Khi Facebook trở thành công ty hàng không

Với Facebook, Aquila không chỉ là một nguyên mẫu mà công ty muốn làm ra để chứng minh cho điều gì đó. Nó là cách mà Facebook muốn đem Internet đến cho 7 tỉ người trên Trái Đất không quan trọng là họ sống ơ đâu và thu nhập của họ là bao nhiêu. Facebook tin rằng việc này sẽ giúp hàng triệu người thoát nghèo, cải thiện chất lượng giáo dục và y tế trên phạm vi toàn cầu. Và nó cũng là cách mà Facebook đưa những sản phẩm, dịch vụ mới của mình tới nhiều người hơn bao giờ hết, từ trí tuệ nhân tạo, thực tế ảo cho đến mạng xã hội. Những công nghệ này cần mạng băng thông rộng hơn và ổn định hơn so với những gì chúng ta đang có hiện nay, và drone có thể cung cấp cả hai thứ này. Khi Aquila cất cánh, Facebook đã bắt đầu phát triển một phiên bản VR cho mạng xã hội của công ty.

Khi mặt trời bắt đầu mọc, một cần cẩu nâng Aquila lên một bệ phóng để chuẩn bị đưa máy bay lên trời. Chiếc drone này có sải cánh dài kinh khủng: 141 feet, tương đương với 42m, dài hơn cả sải 34m của Boeing 737. Và mặc dù to như thế nhưng các kĩ sư đã làm cho Aquila trở nên rất nhẹ để có thể bay dài ngày trên trời. Trọng lượng của nó chỉ là 408kg, bằng phân nửa một chiếc xe hơi bình thường.

Một chuyên gia điều khiển từ xa kích hoạt máy phóng, Aquila bắt đầu chạy dọc đường bằng. Chiếc máy bay được gắn vào máy phóng này bằng 4 sợi dây. Khi nó đạt đủ tốc độ, những sợi dây này được cắt bỏ và Aquila bắt đầu bay lên. Dần dần, máy bay đạt đến độ cao 2150 feet, khoảng 600m, rồi bay ổn định trên đó. Còn dưới mặt đất, nhân viên Facebook bắt đầu cười và gạt nước mắt. "Đó là khoảnh khắc cực kì cảm động với tất cả mọi người trong nhóm, những người đã đổ 2 năm cuộc đời mình cho khoảnh khắc này", Zuckerberg nhớ lại.

Đứng nhìn từ phía dưới, Zuckerberg cảm thấy ấn tượng về cách mà Aquila bay. "Nó bay rất chậm", ông chia sẻ 2 tuần sau đó khi đang ngồi trong trụ sở chính của công ty ở bang California. "Hầu hết mọi người khi thiết kế máy bay là để chở người hay vật từ chỗ này sang chỗ khác, vậy nên chẳng có tác dụng gì nếu máy bay bay chậm. Nhưng nếu mục tiêu của bạn là bay trên không trung trong một quãng thời gian dài và bạn muốn sử dụng ít năng lượng nhất có thể - bạn sẽ phải di chuyển chậm nhất có thể trong khi giữ cho máy bay không bị rớt xuống".


Bay thủ công

Nhưng tại sao lại là một chiếc máy bay? Có rất nhiều cách để đưa Internet đến cho người khác mà không cần thiết kế một chiếc drone mới hoàn toàn cơ mà?

Chúng ta có vệ tinh. Vệ tinh đã được sử dụng đẻ mang Internet đến một khu vực địa lý rộng lớn. Tuy nhiên, nó chỉ tốt khi dùng ở những khu vực có dân số thấp. Nếu quá nhiều người truy cập thì băng thông sẽ không còn. Và bởi vệ tinh bay quá cao nên sóng có thể cũng không đủ mạnh để phục vụ cho ngần ấy người.

Chúng ta cũng có các trạm phát sóng di động. Trạm kiểu này hoạt động tuyệt vời trong môi trường đông dân của các đô thị. Nhưng việc xây dựng đủ số trạm để phủ hết Trái Đất sẽ rất đắt đỏ và không thực tế, ngay cả với một công ty ở tầm Facebook.

