Bốn chế độ chụp chính có trên các máy ảnh DSLR là PSAM. Trong bài trước, chúng ta bàn với nhau việc chọn chế độ chụp A (ưu tiên khẩu độ) khi muốn làm chủ vùng ảnh rõ nét (Dof): Link này đây. Bài này, chúng ta tiếp tục bàn về chế độ chụp S (Speed Shutter - Tv...) là chế độ ưu tiên tốc độ màn trập. Với một chiếc máy có chức năng chụp ảnh, việc quyết định làm ngưng chuyển động (bắt nét dính) một vật chuyển động ở mức độ nào là tuỳ ý định của người chụp qua việc chọn tốc độ màn trập sẽ tạo ra những bức ảnh chuyển động mờ nhoè hay sắcc nét có chủ ý.
Vậy, việc chọn tốc độ màn trập có chủ ý, và với chế độ ưu tiên tốc độ thế nào, mời các bạn mới chơi hoặc có nhu cầu tìm hiểu:
Chẳng hạn tấm này, chọn tốc độ màn trập đủ nhanh để bắt được cô bé nhảy qua:
Nhưng tấm này, chọn tốc độ màn trập vửa đủ chậm để cây dùi trống của nhạc công hơi mờ nhoè:
Nhưng tấm này, chọn tốc độ màn trập vửa đủ chậm để cây dùi trống của nhạc công hơi mờ nhoè:
Vậy, việc chọn tốc độ màn trập có chủ ý, và với chế độ ưu tiên tốc độ thế nào, mời các bạn mới chơi hoặc có nhu cầu tìm hiểu:
1. Màn trập là gì?
Màn trập (shutter) là bộ phận của máy ảnh mà người chụp dùng để quyết định thời lượng cho ánh sáng tiếp xúc với bề mặt phim trong máy chụp dùng film, hoặc bề mặt cảm biến ảnh trong máy số. Thời đầu máy ảnh không có màn trập. Các bạn tưởng tượng máy ảnh là cái hộp kín, buồng tối, người chụp mở nắp ống kính trong một quãng thời gian mà họ nghĩ là đủ cho ánh sáng đi vào đúng theo ý muốn thì họ đóng nắp lại. Về sau, người ta chế ra cái màn trập đóng/mở thay cho tháo tác đóng/mở nắp ống kính đó và được dùng đến ngày nay.
2. Tốc độ màn trập là gì?
Tốc độ của màn trập là khoảng thời gian ánh sáng qua ống kính tác động vào bề mặt tấm phim / cảm biến ghi nhận hình ảnh. Tốc độ màn trập được điều chỉnh bằng một vòng chỉnh tốc độ trên thân máy (shutter dial). Các chỉ số chỉ tốc độ màn trập là con số tỷ lệ so với 1 giây, như 500 nghĩa là 1/500 giây. Các chỉ số thông thường chỉ tốc độ màn trập: 30s - 15s - 8s - 4s - 2s - 1s - 2 - 4 - 8 - 15 - 30 - 6- - 125 - 250 - 500 - 1000 - 2000 - 4000 - 8000 ... Trên máy ảnh, chế độ ưu tiên tốc độ màn trập được ký hiện chữ S hoặc Tv:
3. Tốc độ màn trập ảnh hưởng thế nào tới hình ảnh?
- Ảnh hưởng đến độ sáng / tối của bức ảnh: Tốc độ màn trập là lượng thời gian cảm biến hình ảnh được chiếu sáng (thời gian lộ sáng), nên có thể hiểu nôm na là thời gian mở và đóng màn trập chậm / lâu / kéo dài tức là tốc độ màn trập thấp, thời gian lộ sáng kéo dài; ngược lại thời gian mở và đóng màn trập nhanh / ngắn tức là tốc độ màn trập cao, thời gian lộ sáng ngắn. Lượng thời gian lộ sáng hay còn gọi là phơi sáng đó càng dài thì ánh sáng vào cảm biến càng nhiều (trong cùng điều kiện với các thông số khác: khẩu độ & ISO). Mỗi nấc tốc độ tương ứng thời gian màn trập mở nhanh gấp đôi nấc đứng trước nó và bằng 1/2 nấc đứng sau nó. 1/125 nhanh gấp đôi tốc độ 1/60 và 1/250 nhanh gấp đôi 1/125 chẳng hạn.
- Ảnh hưởng đến độ sắc nét hoặc mờ nhoè đối với chủ thể chuyển động: Tốc độ màn trập nhanh giúp "bắt dính" các đối tượng chuyển động trong khung ảnh (không sử dụng flash). Ví dụ một người nhảy lên diễn ra trong khoảng 1/250s, để bắt dính khoảnh khắc đó thì máy ảnh cần thiết lập tốc độ tương ứng hoặc nhanh hơn, cụ thể là 1/250s, 1/500s, 1/1000s...
Hoặc tốc độ trập chậm quá, tay cầm máy rung lắc, ảnh mờ nhoè như tấm ảnh dưới:
Quảng cáo
Tấm này chụp tốc độ nhanh, bắt dính giọt nước rơi:
4. Thiết lập tốc độ màn trập thế nào?
Trên các dòng máy DSLR và nhiều loại máy ảnh khác, có một nút gọi là ưu tiên tốc độ. Thường được đánh dấu bằng chữ “S” hoặc “Tv”. Bằng cách chuyển qua chế độ ưu tiên tốc độ này, người chụp chủ động kiểm soát tốc độ màn trập và để cho máy tuỳ ứng trị số khẩu độ thích hợp cho chính xác với môi trường ánh sáng. Các chỉ số tốc độ thường giới hạn từ 30 giây đến 1/8000 giây trên đa số dòng máy.
