Vai trò của phụ nữ trong ngành công nghiệp âm nhạc

Bạn có nhận ra bức hình người phụ nữ trên tờ 100 Mark của Đức hay không? Đó chính là Clara Schumann, một trong những nữ nghệ sỹ piano và nhà soạn nhạc classical nổi tiếng.



Vào thế kỷ 19, rất ít phụ nữ có được thành công trong lĩnh vực âm nhạc, và tuy Clara Schumann ít được biết đến bởi các tác phẩm của bà nhưng những gì mà bà đã làm cho ngành âm nhạc là hết sức quan trọng. Thế thì ở thời điểm hiện tại, vai trò của những người phụ nữ đã phát triển ra sao?



Hồi tuần trước, các đề cử Grammy 2020 có 5 trên 8 giải Album of the Year thuộc về các nữ nghệ sỹ. Thêm vào đó, Beyoncé, Taylor Swift và Lady Gaga cũng có thể vượt lên trong danh sách các nữ nghệ sỹ thắng nhiều giải Grammy nhất. Tương lai của các nữ nghệ sỹ trong ngành âm nhạc đã có những thay đổi rất sáng sủa so với trước đây.

Ngành âm nhạc chung hiện nay đang phát triển theo xu hướng chú trọng vào sự đa dạng. Ngày càng nhiều các nghệ sỹ mới xuất hiện vừa phục vụ tốt hơn cho thị hiếu nghe nhạc của thị trường vừa giúp ngành âm nhạc phát triển một cách chóng mặt. Sự đa dạng của âm nhạc được các chuyên gia đánh giá là rất cần thiết, và là điều đáng lẽ phải làm được từ lâu rồi chứ không phải đợi đến lúc xã hội phát triển như hiện nay. Một nghiên cứu năm 2019 của trường Đại học Northwestern University (Mỹ) cho thấy âm nhạc được hầu hết chia ra thành 2 loại gồm “nhạc nam hát” và “nhạc nữ hát”. Các bài hát với ca sỹ nam giới thường có giai điệu và tiết tấu sôi nổi hơn, phù hợp cho các điệu nhảy. Trong khi đó phần lớn các ca khúc hát bởi ca sỹ nữ thì lại có giai điệu nhẹ nhàng và trữ tình. Nghiên cứu này cũng giúp tạo ra một thuật toán phân tích với khả năng chọn một ca khúc phù hợp với nhu cầu người nghe với độ chính xác lên đến 90% dù đó là ca khúc giọng nam hay giọng nữ.

Thị trường âm nhạc thế giới cũng đang rất phát triển với mức tổng lợi nhuận lên đến 19.1 tỷ USD (thống kê năm 2018). Các dịch vụ stream sở hữu hơn 255 triệu thuê bao trả phí và chiếm 37% lợi nhuận thu về (cũng trong thống kê năm 2018). Nhà nghiên cứu thị trường Vick Bain gần đây cũng đưa ra bài phân tích nói rằng số lượng nữ tác giả trong hơn 12.040 phóng viên của các đơn vị phát hành nhạc tại Anh chỉ chiếm khoảng 14, 18%, trong khi đó số lượng nữ nghệ sỹ của các nhãn thu chiếm khoảng 20%. Tỷ lệ chênh lệch giữa nam và nữ trong giới sản xuất nhạc cũng lên đến 47:1, dựa trên dữ liệu phân tích khoảng 700 ca khúc có mặt trên các bảng xếp hạng của Billboard trong năm 2012~2018.

Về mặt số lượng nhạc sỹ, hơn 57% các bài hát không có ghi chú tên nữ tác giả, trong khi chỉ chưa đầy 1% là không có tên tác giả nam giới. Điều này tuy nhiên hoàn toàn không có liên quan đến việc “phụ nữ ít có sở thích làm nhạc” như nhiều người hay lầm tưởng. Nhiều thăm dò cho thấy tỷ lệ nam và nữ học viên ở các nhạc viện (hay các trung tâm đào tạo nghệ thuật) trên thế giới là 50:50.

