[Câu chuyện khoa học] Hãy hòa tan huy chương giải Nobel của tôi! Nhanh lên!

"Tôi quyết định sẽ hòa tan chúng"

Ngày Đức Quốc xã đến Copenhagen, một nhà hóa học người Hungary mang tên Georgy de Hevesy (sau này cũng có 1 giải Nobel) đang làm việc trong phòng thí nghiệm của Bohr. Sau này ông hồi tưởng lại rằng: "Tôi đề nghị rằng chúng ta nên đem chôn các tấm huy chương nhưng Bohr không đồng ý bởi người Đức sẽ đào dưới đất, trong vườn và mọi ngóc ngách trong tòa nhà để tìm kiếm. Quá nguy hiểm."


Do đó suy nghĩ của Hevesy được chuyển hướng sang hóa học - thứ mà ông cho là sẽ làm cho 2 chiếc huy chương biến mất. Ông kể lại rằng: "Tôi quyết định sẽ hòa tan chúng. Trong khi quân xâm lược đang diễu hành trên đường phố Copenhagen thì tôi đang bận hòa tan chiếc huy chương của Laue và của James Frank." Tuy nhiên rõ ràng đây chưa phải là một giải pháp cho tình huống khẩn cấp bởi như ta vẫn biết, vàng là nguyên tố rất bền vững, không xỉn, khó pha trộn và không hòa tan trong bất cứ thứ gì ngoại trừ một hỗn hợp đặc biệt là "nước cường toan" - hỗn hợp của 3 phần axit clohydric và 1 phần axit nitric.

Và như bạn có thể thấy trong đoạn video thí nghiệm bên dưới tiến hành bởi các nhà khoa học tại Đại học Nottingham, việc hòa tan vàng diễn ra khá chậm. Người tiến hành thí nghiệm Mel Brooks (bạn nào hay coi video thí nghiệm hóa học chắc dễ nhận ra bác này) giải thích rằng axit nitric sẽ nới lỏng các nguyên tử vàng, sau đó axit clohydric sẽ di chuyển chúng bằng cách dùng các ion clorua bao quanh và chuyển hóa vàng. Và nên nhớ trong đoạn video clip dưới đã được tua nhanh quá trình, đồng thời chỉ hòa tan một lượng nhỏ vàng (mắc quá mà) trong khi hồi xưa số vàng của Hevesy cần hòa tan không hề nhỏ. Và thế là Hevesy lấy 2 chiếc huy chương vàng cỡ lớn đặt vào 2 cốc thủy tinh...


Đó thật sự là một buổi chiều đau khổ trong cuộc đời Hevesy. Trong cuốn hồi ký, ông cho biết rằng do vàng rất trơ và khó để hòa tan, quá trình diễn ra rất chậm mà thời gian thì cứ lạnh lùng trôi qua. Tuy nhiên rồi 2 chiếc huy chương đẫn dần chuyển thành một dung dịch màu hồng phấn và cuối cùng là màu cam. Ngay khi quân Đức tới, cả 2 chiếc huy chương đã được hòa tan vào dung dịch chứa trong bình cầu và giấu trên một chiếc kệ cao tại phòng thí nghiệm.

Sau đó, quân phát xít kéo tới lục soát từng ngóc ngách trong học viện của Bohr nhằm cướp bóc của cải hoặc tìm bằng chứng về hành vi phạm tội. Tuy nhiên, cốc nước màu cam lại không hề được chú ý tới. Hevesy bị buộc phải tới Stockholm vào năm 1943 và sau này, khi ông trở lại phòng thí nghiệm thì những chiếc cốc vô thưởng vô phạt vẫn còn nằm yên trên kệ.

Nhiệm vụ của Hevesy vẫn chưa xong khi mà ông còn phải đảo ngược quá trình trên, tách vàng ra khỏi dung dịch và cuối cùng tới 1/1950, ông gởi lượng vàng thô trở lại Viện hàng lâm khoa học Thụy Điển. Tại đây, 2 chiếc huy chương được đúc lại và gởi tới 2 chủ nhân của nó là Laue và Franck vào năm 1952. Và còn nhớ, Bohr cũng có một chiếc huy chương giải Nobel nhưng ông đã mang nó ra đấu giá vào 12/3/1940 để quyên tiền cho quỹ Finnish Relief. Người thắng đấu giá được ẩn danh nhưng sau này, người đó đã trả lại chiếc huy chương cho Viện bảo tàng lịch sử Fredrikborg, Đan Mạch để trưng bày.

Cuối cùng, 3 giải Nobel, 3 chiếc huy chương vàng, 1 chiếc được bán đấu giá, 2 chiếc bị hòa tan, sau này đúc lại hoặc trả lại cho viện bảo tàng. Thật sự đây không chỉ là số phận lận đận của những chiếc huy chương mà qua đó, vô hình chung chúng ta còn nhận thấy rằng bên cạnh những phát kiến khoa học được tạo ra trong thời chiến thì có những thành quả khoa học cũng phải bị mất đi và tưởng chừng như không tìm lại được nữa.