoặc đỏ như tông màu cyanotype hoặc sepia. Việc tô màu cho các bức ảnh đen trắng có một lịch sử lâu đời và thú vị từ những ngày đầu sơ khai.
Cho tới giữa những năm 40 của thế kỉ trước, hầu hết các bức ảnh vẫn tồn tại dưới dạng đen trắng vì những hạn chế về kĩ thuật và công nghệ. Điều này đồng nghĩa với việc để có một bức ảnh màu, nó đòi hỏi một quá trình khá dài hơi và tốn nhiều công sức. Người ta phải chụp ảnh, đem film đi tráng rồi in ra thành ảnh trước khi có thể ngồi xuống, dày công tô màu từng chi tiết để cho ra tấm ảnh màu hoàn chỉnh cuối cùng. Không nhiều người có thể kiên nhẫn làm được công việc đòi hòi rất nhiều thời gian này.
Tyler & Co. (1855). Nguồn: FamilyTreeMagazine
Con người thời xưa khi nhìn vào các bức tranh màu sắc thường cảm thấy những tấm ảnh đen trắng thiếu một điều gì đó. Vì thế, họ đã thử nhuộm toàn bộ bức ảnh bằng màu xanh lam hoặc đỏ như tông màu cyanotype hoặc sepia. Việc tô màu cho các bức ảnh đen trắng có một lịch sử lâu đời và thú vị từ những ngày đầu sơ khai.
Cho tới giữa những năm 40 của thế kỉ trước, hầu hết các bức ảnh vẫn tồn tại dưới dạng đen trắng vì những hạn chế về kĩ thuật và công nghệ. Điều này đồng nghĩa với việc để có một bức ảnh màu, nó đòi hỏi một quá trình khá dài hơi và tốn nhiều công sức. Người ta phải chụp ảnh, đem film đi tráng rồi in ra thành ảnh trước khi có thể ngồi xuống, dày công tô màu từng chi tiết để cho ra tấm ảnh màu hoàn chỉnh cuối cùng. Không nhiều người có thể kiên nhẫn làm được công việc đòi hòi rất nhiều thời gian này.
Tyler & Co. (1855). Nguồn: FamilyTreeMagazine
Bức ảnh tô màu đầu tiên do một họa sĩ kiêm thợ in người Thụy Sỹ có tên Johann Baptist Isenring tạo ra. Anh sử dụng hỗn hợp keo kẹo cao su và bột màu để tạo ra những bức ảnh daguerreotype ngay sau khi nó được phát minh vào năm 1839. Sau đó, việc tô màu ảnh tiếp tục được thực hành cùng những đổi mới nhiếp ảnh liên tiếp, từ các bản in bằng albumen và gelatin bạc cho tới phim đèn chiếu. Tô màu ảnh là phương pháp dễ làm và hiệu quả nhất để cho ra những tấm ảnh màu cho tới giữa thế kỷ 20 khi Kodak sản xuất film màu Kodachrome.
Bức ảnh từ Thư viện Bang New South Wales (1875). Nguồn: Wikipedia
Mặc dù kĩ thuật tô màu ảnh có nguồn gốc từ châu Âu nhưng ở Nhật Bản, nó trở nên phổ biến hơn, trở thành một loại hình nghệ thuật tinh tế và được tôn trọng bắt đầu từ những năm 1860. Trong hơn 200 năm, từ năm 1635 tới năm 1854, hầu như không một ai ngoài ranh giới Nhật Bản biết bên trong quốc gia này như thế nào. Chính phủ đã ban hành Sakoku, chính sách đối ngoại biệt lập, quan hệ và thương mại giữa Nhật Bản và các nước khác bị hạn chế nghiêm trọng, gần như tất cả công dân nước ngoài đều bị cấm vào Nhật Bản và người dân tại đây thường bị cấm xuất nhập cảnh. Tới năm 1854, một cuộc thám hiểm của hải quân Mỹ buộc Nhật Bản phải mở các cảng của họ, dẫn theo hàng loạt du khách và thương nhân từ châu Âu và Bắc Mỹ. Nhiếp ảnh từ đó bắt đầu trở thành một công cụ, phục vụ cho khao khát của nhiều người hiểu thêm về Nhật Bản. Kĩ thuật in khắc gỗ ukiyo-e lúc đó của Nhật áp dụng cho các bức tranh phong cảnh và đời sống thường ngày rất được ưa chuộng. Năm 1878, một người phụ nữ Nhật Bản cảm thấy thực sự thích những bức ảnh chụp chân dung có dấu tem phía sau từ studio của Uchida Kuichi, một nhiếp ảnh gia người Nhật nổi tiếng lúc bấy giờ. Nhưng nhờ một người Anh-Ý có tên là Felice Beato, ông đã biến những bức ảnh tô màu đầy chất lượng trở thành một thứ định nghĩa kỷ nguyên nhiếp ảnh này tại Nhật Bản.
