Iceland đã bước vào một kỷ nguyên núi lửa mới

Ảnh (đại diện bài) chụp vào ngày 11 tháng 7 năm 2023 - đám mây khí của Núi lửa Fagradalsfjall trải dài trên núi Litli-Hrútur và được chiếu sáng vào lúc hoàng hôn. Khói từ đám cháy do dung nham đốt gần đó thổi xuống thung lũng bên dưới. Ảnh: Mike Mezeul II Photography

Hàng thế kỷ, bán đảo núi lửa phía tây của đất nước đã ngủ yên, nhưng một kỷ nguyên hoạt động núi lửa mới có thể đang sắp xảy ra.

Fagradalsfjall là một ngọn núi lửa đang hoạt động được hình thành trong Thời kỳ Băng hà cuối cùng trên Bán đảo Reykjanes, Iceland. Vụ phun trào vào ngày 4 tháng 7 vừa qua là đợt phun trào mới nhất báo trước thời kỳ hoạt động núi lửa mới của Iceland, khi miền tây nam Iceland bị rung chuyển bởi hơn 2.000 trận động đất chỉ trong 24 giờ. Không lâu sau đó, hoạt động địa chấn giảm xuống khi dung nham lên đến độ sâu nông và cuối cùng chảy ra vào ngày 10 tháng 7.

Một dòng sông dung nham chảy qua thung lũng giữa dãy núi Keilir và Litli-Hrútur trên Bán đảo Reykjanes. Ảnh: Mike Mezeul II Photography

Nằm cạnh ngọn núi nhỏ Litli-Hrútur, vụ phun trào này đang diễn ra trên Reykjanes, một bán đảo núi lửa đã trở thành một điểm đến phổ biến của khách du lịch muốn nhìn thấy dung nham phun trào. Tuy nhiên, khu vực của vụ phun trào mới có thể nguy hiểm, các khe nứt mới có thể xuất hiện đột ngột gần đó mà không báo trước, dòng dung nham có thể hình thành với tốc độ nhanh và khí độc có thể nhanh chóng lấp đầy bầu không khí, theo Văn phòng Khí tượng Iceland.

Vụ phun trào này là cơn giật cục bộ thứ ba của bán đảo, tiếp theo sau các vụ phun trào dung nham tương tự vào năm 2021 và 2022 - và có khả năng tương lai sẽ tiếp tục xảy ra.
Sau một vụ phun trào vào mùa hè năm ngoái, Dave McGarvie, một nhà núi lửa học tại Đại học Lancaster, chia sẻ với National Geographic rằng sự gia tăng gần đây về hoạt động núi lửa, “… có thể báo hiệu sự khởi đầu của các đợt phun trào không thường xuyên trong nhiều thập kỷ.”

Một dòng dung nham cháy âm ỉ, đỏ rực xuyên qua đá núi lửa đen. Trong khi chính phủ Iceland đã cảnh báo rằng vụ phun trào mới nhất này gây nguy hiểm cho du khách, khu vực này là một điểm đến phổ biến cho du lịch núi lửa. Ảnh: Chris Burkard

Địa chất núi lửa của Iceland.

Bán đảo Reykjanes nằm cách thủ đô Reykjavik của Iceland khoảng 17 dặm về phía tây nam. Nó nằm trên đỉnh của dãy núi giữa Đại Tây Dương, địa chất của núi lửa đang liên tục được mở rộng, nơi mảng Bắc Mỹ ở phía tây và mảng Á-Âu ở phía đông đang dần dần tách ra. Dung nham siêu nóng, có khí, ít đậm đặc hơn so với đá xung quanh, đôi khi có thể trồi lên lớp vỏ nông chỉ từ lực nổi, nhưng với sự kéo căng của khu vực đã tạo ra các khe nứt nơi dung nham có thể xâm nhập.
Sự hỗn loạn dưới lòng đất của bán đảo dường như là biểu hiện dưới dạng những cơn bùng phát núi lửa theo chu kỳ. Các tài liệu lịch sử và các nghiên cứu về các tảng đá núi lửa cổ xưa cho thấy rằng thời gian nghỉ ngơi của núi lửa đã dần chuyển sang sự thức tỉnh của động đất và các vụ phun trào trong một chu kỳ đã diễn ra vài lần trong vài thiên niên kỷ qua.
Mặc dù khu vực này đã ngủ yên về mặt núi lửa trong hàng thế kỷ, sự chia rẽ kiến tạo đang diễn ra ở độ sâu có nghĩa là các vụ phun trào gần đây đã được chuẩn bị từ lâu.

Một cảnh trên không cho thấy vụ phun trào núi lửa mới tại Litli Hrútur. Những thay đổi địa chất thường mất hàng nghìn năm, nhưng tại núi lửa này, nơi vùng đất mới đang hình thành, trái đất thay đổi nhanh chóng khi các vết nứt mở ra và dung nham nóng chảy tràn ra khắp cảnh quan. Ảnh: Karim Iliya

Một khởi đầu mới rực lửa

“Trong những năm gần đây, một số dải dung nham đã tiến sát gần bề mặt, được biểu thị bằng sự thay đổi hình dạng của mặt đất và hàng loạt trận động đất” - theo Tobias Dürig, một nhà núi lửa học tại Đại học Iceland. Nhưng trong một thời gian, những dải dung nham nóng chảy lớn có thể đạt đến bề mặt Trái Đất, đã không thể nhìn thấy ánh sáng mặt trời trong một thời gian. Điều này là do sự trốn thoát của chúng bị cản trở hoặc do mất đà đi lên của chính chúng hoặc do lớp vỏ Trái Đất quá kiên cường để cung cấp lối thoát.

Tuy nhiên, khi các trận động đất bắt đầu tăng dần về tần suất và sức mạnh từ cuối năm 2019 trở đi, các nhà khoa học nghi ngờ rằng một vụ phun trào vào một thời điểm trong tương lai dường như không thể tránh khỏi. Điều đó được xác nhận một cách ấn tượng vào ngày 19 tháng 3 năm 2021, khi dung nham bắt đầu phun ra từ một khe nứt dài 1.650 feet trong một thung lũng của khu vực Geldingadalur.

Một vụ phun trào núi lửa đã bùng phát tại Mt. Fagradalsfjall trong thung lũng Geldingadalur vào ngày 19 tháng 3 năm 2021. Lúc đầu, nó được coi là một vụ phun trào nhỏ và các nhà địa chất nghĩ rằng nó thậm chí sẽ không kéo dài suốt đêm nhưng sau đó họ đã dự đoán rằng đó có thể là một ngọn núi lửa hình khiên. có thể kéo dài trong vài tuần hoặc thậm chí nhiều năm. Ảnh: glaciersandwaterfalls.is

Những ngọn lửa dữ dội này đang mang đến cho các nhà khoa học một cái nhìn vô song về môi trường kết nối giữa vực sâu bên dưới và cảnh quan phía trên. Nỗ lực của họ giúp nâng cao sự hiểu biết của chúng ta về "cấu tạo bên trong" của Trái Đất, về nhịp điệu núi lửa của Iceland và về sự nguy hiểm núi lửa của bán đảo này.

Một cái nhìn từ trên không của "hình nón than" đã hình thành từ vụ phun trào Núi lửa Fagradalsfjall năm 2023 ở Iceland. Ảnh: Mike Mezeul II Photography

National Geographic