* Nếu mới bắt đầu, bạn có thể thực tập theo gợi ý sau:
Khi bạn chọn chế độ chụp S / Tv để ưu tiên tốc độ màn trập, nghĩa là bạn chỉ còn được xoay bánh xe để tuỳ chỉnh tốc độ màn trập theo ý đồ chụp của bạn, chọn tốc độ trập tuỳ ý. Còn lại khẩu độ ống kính là máy tự tính và tuỳ ứng theo bối cảnh đo sáng của máy. Như vậy, bạn có thể để ISO Auto, hoặc cố định ISO, khi bạn chọn tốc độ theo ý định, thì khẩu độ tự thay đổi tương ứng.
Theo kinh nghiệm của cá nhân mình, để chụp ưu tiên tốc độ (và cả chế độ ưu tiên khẩu độ), vào menu thiết lập ISO Auto và giới hạn mức cao nhất khoảng 1600 - 3200. Chọn tốc độ từ 1/250s trở lên khi chụp có chuyển động và thấp hơn đến 1/60s với ảnh tĩnh.
Quảng cáo
5. Chụp tốc độ màn trập chậm (phơi sáng lâu) thế nào?
- Gắn máy ảnh vào chân máy, hoặc đặt lên bề mặt nào đó vững chắc.
- ISO thấp nhất (thường là 100 - 200)
- Tốc độ màn trập tuỳ cơ ứng biến, từ 2s - 30s hoặc Bulb tuỳ hoàn cảnh và ý muốn.
- Lấy nét thủ công (manuel), vì đôi khi hoàn cảnh thiếu sáng máy khó lấy nét AF
- Gạt nút che ống ngắm phòng ánh sáng phản chiếu đi vào đến cảm biến ảnh (nếu có).
- Sử dụng filter ND (neutral density) nếu cần thiết.
Việc quyết định làm ngưng chuyển động (bắt nét dính) một vật chuyển động ở mức độ nào là tuỳ ý định của người chụp. Từ ý định ban đầu, việc chọn tốc độ màn trập sẽ tạo ra những bức ảnh chuyển động mờ nhoè có chủ ý. Trường hợp phơi sáng với tốc độ màn trập rất chậm, gắn máy ảnh vào chân máy, các đối tượng di chuyển trong ảnh hoàn toàn không còn hình dáng, chỉ còn các vệt sáng. Đó là trường hợp chủ ý của người chụp.
Trong trường hợp không gắn chân máy, tốc độ an toàn tối thiểu:
Khi chụp ở tốc độ chậm, sự rung lắc của tay cầm tác động lên thân máy làm mờ nhoè hình ảnh, nên công nghệ chống rung IS, VR...khi tích hợp vào các ống kính hay thân máy giúp giảm mờ nhoè ảnh. Người ta có thể chụp ảnh rõ nét ở một khoảng tốc độ chậm nào đó, nhưng không phải ống kính nào cũng có tính năng chống rung.
Để hạn chế sự rung lắc tay cầm máy ảnh khi chụp ở tốc độ quá chậm, chúng ta có cái bảng gợi ý sau. Trước đây, theo kinh nghiệm của nhiều người chụp ảnh đúc kết lại thành nguyên tắc, tuy không hoàn toàn chính xác 100%, nhưng có hiệu quả trong thực tế đa phần cho những người bắt đầu như anh em chúng ta, đó là thiết đặt tốc độ màn trập (chúng ta hay dùng từ “tốc độ chụp” là chưa chính xác) đối ứng với tiêu cự của ống kính (tiêu cự tương ứng với máy ảnh khổ film 35mm) đang sử dụng trên máy ảnh. Ví dụ, nếu ta đang sử dụng ống kính một tiêu cự 60mm trên máy ảnh fullframe, thì tốc độ màn trập tối thiểu nên chọn là 1/60 giây; nếu cùng ống kính tiêu cự 60mm gắn trên thân máy ảnh có cảm quang APS-C, tức là hệ số crop 1.5x tức tiêu cự tương ứng với ống kính trên lúc đó là 90mm, thì tốc độ màn trập nên chọn là 1/90 giây. Để đơn giản và khỏi phải tính toán thì bạn cứ nhân đôi tiêu cự lên, chẳng hạn với ống kính tiêu cự 60mm, tốc độ màn trập được chọn để ảnh không bị mờ nhoè là 1/120s hoặc nhanh hơn. Xin nhắc lại nguyên tắc này là đúc kết từ kinh nghiệm thực tế của nhiều người, không phải là nguyên lý của nhiếp ảnh.
Tóm lại cần nhớ:
- Chọn chế độ chụp S/Tv khi muốn chủ động ưu tiên tốc độ màn trập khi chụp ảnh.
- Để bắt dính khoảnh khắc vật thể chuyển động: chọn tốc độ màn trập nhanh hơn.
- Để có hiệu ứng mờ nhoè/ vệt sáng vật thể chuyển động: chọn tốc độ màn trập chậm hơn.
