Điện khí hóa phương tiện di chuyển là điều tốt nhưng có cái giá của nó
Vùng cao nguyên Andean ở Nam Mỹ nơi Chile, Bolivia và Argentina gặp nhau trông hơi giống bề mặt của Hỏa tinh, với những tảng đá lởm chởm nhô ra khỏi lớp địa hình màu hoen gỉ. Mặc dù là một trong những nơi khô hạn nhất trên Trái Đất, khu vực này được biết đến với các hồ nước mặn, cũng là nơi trú ngụ của ba trong số sáu loài hồng hạc trên thế giới.
Khu vực này còn được biết đến với một thứ khác: lithium. Có nhiều trong vỏ Trái đất và các đại dương, lithium là một nguyên tố kỳ diệu, được sử dụng để điều trị chứng rối loạn lưỡng cực và tạo ra năng lượng trong pin lithium-ion, cung cấp năng lượng cho gần như tất cả điện thoại di động, máy tính xách tay và ô tô điện. Đáng chú ý, khu vực ở Nam Mỹ này - được gọi là Tam giác Lithium - chứa hơn một nửa nguồn cung lithium cho thế giới.
Một nghiên cứu mới cho thấy nhu cầu về xe điện đang tăng theo cấp số nhân, và điều đó có thể khiến hồng hạc và các loài chim khác gặp rủi ro. Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Proceedings of the Royal Society kết nối việc khai thác lithium với sự suy giảm của hai loài hồng hạc trong một lưu vực hồ lớn ở Chile. Qua việc rút hết nước ngầm, cách khai thác lithium truyền thống có thể biến các hồ thành môi trường không hề dễ sống đối với các sinh vật sống dưới nước mà hồng hạc ăn, khiến loài chim này chết đói hoặc bay đi nơi khác, các tác giả viết.
Nghiên cứu này nằm trong một số lượng nhỏ nhưng ngày càng tăng các báo cáo làm phức tạp thêm suy nghĩ cho rằng xe điện và các công nghệ pin khác rõ ràng là tốt cho hành tinh. Điện khí hóa ô tô và các phương tiện khác chắc chắn là điều cần thiết để hạn chế biến đổi khí hậu - nhưng chính điều này lại gây hại cho chim hồng hạc. Nhưng điều đó không có nghĩa là ngành công nghiệp lithium không thể tìm ra những cách khai thác làm tổn thương ít hơn đến môi trường.
Vùng cao nguyên Andean ở Nam Mỹ nơi Chile, Bolivia và Argentina gặp nhau trông hơi giống bề mặt của Hỏa tinh, với những tảng đá lởm chởm nhô ra khỏi lớp địa hình màu hoen gỉ. Mặc dù là một trong những nơi khô hạn nhất trên Trái Đất, khu vực này được biết đến với các hồ nước mặn, cũng là nơi trú ngụ của ba trong số sáu loài hồng hạc trên thế giới.
Khu vực này còn được biết đến với một thứ khác: lithium. Có nhiều trong vỏ Trái đất và các đại dương, lithium là một nguyên tố kỳ diệu, được sử dụng để điều trị chứng rối loạn lưỡng cực và tạo ra năng lượng trong pin lithium-ion, cung cấp năng lượng cho gần như tất cả điện thoại di động, máy tính xách tay và ô tô điện. Đáng chú ý, khu vực ở Nam Mỹ này - được gọi là Tam giác Lithium - chứa hơn một nửa nguồn cung lithium cho thế giới.
Một nghiên cứu mới cho thấy nhu cầu về xe điện đang tăng theo cấp số nhân, và điều đó có thể khiến hồng hạc và các loài chim khác gặp rủi ro. Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Proceedings of the Royal Society kết nối việc khai thác lithium với sự suy giảm của hai loài hồng hạc trong một lưu vực hồ lớn ở Chile. Qua việc rút hết nước ngầm, cách khai thác lithium truyền thống có thể biến các hồ thành môi trường không hề dễ sống đối với các sinh vật sống dưới nước mà hồng hạc ăn, khiến loài chim này chết đói hoặc bay đi nơi khác, các tác giả viết.
