Trải nghiệm âm nhạc sáng tác bởi trí tuệ nhân tạo

Vortex Jazz Club tọa lạc tại vùng đông bắc London nhìn bề ngoài có vẻ như một câu lạc bộ jazz thông thường, nơi lui tới của những người yêu jazz cũng như cho những ai tìm kiếm một nơi giải trí sau những giờ làm việc mệt mỏi. Dãy bàn ghế ngăn nắp, khách nghe say sưa và ban nhạc biểu diễn trên dãy nhạc cụ đầy đam mê, ít ai biết tất cả các nhạc phẩm đang biểu diễn đều được viết bởi trí tuệ nhân tạo (AI – Artificial Intelligence)



Giáo sư Geraint Wiggins của trường đại học Queen Mary cho biết “Đây là buổi hòa nhạc đầu tiên sử dụng hoàn toàn các nhạc phẩm được viết bởi trí tuệ nhân tạo AI. Các thể loại nhạc như Medieval chants, Baroque chorales, jazz hay pop đều được chính máy tính sáng tác, dựa trên các lập trình thực nghiệm bởi các khoa học gia kiêm chuyên viên phần mềm. Máy tính AI sẽ dựa trên những “kinh nghiệm” mà nó học hỏi được để có thể sáng tác và mô phỏng nhiều thể loại nhạc đa dạng từ trước đến nay một cách chính xác nhất có thể”.



Thực ra, lý do chính của việc thử nghiệm viết nhạc bằng AI là nhằm để kiểm nghiệm khả năng hiện tại của công nghệ trí tuệ nhân tạo. Khả năng “học hỏi” của AI từ lâu đã được phát triển và sử dụng bởi các dịch vụ chuyên về lập trình và phần mềm, điển hình là Google và Facebook với khả năng đọc văn bản (speech) hay nhận diện khuôn mặt qua camera. Với công nghệ ngày càng phát triển, khả năng của AI sẽ ngày càng được nâng cao, có thể hướng đến mục tiêu thay thế hoàn toàn các công việc hàng ngày của con người, ít ra là sẽ không giống như trong các bộ phim khoa học giả tưởng. Trở lại với những bản nhạc được viết bởi AI, chúng ta có thể thấy phương thức “học hỏi” của máy tính qua khả năng phân tích và tiếp nhận thông tin (các giai điệu, nốt nhạc, tempo...), viết lại một bản mô phỏng gần giống với các thay đổi nhất định để tạo ra một bài nhạc khác. Có thể đối với nhiều người đây không hẳn là “sáng tác” mà máy tính AI chỉ đang kết hợp các giai điệu ngắn ngẫu nhiên lại với nhau thôi. Có thể là vậy, và cũng có thể không, điều này rất khó nói.

https://soundcloud.com/james-vincent-402886164/mark-dinverno-lunar-fade-out​

Khi nghệ sỹ piano nổi tiếng Mark d’Inverno chơi một bản nhạc sáng tác bởi AI dựa trên phong cách của Miles Davis, nhiều tiếng trầm trồ thán phục đã nổi lên. Công việc của máy tính AI thật ra chỉ là tổng hợp giai điệu, viết nốt nhạc và in ra giấy, còn việc truyền tải “cái hồn” cho bản nhạc vẫn thuộc về Mark d’Inverno và ban nhạc của mình. Thậm chí qua phân đoạn solo của Mark d’Inverno, nhiều người còn hoài nghi không biết đây có phải là một bản nhạc người viết và họ đang bị trêu đùa (prank) hay không.

