Hiểu Bitcoin trong 15 phút cho tất cả mọi người

Tiền là giấy ??

Theo sách lịch sử trong trường phổ thông thì thưở xa xưa, người ta dùng phương thức hàng đổi hàng để trao đổi, buôn bán trong cộng động. VD nhà tôi nuôi 1 con bò, tôi có thể mang ra chợ và đổi lấy 2 con lợn mang về. Cách làm này rõ ràng bất tiện khi tôi nghĩ rằng đáng ra con bò này phải đáng giá 2 con lợn rưỡi ( 2,5 con ). Nhưng lại không thể bắt anh nuôi lợn xẻ đôi 1 con lợn nữa được vì nhiều khả năng nửa con còn lại sẽ ko bán được cho ai. Một vật ngang giá chung sẽ được đưa ra trong trường hợp này - thường là những kim loại quý hiếm như vàng, bạc. Vàng bạc sớm được đưa vào giao thương do những tính chất đặc biệt của nó (Xem thêm). Ngoài vàng bạc, có những loại trang sức, đá quý khác cũng có thể dùng để quy đổi làm vật ngang giá. Tuy nhiên, có loại được chấp nhận ở vùng này mà lại không được chấp nhận ở vùng khác ( xem phim tàu thường hay nghe vật phẩm có giá trị liên thành - tức là các thành trì khác đều chấp nhận giá trị của vật phẩm này )

Quá trình giao thương mở rộng khiến cho lượng hàng trên thị trường tăng lên nhanh chóng và lượng tiền cũng phải tăng lên tương ứng. Vàng dần dần ít xuất hiện trên thị trường do cồng kềnh, chi phí vận chuyển, dễ bị cướp… Thay thế nó là các loại tiền giấy giúp tăng hiệu quả mua bán. Thực sự thì tiền là giấy/polime hay một chất liệu nào khác - thường có giá thành không cao, nhưng tại sao nó lại được dùng để trao đổi mua bán những loại hàng hoá có giá trị khác ?

Tiền có giá trị bởi vì chúng ta tin như vậy.

Tiền thường do ngân hàng nhà nước phát hành và do nhà nước đó bảo hộ, do đó mọi người chấp nhận sử dụng nó để lưu thông. Tiền tệ cần có những tính chất sau (xem Wikipedia):

• Tính được chấp nhận rộng rãi
  
  
• Tính dễ nhận biết
  
  
• Tính có thể chia nhỏ được
  
  
• Tính lâu bền
  

Tính dễ vận chuyển

Tính khan hiếm

Tính đồng nhất

Tại sao Bitcoin được coi là tiền ?
- Bởi vì Bitcoin sở hữu tất cả những tính chất của tiền tệ.
Tính có thể chia nhỏ : Bitcoin có thể được chia nhỏ để tiện mua bán các loại hàng hoá khác nhau. Đơn vị nhỏ nhất của Bitcoin là Shatoshi ( nickname tác giả tạo ra loại tiền tệ này ). 1 Bitcoin = 100 triệu Shatoshi.
Tính dễ nhận biết : Về mặt lý thuyết, Bitcoin hầu như không thể bị làm giả do dựa trên các thuật toán mã hoá và toán học cao cấp. Ngoài ra bất cứ giao dịch nào cũng được kiểm tra tính hợp lệ bởi tất cả máy tính trong mạng.
Tính lâu bền : Bitcoin được lưu trữ phi tập trung trên tất cả các máy tính trong mạng, mỗi máy tính đều có 1 bản copy đầy đủ của toàn bộ hệ thống, do đó không thể xảy ra mất mát. Tuy nhiên hệ thống chỉ lưu trữ những két sắt và tiền ở trong đó, bạn mới là người cầm chìa khoá. Chìa khoá đó nếu bạn đánh mất thì cũng như đánh rơi mất tiền.
Tính dễ vận chuyển : Bitcoin là một sản phẩm điện tử, do đó dễ dàng chuyển từ ví người này sang ví người khác thông qua internet.

Tính khan hiếm : Nếu tiền tệ có thể kiếm được dễ dàng thì sẽ làm giảm giá trị của đồng tiền đó. Bitcoin được cấp phát ra thị trương dựa trên các thuật toán cao cấp và tốc độ cấp phát giảm dần theo thời gian. Số lượng Bitcoin cấp phát không phải là vô hạn, chỉ có tối đa 21 triệu đơn vị được cấp phát và dự kiến Bitcoin cuối cùng sẽ được tạo ra vào năm 2140.

Bạn có thể liên tưởng tới các mỏ vàng trên trái đất, nó không phải là vô hạn và sản lượng vàng khai thác mỗi năm cũng được giới hạn ở một mức nào đó. Đến một ngày chúng ta cũng sẽ khai thác hết vàng trên Trái đất này.
Tính được chấp nhận rộng rãi : Bitcoin ngày càng được nhiều cá nhân, tổ chức trên thế giới chấp nhận để thanh toán trong khi đó chính phủ của các nước thì vẫn còn giữ thái độ e dè. Gần đây, ngân hàng Thụy Sĩ đã được cấp phép giao dịch bằng Bitcoin. Có nghĩa là bạn có thể đến ngân hàng bán Bitcoin để lấy tiền mặt về (Xem thêm).

