Đồ công nghệ ngày càng khó sửa hơn, tác động tới môi trường và các NSX né trách nhiệm ra sao?

Lưu ý rằng những quy định nói trên không phải là quy định cho các chính phủ ban hành, thay vào đó nó do các hiệp hội và tổ chức như IEEE hay EPA ban hành. Những hiệp hội này không bao gồm các chính phủ, thay vào đó họ là những học giả, các tổ chức phi lợi nhuận, cũng như thành viên từ nhiều công ty công nghệ có hứng thú với một chủ đề chung nào đó.

Dần dần, quy trình kiểm duyệt về ảnh hưởng tới môi trường có thêm sự tham gia của một bên thứ ba khác tên Green Electronics Council. Bên này chịu trách nhiệm quản lý Electronic Product Environmental Assessment Tool (EPEAT), một quy trình dùng để cấp chứng chỉ vàng, bạc, đồng cho các sản phẩm xét về mức độ thân thiện với môi trường. Họ cũng điều chỉnh quy định, tiêu chí của chứng chỉ này theo thời gian. Đây mới chính là thứ mà các công ty như Apple cố gắng tránh né chứ không phải là những thứ đã được ban hành thành luật (vì như vậy họ có nguy cơ bị phạt nặng và thậm chí ép ngừng kinh doanh từ các cơ quan chức năng).

Trong một phát ngôn gửi cho trang The Verge, Apple nói rằng họ vẫn tiếp tục làm việc để cải thiện chất lượng sản phẩm và hướng công ty theo con đường phát triển bền vững (sustainability), song song đó vẫn cam kết kiểm soát chặt chất lượng sản phẩm làm ra để những quy định về môi trường không làm mất đi giá trị cốt lõi của công ty. "Các thiết kế mang tính tích hợp cao cho phép chúng tôi làm ra những sản phẩm không chỉ đẹp, mỏng, mạnh mà còn bền bỉ để có thể dùng trong nhiều năm."

Vậy khi bạn cần sửa chữa? Apple khuyên: "Khi bạn cần làm gì đó với thiết bị của mình, các nhà cung cấp dịch vụ kĩ thuật ủy quyền sẽ đảm bảo rằng việc sửa chữa của bạn đạt chất lượng, độ an toàn và tính bảo mật cao. Khi những sản phẩm này kết thúc vòng đời của mình, Apple chịu trách nhiệm tái chế chúng một cách an toàn". Công ty nói thêm rằng họ đang đầu tư vào nhiều nỗ lực tái chế, ví dụ như chú robot Liam chuyên dùng để gỡ những chiếc iPhone cũ, đồng thời "tổ chức chuỗi cung ứng đóng để các sản phẩm dùng những nguyên vật liệu sạch hoặc có thể tái sử dụng, từ đó giảm bớt yêu cầu khai thác kim loại từ Trái Đất".


Wiens và công ty iFixit của anh nói rằng khi có một quy trình mới nào đó chuẩn bị được thông qua, các công ty, các đơn vị bảo vệ môi trường, các tổ chức phi lợi nhuận sẽ bầu chọn (vote) để đưa ra quyết định cuối cùng xem có áp dụng hay không. Thế nhưng theo báo cáo của Schaffer, các hãng điện tử như Apple đã lội dụng quyền lực và vị thế của mình để giành được nhiều vote hơn. Ví dụ, trong việc vote để thông qua một quy chuẩn mới dành cho server của IEEE, các hãng điện tử đã chiếm tới 41% số phiếu, lớn hơn so với tất cả những loại tổ chức hay đơn vị còn lại. Các bên thứ ba của ngành chiếm chỉ 28%, trong khi nhóm hoạt động môi trường và học giả chỉ chiếm 7% ban bỏ phiếu. Nếu có một vấn đề có khả năng ảnh hưởng tới việc kinh doanh, các công ty chỉ việc cùng nhau bổ phiếu chống, vậy là quy chuẩn đó sẽ bị bác bỏ.

Sarah Westervelt, giám đốc của tổ chức phi lợi nhuận Basel Action Network chuyên chống lại việc nhập rác thải điện tử vào các quốc gia đang phát triển, cho biết: "Tôi không còn tham dự các buổi họp và bỏ phiếu nữa vì chúng chỉ làm tốn thời gian của tôi mà thôi. EPEAT đã làm mất đi mục tiêu ban đầu của họ, mục tiêu giúp ngành công nghiệp thay đổi để hướng tới tương lai tốt đẹp hơn." Westervelt nhấn mạnh rằng các nhà sản xuất với quyền lực bỏ phiếu của mình đã làm suy yếu đi các chuẩn, họ đặt chuẩn rất thấp để có thể dễ dàng đạt được. Westervelt cũng chỉ ra rằng đã từng có lúc các nhà cung cấp hóa chất sử dụng tiền để can thiệp vào kết quả bỏ phiếu nữa kìa.