Nói cho cùng, AI cũng chỉ là AI và khả năng sáng tác của nó vẫn còn nhiều hạn chế. Khi nghe cả bài nhạc, nhiều khi có những phân đoạn hơi bị lặp lại (tuy chỉ một chút thôi) đồng thời vẫn có vẻ gì đó máy móc và không “có hồn” cho lắm. Đây có thể là một điều mà máy tính AI rất khó (hoặc không thể) làm được, do nó bị thiếu đi cái cảm giác thả hồn phiêu diêu khi sáng tác của một người nhạc sỹ thực thụ. Cũng nói thêm về chất “phiêu” này, nhạc jazz thường dựa nhiều vào cảm hứng và các bài nhạc ít khi đi theo một hướng cảm xúc nhất định, vừa không bị “bắt bài” vừa mang lại sự mới mẻ cho người nghe. Máy tính AI hiện vẫn chưa làm được điều đó. Theo Stefan Latner, người trực tiếp lập trình mảng phân tích âm học cho máy tính AI, cho biết: “Lập trình để AI nhận biết và phân tích một chuỗi nốt nhạc thì rất dễ. Ví dụ với nốt C, nốt kế tiếp có thể là E hoặc F tùy theo những gì mà AI học hỏi được từ các bản nhạc khác. Cái khó ở đây là làm sao tạo ra được một nhạc phẩm “như thật”, vì máy tính AI vẫn chưa thể hiểu được “có hồn”, “cao trào” hay “êm dịu” là như thế nào”.

https://soundcloud.com/james-vincent-402886164/mozart-constrained
​

Tiếp theo là bản “Mozart Unchained” được biểu diễn bởi nghệ sỹ piano Carlos Chacón. Đây là một ví dụ thật sự rất tệ vì máy tính chỉ có thể kết hợp một số giai điệu giống nhất với phong cách nhạc cổ điển. Các nốt nhạc có vẻ rất lung tung, ngay cả có một đoạn còn rất giống với một tác phẩm cổ điển khác. Bài nhạc giống như một con quái vật Frankensteine được chắp vá từ nhiều mảnh có sẵn vậy. Tuy nhiên lỗi này không bắt nguồn từ máy tính AI mà phần nhiều từ phía lập trình. Các nhà khoa học và chuyên viên phần mềm có thể thay đổi hoặc thêm bớt các thông số quy định cho khả năng “diễn đạt” của máy tính AI để tạo ra bản nhạc “lạ hơn” hoặc “giống hơn” so với phong cách tác phẩm ban đầu. Đó là còn chưa nói đến cảm nhận âm nhạc của mỗi người hoàn toàn khác nhau, nếu chuyên viên lập trình cảm thấy “tôi không thích đoạn này” và lập trình khác đi thì máy tính AI cũng phải chịu chứ biết làm sao. Nói chung, nếu máy tính AI chưa thực sự “sáng tác” một cách tự động mà vẫn phải dựa vào thông số yêu cầu từ phần mềm thì bản nhạc không có chút gì là “do máy tính sáng tác” cả, nó chỉ tập hợp các lệnh mà thôi.

Nghệ sỹ piano Mark d’Inverno nhận định “Nghe, cảm nhận và định hướng luôn luôn là công việc của con người, không máy móc nào có thể làm thay được. Máy tính chỉ biết viết nhạc, cảm nhận ra sao là tùy chúng ta. Mà nói thật ra thì bản thân nó (máy tính AI) cũng không biết “cảm nhận” là gì. Khoa học dĩ nhiên sẽ ngày càng phát triển, nhưng theo tôi trí tuệ nhân tạo cần được nghiên cứu và cải thiện theo một hướng khác. Nếu các nhà khoa học luôn lấy trí tuệ của con người làm thước đo để hy vọng có thể tạo ra được “một thứ giống như vậy” thì các nghiên cứu đó sẽ thật viển vông. Máy tính có thể tính toán nhanh gấp nhiều lần con người, nhưng chỉ sẽ có thế mà thôi.”

Suy nghĩ của ông cũng có phần đúng, chúng ta có thể lập trình cho máy tính một cách tinh vi nhất, nhưng không thể truyền “cảm hứng” cho nó, thứ mà đang được tranh cãi chỉ con người mới sở hữu. Máy tính hiện vẫn là công cụ đắc lực nhất cho nhu cầu của con người, đây là điều không thể chối cãi đươc. Biết đâu “nghệ sỹ máy tính AI” sẽ ra riêng solo trong tương lai thì sao nhỉ?

Nguồn theverge​