Ngoài việc sở hữu những tính chất của tiền tệ, Bitcoin còn sở hữu những tính chất riêng rất đặc biệt khiến cho nó ngày càng được chấp nhận nhiều hơn.

Tính minh bạch : Khác với mô hình lưu trữ và xử lý tập trung như truyền thống ( xử lý và phân phối tiền thuộc về ngân hàng nhà nước... ), Bitcoin dựa trên hệ thống mạng ngang hàng, tức là mỗi nhân tố trong hệ thống đều có quyền như nhau còn gọi là hệ thống phi tập trung. Bitcoin dựa trên công nghệ Blockchain để lưu trữ và xác thực thông tin. Hệ thống này lưu tất cả giao dịch vào 1 danh sách - còn gọi là sổ cái, và cuốn sổ cái này được lưu trữ trên tất cả các máy tính thành viên. Do đó sẽ là bất khả thi nếu muốn thay đổi thông tin của 1 giao dịch đã được thực hiện, bởi bạn cần làm điều đó trên tất cả các máy trong mạng. Trên hệ thống Bitcoin, tất cả các giao dịch đều công khai.
Tính ẩn danh : Tất cả các giao dịch đều công khai đảm bảo không ai có thể ăn gian được - tiêu nhiều hơn mức họ có. Tuy nhiên điều đó không có nghĩa là ai cũng có thể biết được bạn có bao nhiêu tiền trong tài khoản. Những giao dịch trên hệ thống được định danh bởi các địa chỉ gửi-nhận. Tức là nếu bạn sở hữu 1 địa chỉ, bạn có thể dùng nó để nhận tiền từ người khác. Bạn có thể liên tưởng tới hệ thống thùng thư trong 1 chung cư, nếu có địa chỉ thùng thư, ai cũng có thể gửi thư từ-tiền bạc qua đó cho bạn, nhưng chỉ mình bạn có chìa khoá để lấy chúng ra. Và trong hệ thống Bitcoin, 1 người có thể sở hữu nhiều thùng thư và không ai biết thùng thư nào là của ai. Có nghĩa rằng không ai có thể truy ra bạn sở hữu bao nhiêu địa chỉ nhận tiền, bao nhiêu tiền có trong ví của bạn.

Cái gì cũng có 2 mặt, và tính ẩn danh khiến cho các loại tội phạm rất yêu thích loại tiền này. Bitcoin có thể được sử dụng để mua bán hàng cấm, buôn lậu hay chi trả cho những dịch vụ bất hợp pháp mà không ai lần ra được danh tính người sử dụng. Do đó các chính phủ mới mất nhiều thời gian để cân nhắc loại tiền này.

Bitcoin được tạo ra như thế nào ?
Và phần bí ẩn nhất của Bitcoin bắt đầu. Nó được tạo ra như thế nào ? Tại sao lại gọi là đào Bitcoin ?

Trang trại máy tính đào Bitcoin

Bitcoin là ngôi sao sáng trên thương trường khiến cho người ta ít biết tới công nghệ đứng đằng sau nó, cũng là một ngôi sao sáng không kém - Blockchain. Có thể tưởng tượng Bitcoin là ông bầu của một cuộc thi còn Blockchain là ban tổ chức. Ban tổ chức có nhiệm vụ phát đề cho các thí sinh và giữ cho các thí sinh chơi đúng luật. Còn ông bầu sẽ giành lấy nhiệm vụ vinh quang là trao quà cho người thắng cuộc. Nhưng mọi người đang tham gia cuộc thi gì vậy ?
Mỗi máy tính tham gia hệ thống đều là thí sinh trong một cuộc thi giải toán quốc tế. Đề ra là có 1 giao dịch vừa được thực hiện, hãy xác định xem giao dịch đó có hợp lệ hay không và lưu vào hệ thống với khoá mã phù hợp. Giả sử giao dịch đó là tài khoản A chuyển sang tài khoản B lượng tiền là 5 đồng Bitcoin. Hãy xem các thí sinh cần làm gì :
- Để xác định giao dịch có hợp lệ hay không, đầu tiên cần xác định A có đủ 5 đồng để chuyển cho B hay không ? Để làm điều này các thí sinh sẽ lần ngược lại tất cả các giao dịch mà A đã thực hiện trước đó để tính xem hiện tại A có bao nhiêu tiền. Có nghĩa là bạn sẽ phải xới tung cuốn sổ cái từ thời điểm hiện tại tới các thời điểm trong quá khứ chỉ để tính xem A có đủ tiền để thực hiện giao dịch không. Những hệ thống tiền tệ hiện tại thường lưu số dư tài khoản A vào 1 chỗ rồi thực hiện tính toán trên đó - ưu điểm là nhanh và nhược điểm là dễ bị hack.
- Tiếp theo, giả sử A có đủ tiền và giao dịch là hợp lệ. Nhiều giao dịch như vậy trong cùng 1 khoảng thời gian sẽ được các thí sinh ghi vào 1 block - 1 trang giấy trong cuốn sổ cái - kèm theo 1 cái mã khoá của trang đó. Đây mới là công cuộc giải toán cam go giữa các thí sinh. Dựa vào dữ liệu các giao dịch được ghi vào block đó, sẽ có mã khoá phù hợp dùng để khoá trang đó lại, và trang đó được coi là hợp lệ để lưu trữ vào hệ thống. Các thí sinh sẽ thử lần lượt các khoá khác nhau cho tới khi tìm được mã khoá phù hợp với yêu cầu. Và thí sinh nào tìm được đúng mã khoá nhanh nhất sẽ là người chiến thắng. Thí sinh này sẽ được nhà tài trợ - Bitcoin - thưởng cho 1 phần thưởng. Vào những ngày đầu khi Bitcoin vừa ra mắt, giá trị của phần thưởng này là 50 Bitcoin, hiện nay đã giảm xuống còn 12.5 Bitcoin (Xem thêm). Việc giá trị của phần thưởng giảm theo thời gian làm cho lượng Bitcoin mới đưa ra thị trường bị giới hạn, đảm bảo tính khan hiếm của đồng tiền.