Tóm lại, vấn đề chủ yếu xuất phát từ những người đại diện cho các công ty. Họ được trả tiền để tham dự các hiệp hội môi trường chỉ để tránh đi các chi phí không cần thiết. "Các công ty như Apple nói rằng người dùng không nên tự thay pin, hãy mang đến các trung tâm bảo hành đi". Nhưng Wisen nói rằng trên toàn thế giới chỉ có khoảng 500 cửa hàng Apple Store mà thôi, và nhiều nơi cũng không có chỗ bảo hành nào khác có thể sửa chữa hàng Apple. Mạng lưới này không thể phục vụ được hàng trăm triệu khách hàng đang cầm iPhone trong tay. Apple cũng từng làm khó người dùng không cho họ tự thay màn hình, phải tới gần đây công ty mới giảm giá gói bảo hành AppleCare+ từ 99$ xuống 29$ và đến tháng 6 năm nay mới chịu cung cấp máy sửa chữa màn hình độc quyền của mình cho các trung tâm sửa chữa bên thứ ba.

Một lý do nữa mà các công ty không muốn các quy chuẩn mới được thông qua là vì họ có thể mất đi những hợp đồng béo bở với các quốc gia, địa phương cũng như chính quyền sở tại. Những cơ quan chính phủ thường yêu cầu các sản phẩm mà họ sử dụng phải tuân theo các chuẩn thân thiện môi trường mới nhất và cao nhất có thể do EPEAT ban hành. Việc thông qua các chuẩn khó hơn đồng nghĩa với việc những công ty này đã tự làm khó chính mình, thay vào đó họ giữa chuẩn ở mức dễ và đảm bảo tên mình nằm trong danh sách được cấp chứng chỉ.

Trong báo cáo của mình, Schaffer nói thêm rằng MacBook Pro Retina 2012 có thể xem là ví dụ điển hình cho việc này. Chiếc MacBook này sử dụng ổ SSD độc quyền, RAM không thể thay thế được, pin thì được dán dính vào khung. "Vậy mà Apple vẫn có thể thuyết phục được ban điều hành của EPEAT điều chỉnh lại ngôn ngữ về những thứ có thể làm cho sản phẩm được nâng cấp dễ dàng." Kết quả cuối cùng là MacBook Pro Retina 2012 vẫn được chứng chỉ "vàng" của EPEAT. Giờ thì các công ty đang đấu tranh để giữ nguyên quy định nằm nhằm giúp sản phẩm của họ dễ được gắn mác vàng hơn mà không cần thay đổi thiết kế hay quy trình sản xuất.


Quy định khó hơn, chẳng hạn như buộc mọi laptop muốn được chứng chỉ vàng đều phải thay được pin, cũng đồng nghĩa với việc doanh số của thiết bị mới sẽ giảm đi vì khách hàng sử dụng máy cũ trong thời gian dài hơn. Đây chính là "quyền được sửa chữa" mà các nhà hoạt động đang cố gắng thuyết phục chính phủ Mỹ thông qua, trong khi các hãng sản xuất thì bác bỏ nó. Schaffer tin rằng khi quyền này được thông qua và áp dụng cho điện thoại, nó sẽ giảm tác động môi trường rất nhiều vì tăng được tuổi thọ thiết bị.

Schaffer viết: "Các nhà sản xuất có xu hướng bỏ phiếu vì lợi ích của chính mình, và thường nó đi ngược lại với lợi ích của môi trường. Với việc các hãng đang cản đường, sẽ mất nhiều năm mới thông qua được một tiêu chuẩn, mà tiêu chuẩn đó lại còn yếu nữa. Không nhiều thứ có thể được đàm phán, thiếu cơ hội để phát triển, và không có đường để đạt được những thỏa thuận chung có lợi cho tấy cả các bên. Đã đến lúc các nhóm giám sát và cơ quan chức năng bước vào để xây dựng lại quy trình này. Không một nhóm nào nên được phép kiểm soát việc bỏ phiếu và làm yếu đi các chuẩn bảo vệ môi trường".