Điều cần đề cập đến ở đây chính là các định kiến vẫn còn được đặt ra quá nặng nề, và thường thì phụ nữ là người bị ảnh hưởng nhiều nhất. Lấy ví dụ như các nữ nhạc công luôn được khuyên chọn theo đuổi những dòng nhạc cụ dây, hay sáo... vì “trông nữ tính hơn”. Các vị trí nhạc cụ khác như bộ gõ, kèn hay trống hầu như luôn là các nhạc công nam giới.



Vị trí của người phụ nữ trong vai trò lãnh đạo cũng ít được chú ý. Lấy ví dụ ở vị trí nhạc trưởng phần lớn vẫn là nam giới, chỉ có số ít các nữ nhạc trưởng như Simone Young hay Marin Alsop. Hiện nay các nữ nhạc công làm việc ở vị trí cao đã tăng lên, tuy nhiên vấn đề này vẫn cần được xem trọng hơn nữa.

Một dữ liệu phân tích trong năm 2018 ở Úc cho thấy các đài radio thường phát nhạc của ca sỹ nam giới hơn là nữ giới. Trong 100 ca khúc thường được phát nhất trên các đài radio ở Úc, chỉ có 21% là của các nữ nghệ sỹ solo, phần còn lại là của các nam nghệ sỹ hay duet nam-nữ.

Một điều nhức nhối nữa cần phải được khắc phục trong ngành âm nhạc nói riêng, và nhiều ngành nghệ thuật khác nói chung, chính là vấn đề về chênh lệch thù lao. MBW (Music Business Worldwide) đã yêu cầu các nhãn thu phải tiết lộ mức thù lao chênh lệch giữa các nghệ sỹ nam và nữ, đưa ra kết quả đáng báo động: trung bình lên đến 29.6% với Universal là 29.1%, Sony là 20.9% và Warner lên tới 38.7%. Những con số này tuy đã thấp hơn so với các năm trước đó nhưng thực sự vẫn còn quá cao. APRA Amcos (Úc) với hơn 100.000 thành viên là nghệ sỹ, nhà soạn nhạc và sản xuất nhạc cũng thống kê được kết quả không mấy khả quan: cứ mỗi 1 USD mà nghệ sỹ nam kiếm được thì nghệ sỹ nữ chỉ kiếm được khoảng 88 cent (2018). Giá trị này tuy nhiên đã tăng thêm một chút nếu so với chỉ 69 cent theo thống kê năm 2015.

Sự ra đời của phong trào #MeToo cũng là một cứu cánh cho các nữ nghệ sỹ từ lâu đã phải chịu sự bất công. Theo thăm dò năm 2018 của MIRA (Music Industry research Association), nữ giới chiếm khoảng 1/3 trong tổng số nghệ sỹ âm nhạc và cũng là những người thường phải chịu các quấy rối về bạo lực và tình dục. Khoảng 72% nữ nghệ sỹ cho biết họ đã từng bị phân biệt giới tính, và 67% tiết lộ họ từng là nạn nhân của quấy rối tình dục. Cách đây không lâu vụ tenor Plácido Domingo bị 8 nữ đồng nghiệp tố cáo ông này lợi dụng quyền hạn để dụ dỗ tình dục họ đã dấy lên hồi chuông cảnh tỉnh về những u ám phía sau tấm màn sân khấu. Một số trung tâm nghệ thuật đã ngay lập tức cắt hợp đồng diễn với tenor này, trong khi một số khác vẫn tiếp tục và bất chấp các cáo buộc.

Giải Grammy được tổ chức vào ngày 26/1/2020 sắp tới sẽ là cơ hội để chúng ta nhìn lại và sửa chữa những bất cập còn sót lại trong ngành âm nhạc. Các yếu kém trong việc hỗ trợ nghệ sỹ nữ không chỉ làm ảnh hưởng đến ngành âm nhạc chung mà còn có thể biến tướng thành nhiều vấn đề khác nhức nhối hơn trong tương lai.