Như vậy là các thí sinh cứ cần mẫn giải toán - đồng thời bảo trì chính hệ thống Blockchain-Bitcoin và phần thưởng nhận về là Bitcoin. Việc này cũng được so sánh với việc các thợ mỏ đi đào vàng, họ mang sức lực ra đào và hên xui, có lúc kiếm được có lúc không. Để gia tăng khả năng kiếm được Bitcoin thì cần đầu tư một hệ thống tính toán mạnh mẽ, đó là lý do người ta thường nối nhiều card đồ hoạ lại với nhau thành dàn để đào bitcoin. Anh nào vai u thịt bắp hơn thì anh đó sẽ đào nhanh hơn khoẻ hơn và có nhiều cơ hội đào trúng hơn.

Bitcoin được vận hành trong giao thương như thế nào ?
Bitcoin có giá trị và càng nhiều người tin tưởng đồng tiền này thì giá trị đó càng tăng. Người ta có thể mua bất cứ thứ gì thông qua Bitcoin bởi khác với những ngày đầu khi số dịch vụ chấp nhận Bitcoin còn ít, giờ đây mọi thứ đã cởi mở hơn và chấp nhận đồng tiền này.
Để sử dụng Bitcoin, đầu tiên ta cần có ít nhất 1 địa chỉ gửi-nhận tiền. Địa chỉ này là 1 dãy chữ-số được sinh ra dựa trên các thuật toán mã hoá. Số lượng địa chỉ này gần như là vô hạn ( mình nhớ đọc đâu đó thì số lượng địa chỉ có thể có bằng 4 lần số lượng hạt cát trên trái đất ). Để tạo địa chỉ của riêng mình người ta có thể tải các phần mềm về máy tính về chạy và nó sẽ sinh ra địa chỉ cho bạn, hoặc sử dụng các website giúp quản lý online như blockchain.com , coinbase.com… Phần mềm sẽ sinh cho bạn 1 cặp địa chỉ và chìa khoá ( địa chỉ chính là khoá công khai, chìa khoá là khoá bí mật ). Mỗi người có thể sở hữu nhiều địa chỉ, miễn là bạn vẫn giữ chìa khoá thì tiền là của bạn. Các phần mềm tính toán ra địa chỉ một cách ngẫu nhiên và nó cũng không buồn kiểm tra xem địa chỉ này đã có ai dùng trước chưa. Bởi xác suất đụng độ là rất thấp. Trường hợp phần mềm của bạn sinh ra một cặp địa chỉ-chìa khoá mà đã được người khác sử dụng từ trước thì xin chúc mừng, bạn có thể tiêu tiền của họ vì bạn có chìa khoá :p
Do ai cũng có thể tự sinh cho mình các cặp địa chỉ-chìa khoá để giao dịch Bitcoin, do đó không ai biết được ai đang nắm giữ những địa chỉ nào. Người mua và người bán đều không biết nhau vậy làm sao người Bán biết khách hàng nào đang thanh toán ? Để xác thực người mua, cứ mỗi giao dịch người bán lại tạo 1 địa chỉ nhận tiền khác nhau. Ai chuyển tiền vào địa chỉ đó thì giao dịch đó sẽ được hoàn thành. Những sàn giao dịch online đều cung cấp API cho khách hàng để tạo địa chỉ gửi-nhận tiền được dễ dàng cho mỗi giao dịch.

Hi vọng qua bài này các bạn có thể hiểu được cách Bitcoin hoạt động và kiếm Bitcoin như thế nào. Có thể bạn không cần phải đầu tư cả trang trại máy tính để đào Bitcoin, bạn có thể đầu tư nó như một loại tiền tệ - mua đi bán lại kiếm lời. Bản thân mình cũng không chơi Bitcoin do không có năng khiếu về tài chính - đầu tư :p Những bài tiếp theo mình sẽ viết sâu hơn về các thuật toán của Blockchain và các loại tiền điện tử khác. Mong mọi người tiếp tục theo dõi.