Năm 2014, Zuckerberg từng viết một báo cáo về những cách cung cấp Internet Trong đó, ông tin rằng drone bay ở cao độ cao có thể phục vụ cho một lượng người dùng lớn sống trong những đô thị cỡ vừa hoặc trong những làng xã thôn quê. Chúng bay gần mặt đất hơn vệ tinh nên tín hiệu sẽ mạnh hơn. Và bởi vì chúng bay trên vùng trời được sử dụng bởi các máy bay thương mại nên drone dễ triển khai hơn.

Nếu Facebook có thể xây dựng một chiếc drone sử dụng năng lượng mặt trời, Zuckerberg nói rằng nó có thể bay trên trời 90 ngày liên tục mà không cần hạ cánh tiếp nhiên liệu. Một hệ thống laser sẽ "bắn" tín hiệu Internet giữa trạm mặt đất với drone và giúp kết nối người dùng trong phạm vi 50km. Các máy bay cũng sẽ dùng laser để truyền tín hiệu với nhau để mở rộng phạm vi phủ sóng mà không cần xây thêm trạm mặt đất. Và nếu Facebook có thể làm ra những chiếc drone này ở mức giá đủ thấp, một ngày nào đó chúng sẽ bay đầy trời và trở thành một phần quan trọng trong hạ tầng Internet toàn cầu.


Vậy nên 26 tháng trước, Zuckerberg đặt ra mục tiêu cực kì tham vọng: Aquila sẽ có thể hoạt động được trong vài năm nữa. Ông liên tục tuyển người mới từ Media Lab của Đại học MIT và Phòng thí nghiệm động cơ phản lực của NASA cùng nhiều nơi khác để giúp mang tầm nhìn của mình trở thành hiện thực.

Facebook cũng đã chi hơn 20 triệu USD để mua lại Ascenta, một công ty tư vấn hàng không dẫn đầu bởi Andy Cox. Cox là kĩ sư cơ khí từng phát triển một chiếc drone chạy năng lượng mặt trời có thể bay liên tục trong vòng 2 tuần và tới giờ vẫn đang giữ kỉ lục thế giới về điều đó. Ngay sau khi về ngôi nhà mới, Cox trở thành cánh tay phải của Zuckerberg trong dự án Aquila. Nhóm đang làm việc trong một nhà kho ở Bridgewater, cách London 241km về phía tây.

Theo lời trang Wired, việc làm ra một model có thể chạy được của Aquila đã khiến đội ngũ Facebook đối mặt với các định luật vật lý. Ban đầu, họ định phóng Aquila bằng khinh khí cầu, nhưng kế hoạch thử nghiệm vào tháng 10 năm 2015 đã bị dời hai lần vì ảnh hưởng của El Niño.

Đến ngày 28/6 năm nay, nhóm đã vượt qua được những rào cản đó. Ở độ cao như vậy mà Aquila vẫn chỉ dùng 2000 W điện, tương tự như nguồn năng lượng lấy từ 5 vận động viên xe đạp, Zuckerberg giải thích. Ban đầu công ty chỉ định cho máy bay bay 30 phút trên trời, nhưng vì nó quá ổn định nên họ quyết định cho nó bay luôn trong 90 phút trước khi đáp xuống an toàn.

Phần khó nhất

Trong lần cất cánh đầu tiên, Aquila đã vượt qua kì vọng của các kĩ sư về hiệu quả tiêu thụ năng lượng. Jay Parikh, phó chủ tịch kĩ thuật của Facebook, cho biết rằng nhiều chuyến bay test khác cũng đã được lên kế hoạch với mục tiêu Aquila phải bay xa hơn, cao hơn và lâu hơn.

Kế tiếp, Aquila sẽ bắt đầu mang phụ tùng trên boong, đó chính là hệ thống truyền tín hiệu laser đang được phát triển bởi một nhóm nhân viên khác ở California. Tháng 7/2015, nhóm này thông qua giải pháp của họ có thể giúp truyền dữ liệu với tốc độ lên tới hàng chục Gigabit mỗi giây, cao hơn 10 lần so với những giải pháp trước. Và bởi vì laser có độ hội tụ cao nên nó có thể "bắn" chính xác vào một đồng xu ở khoảng cách tận 16km. Hệ thống laser này chạy hoàn hảo khi hoạt động độc lập, nhưng nếu được gắn lên Aquila thì sao? Facebook không nói gì về điều này vì họ còn phải thử nghiệm thêm.

