Artemis là một chương trình quy mô của NASA nhằm đưa con người quay lại Mặt trăng, xây đắp sự hiện diện thường trực của con người trên đó và chuẩn bị cho các sứ mệnh đến Sao Hỏa. Tuy nhiên, với sự trở lại Nhà Trắng của TT Trump thì chương trình này đang đứng trước một ngã ba đường.
Artemis được đề xuất từ năm 2017 và đang chậm tiến độ do gặp nhiều vấn đề kỹ thuật. Hiện nay Artemis 1, là sứ mệnh phóng thử tàu vũ trụ Orion không người lái bằng Hệ thống phóng Không gian (SLS) lên quỹ đạo Mặt trăng rồi quay về Trái đất đã thực hiện thành công năm 2022.
Trong sứ mệnh Artemis 2, tàu Orion sẽ bay quanh Mặt trăng với 4 phi hành gia, dự kiến sẽ phóng vào tháng 4/2026 và phải tới Artemis 3 (giữa năm 2027) thì mới đổ bộ lên đó. Các sứ mệnh Artemis 4, 5 và 6 thì tập trung xây trạm không gian Gateway, được lên lịch từ cuối năm 2028 đến 2031.
Hệ thống SLS.
Artemis được đề xuất từ năm 2017 và đang chậm tiến độ do gặp nhiều vấn đề kỹ thuật. Hiện nay Artemis 1, là sứ mệnh phóng thử tàu vũ trụ Orion không người lái bằng Hệ thống phóng Không gian (SLS) lên quỹ đạo Mặt trăng rồi quay về Trái đất đã thực hiện thành công năm 2022.
Trong sứ mệnh Artemis 2, tàu Orion sẽ bay quanh Mặt trăng với 4 phi hành gia, dự kiến sẽ phóng vào tháng 4/2026 và phải tới Artemis 3 (giữa năm 2027) thì mới đổ bộ lên đó. Các sứ mệnh Artemis 4, 5 và 6 thì tập trung xây trạm không gian Gateway, được lên lịch từ cuối năm 2028 đến 2031.
Hệ thống SLS.
CEO SpaceX Elon Musk cho rằng cần đi thẳng đến Sao Hỏa chứ không nên loay hoay với Mặt trăng. Musk có lý vì nếu hướng thẳng tới một hành tinh ít khắc nghiệt hơn và có đất đai rộng rãi thì hiệu quả hơn là đi gián tiếp thông qua Mặt trăng. Dù vậy, không dễ thay đổi hướng đi của NASA khi mà Quốc hội Mỹ lại muốn một chương trình đi gián tiếp qua Mặt trăng rồi mới tới Sao Hỏa.
Hệ thống phóng SLS là yếu tố cốt lõi của Artemis. Đây là siêu tên lửa đẩy không thể tái sử dụng và nhìn qua hình dạng cổ điển của nó chúng ta dễ đoán ra được Boeing là nhà thầu chính. SLS khá giống hệ thống phóng tàu con thoi khi mà gắn hai bên hông nó là hai tên lửa đẩy cao 45 mét.
Ở giữa là Tầng lõi cao 64,6 mét, được trang bị 4 động cơ RS-25 sử dụng hydro và oxy lỏng. Gắn phía trên lõi là Tầng đẩy Làm lạnh Trung gian (ICPS, hay Block 1) cao 13,7 mét, nó gồm 2 bồn nhiên liệu và có 1 động cơ RL10. Phía trên tầng này mới là tàu Orion.
SLS Block 1.
Từ sứ mệnh 4 trở đi, ICPS được thay bằng Tầng Thăm dò (EUS, hay Block 1B) còn phức tạp hơn nữa. Nó cao 17,3 mét, với 2 bồn nhiên liệu và có 4 động cơ RL10C-3 để tăng thêm lực đẩy. Phía trên tầng này chất các mô-đun của trạm Gateway và tàu Orion, nhưng xen giữa chúng còn có mấy tầng trung gian nữa.
SLS có chi phí lên tới 26,4 tỷ USD, với mỗi lần phóng tốn 2,5 tỷ USD nên khó mà phóng nó thường xuyên được. Nó quá sức phức tạp với nhiều tầng và động cơ, làm tăng nguy cơ hỏng hóc cùng chi phí bảo dưỡng. Động cơ RS-25 của lõi lại dựa trên công nghệ cũ của tàu con thoi. Theo Musk, cấu trúc của SLS rất thiếu hiệu quả vì nó nhằm bày ra nhiều việc làm chứ không hề muốn tối đa hóa kết quả.
SLS Block 1B.
Quảng cáo
Nhưng không dễ để thay thế SLS bởi mọi sứ mệnh Artemis đều phải xài tới nó. Cụ thể thì trong sứ mệnh thứ 2, SLS Block 1 sẽ phóng tàu Orion có 4 phi hành gia lên quỹ đạo Mặt trăng trong vòng 10 ngày. Orion sẽ bay ngang cách bề mặt Mặt trăng vài ngàn cây số để lấy dữ liệu, sau đó nó quay về Trái đất rồi đáp xuống biển để đội cứu hộ tới đón.
Trong sứ mệnh thứ 3, SLS cũng phóng tàu Orion cùng 4 phi hành gia lên quỹ đạo Mặt trăng. Tàu Starship HLS của SpaceX thì được phóng riêng lên quỹ đạo Trái đất bằng tên lửa đẩy Super Heavy, ở đó nó được tiếp nhiên liệu rồi bay tới quỹ đạo Mặt trăng để ghép nối với Orion.
Hai phi hành gia từ Orion sẽ chuyển qua Starship HLS để đáp xuống Mặt Trăng trong 1 tuần. Sau đó họ lên tàu Starship HLS để về tàu Orion, rồi bay về Trái đất. Còn Starship HLS sẽ ở lại quỹ đạo Mặt Trăng để chờ nhiệm vụ tiếp theo.
Vậy chưa phải đã hết, trong 3 sứ mệnh còn lại thì SLS Block 1B sẽ được dùng để phóng tàu Orion + mô-đun cư trú I-Hab lên trạm Gateway (Artemis 4), phóng tàu Orion + mô-đun tiếp nhiên liệu ESPRIT (Artemis 5) và phóng tàu Orion + hàng hóa bổ sung (Artemis 6). Từ năm 2032, các sứ mệnh từ Artemis 7 đến Artemis 11 cũng đều sử dụng SLS.
Starship HLS.
Chính vì vậy, nếu muốn bỏ xài SLS thì chắc chắn phải thiết kế lại toàn bộ chương trình từ sứ mệnh 2 trở đi và cần đưa ra phương tiện thay thế. Việc này sẽ không kịp và dẫn tới nguy cơ hủy luôn toàn bộ chương trình Artemis.
Quảng cáo
Musk đã đúng về sự kém hiệu quả của SLS, song lý do đó vẫn chưa đủ để thay thế nó. Quốc hội Mỹ có thể phản bác rằng vì SLS đã phóng thành công trong sứ mệnh Artemis 1 thì chẳng việc gì để không xài nó tiếp, chưa kể chi phí chìm khổng lồ đã bỏ ra và thanh thế của các nhà thầu. Với tất cả những yếu tố phức tạp trên, trong nhiệm kỳ 2 của ông Trump khả năng cao là Artemis vẫn được xúc tiến nhưng lịch trình có thể thay đổi.
Theo Space, NASA, InterGalactic.