Thế kỉ 19 ở Nhật Bản. Nguồn: OpenCulture
Những bức ảnh tô màu ở bên châu Âu ngày ấy trông gần giống như tranh, còn những nghệ nhân khắc gỗ chuyên môn cao tại Nhật Bản dùng màu nước để tô lên ảnh đã khiến chúng bước lên một tầm cao mới. Kusakabe Kimbei, một trong những nhiếp ảnh gia kinh doanh thành công nhất vào cuối thế kỷ 19 tại Nhật, đã tạo nên những phông nền thần thoại của văn hóa Nhật Bản phục vụ cho việc chụp ảnh rồi cẩn thận tô màu nước, đưa ảnh vào những cuốn album đắt tiền để bán cho người nước ngoài. Những bức ảnh dàn dựng trong studio được tô màu là những nhận diện mà người ngoài tiếp nhận về văn hóa Nhật Bản.
Bức ảnh người phụ nữ cầm ô dưới đây là một ví dụ tốt cho công việc tỉ mẩn mà Kimbei đã làm, tiêu biểu cho những bức ảnh dàn dựng nêu bật đời sống Nhật Bản. Ông đã mô phỏng vệt mưa bằng những vết xước trên tấm kính âm bản, vạt kimono được đính vào phông để tả gió.
Quảng cáo
Người đàn bà cầm ô dưới cơn mưa, Kusakabe Kimbei (thập kỉ 1870). Nguồn: MetMuseum
Ở Việt Nam, từ đầu thế kỷ 20 cho đến những năm 1970 là kỷ nguyên của ảnh đen trắng. Ông Phạm Đăng Hưng, một nghệ nhân của hiệu ảnh Mỹ Lai, kể lại: “Trong hiệu ảnh, không ai dạy bài bản cả. Có nhiều cách học lắm. Vào rạp xem phim để học cách cắt cúp, bố cục ảnh trên phim, nhất là phim màu của Mỹ. Tự quan sát thiên nhiên, nhất là màu sắc thiên nhiên. Đi nhiều lần, ngắm nhiều lần để nhớ màu sắc và áp dụng vào việc chấm sửa ảnh. Đó là bí quyết của tôi.”
Để bảo quản những bức ảnh tô màu này cũng không hề đơn giản. Màu chỉ được phủ trên bề mặt của tấm ảnh nên chúng không phải là một phần hoàn chỉnh của bức hình khi in ra. Ảnh dễ bị mờ đi hoặc xước nếu bảo quản không cẩn thận. Độ ẩm phải thấp và nhiệt độ dưới 20 độ C, tránh xa khỏi các loại axit. Khu vực bảo quản cũng phải sạch sẽ, không có sâu bệnh, nấm mốc. Những tấm ảnh này nhạy cảm với ánh sáng và bức xạ tia cực tím nên nên để chúng ở nơi tối.
Ảnh của nhiếp ảnh gia người Ý, Felice Beato, chụp tại Yokohama, Nhật Bản trong giai đoạn 1863-1877. Nguồn: Flashbak
Samurai thuộc gia tộc Satsuma, trong thời kì chiến tranh Boshin, Felice Beato (1868-1869). Nguồn: Flashbak
Quảng cáo
Những người thợ tô màu ảnh cũng luôn tìm tòi những phương pháp khác nhau để ảnh đạt chất lượng cao, bền vững theo thời gian. Ông Nguyễn Hữu Quý, hiệu ảnh Văn Hoa hồi tưởng: “Khách rất thích ảnh tô màu nhưng tôi thấy ảnh không giữ được bền, lâu. Thấy sơn dầu của mấy ông họa sĩ rất bền, tranh sơn dầu để được hàng trăm năm, tôi làm thử và thành công.”
Ngoài tô màu bằng màu nước và sơn dầu, còn có cách nhuộm hoặc sử dụng màu sáp, màu phấn. Có những bức ảnh được kết hợp tất cả các cách kể trên để tạo ra đa dạng các hiệu ứng cho tấm ảnh in. Công cụ chính là dùng cọ và đầu ngón tay, ngón nào dùng để tô thường được che lại để đảm bảo không để lại dấu vân tay trên ảnh.
Các bạn có thể xem những bức ảnh tô màu của nghệ nhân Việt Nam tại Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá, Hoài Đức, Hà Nội. Cá nhân mình rất thích cách làm này, nó giống như chúng ta mua sách tô màu cho các bé tô nhưng ở một mức độ cao hơn và yêu cầu rất nhiều kĩ năng, sự tỉ mỉ và thẩm mỹ. Người tô màu cũng không khác gì một tác giả thứ hai của tấm ảnh, đem đến sức sống mới cho bức hình.
Tham khảo Wikipedia, Vox Youtube, Kiến Thức