Ngoài ra vẫn còn nhiều thách thức kĩ thuật mà Facebook cần vượt qua trước khi Aquila có thể bay ổn định trong 90 ngày liên tục. Hiện nhóm kĩ sư chưa gắn các tấm năng lượng mặt trời lên máy bay, drone vẫn đang bay bằng pin. Nhóm vẫn đang làm việc xem làm thế nào để tạo được một cục pin với dung lượng đủ lớn trong một sứ mệnh dài ngày như thế.

Rồi còn có cả vấn đề chi phí, Facebook muốn Aquila phải đủ rẻ để hãng có thể xây dựng thành cả một đội bay và triển khai trên toàn thế giới. "Chúng tôi cần phải phát triển các hệ thống điện và giao tiếp hiệu quả hơn, đảm bảo rằng máy bay không bị tổn thuông về cấu trúc để giảm chi phí bảo trì và có thể bay trên trời đủ lâu để không phải sản xuất quá nhiều chiếc drone thay thế. Chúng tôi cũng cần giảm số lượng nhân sự cần thiết cho hoạt động của đội bay", Cox viết trong một bài post.

Aquila cũng sẽ phải đối mặt với những rào cản về pháp lý, vốn cũng là một vấn đề khó không kém gì những thách thức vật lý. Facebook và Google đã cùng nhau làm việc với các cơ quan chức năng, ví dụ như Cục hàng không liên bang, để được cấp phép bay thử cũng như kiếm giấy phép sử dụng băng tần mà họ định dùng để truyền dữ liệu.

Facebook nói họ không tính dùng Aquila để làm mạng di động của riêng mình. Thay vào đó, Zuckerberg nói công ty ông muốn cấp giấy phép sử dụng công nghệ này hay thậm chí là tặng luôn cho các công ty viễn thông, chính phủ và công ty phi lợi nhuận. Trong tình huống khẩn cấp, Facebook có thể điều khiển đội drone bay tới những vùng đang bị ảnh hưởng để giúp tăng cường tín hiệu Internet cho các bệnh viện hoặc trung tâm cứu trợ.

Nhưng vẫn chưa rõ chính phủ các nước sẽ phản ứng ra sao. Dự án mạng Internet miễn phí Free Basics của công ty đã bị cấm tại Ấn Độ. Việc mang Internet đến cho mọi người, suy cho cùng, vẫn là một cách để Facebook đưa nhiều người lên mạng xã hội của mình hơn và các nhà lập pháp lo ngại rằng Facebook sẽ kiểm soát quá nhiều sự tự do của người dùng. Đến một lúc nào đó, họ sợ Facebook sẽ thay thế thế giới web mở trong khi vẫn thu được nhiều tiền từ quảng cáo.

Zuckerberg nói công ty đã học được rất nhiều từ thất bại ở Ấn Độ. "Chúng tôi đã học được cách để tương tác với chính phủ và hệ thống chính trị cũng như các nhà lập pháp, đồng thời xây dựng nguồn hỗ trợ để giúp các dự án trở thành hiện thực. Khi tôi gặp những nhà lãnh đạo trên thế giới, nhiều người rất thích chiếc drone của chúng tôi vì họ muốn người dân của mình được lên mạng, và họ muốn có những cơ hội mới. Kết nối mạng là một trong những cách tốt nhất để mọi người có thể tiếp cận với các cơ hội mới".


Chặng đường phát triển Aquila vẫn còn rất dài và không hề dễ dàng. Một chuyến bay thử chỉ mới là một bước tiến nhỏ, và Facebook vẫn còn rất nhiều việc để biến giấc mơ của mình thành sự thật. "Tôi nghĩ tương lai sẽ là hàng nghìn chiếc máy bay chạy năng lượng mặt trời bay trên các thành phố và những nơi có người sinh sống, điều đó sẽ giúp Internet phổ biến hơn và rẻ hơn. Và tôi nghĩ điều này cũng sẽ giúp thu ngắn mục tiêu đưa 1 tỉ người lên Internet. Đây là một dấu mốc rất sơ khai, nhưng cũng rất quan trọng."

Zuckerberg cười và kết lại: "Đây không phải là chuyện mà bạn kì vọng Facebook sẽ làm - vì chúng tôi không phải là một công ty hàng không. Nhưng có vẻ như chúng tôi đang trở thành một công ty như thế rồi".