Nghiên cứu này nằm trong một số lượng nhỏ nhưng ngày càng tăng các báo cáo làm phức tạp thêm suy nghĩ cho rằng xe điện và các công nghệ pin khác rõ ràng là tốt cho hành tinh. Điện khí hóa ô tô và các phương tiện khác chắc chắn là điều cần thiết để hạn chế biến đổi khí hậu - nhưng chính điều này lại gây hại cho chim hồng hạc. Nhưng điều đó không có nghĩa là ngành công nghiệp lithium không thể tìm ra những cách khai thác làm tổn thương ít hơn đến môi trường.
Chim hồng hạc cần nước. Khai thác lithium hút hết nước của chim.
Lithium thường được khai thác từ đá, nhưng hầu hết nguồn cung trên thế giới nằm trong nước ngầm mặn, được gọi là nước muối, phần lớn được tìm thấy ở Tam giác Lithium của Nam Mỹ. Tại đó, các hoạt động khai thác tập trung xung quanh một lưu vực hồ ở đông bắc Chile, được gọi là Salar de Atacama, nơi sản xuất gần 30% lượng lithium được biết đến trên thế giới.
Để chiết xuất lithium từ nước muối, các công ty thường bơm nước ngầm vào các ao cạn. Trong vài tuần, nắng và gió làm bay hơi nước và tạp chất, để lại lithium mật độ cao và các chất hóa học khác. Sau đó, các công ty xử lý nó thành một sản phẩm thương mại mà các nhà sản xuất pin có thể sử dụng để sản xuất cell pin lithium-ion.
Vấn đề đối với chim hồng hạc và các loài chim sống ven bờ khác là việc bơm và bốc hơi nước ngầm làm thu hẹp các hồ sa mạc gần đó, nơi loài chim này ăn và sinh sản. Theo nghiên cứu ở trên, để sản xuất một tấn lithium, người ta sử dụng khoảng 400.000 lít nước, đó là lý do tại sao một số hồ nước mặn ở khu vực Tam giác đang ở mức thấp nhất trong 600 năm. Theo một số ước tính, ở Salar de Atacama, hơn 1.700 lít nước muối giàu lithium bị hút ra khỏi mặt đất mỗi giây. Hãy nhớ rằng đây đã là một trong những sa mạc khô cằn nhất trên Trái Đất.
Khi nước trong hồ rút đi, hồ trở nên mặn hơn. Và nồng độ muối quá đậm đặc có thể giết chết các sinh vật sống dưới nước mà hồng hạc ăn, như tôm nước mặn và tảo cát. “Sự biến động mạnh trong nước dẫn đến sự biến động mạnh chuỗi thức ăn,” Nathan Senner, phó giáo sư sinh học tại Đại học Nam Carolina, đồng tác giả của nghiên cứu, cho biết. “Nếu không có thức ăn, hồng hạc sinh con ít hơn, bay đi nơi khác hoặc chết đói.”
Số lượng chim hồng hạc giảm ở điểm nóng khai thác lithium
Nghiên cứu vừa nêu cho thấy quần thể chim hồng hạc ở Tam giác Lithium thay đổi đáng kể theo từng năm, tùy theo lượng nước và thức ăn. Và ít nhất ở một số nơi, hoạt động khai thác dường như là nguyên nhân cho những biến động đó.
Tại Salar de Atacama, số lượng quần thể của hai loài hồng hạc bị đe dọa - hồng hạc Andean và hồng hạc James - đã giảm lần lượt 12% và 10% trong khoảng thời gian từ năm 2002 đến 2013 (những năm gần đây nhất mà các nhà nghiên cứu có dữ liệu đầy đủ). Phân tích cho thấy rằng những sự sụt giảm đó có liên quan mật thiết nhất đến sự mở rộng hoạt động khai thác lithium, mà các nhà nghiên cứu đã đo bằng hình ảnh vệ tinh.
Quảng cáo
Như dự đoán, các tác giả cũng kết nối việc sụt giảm nước hồ - có khả năng cũng liên quan đến hoạt động khai thác - với sự suy giảm số lượng hồng hạc. Trong cùng 11 năm, diện tích bề mặt của nước ở vùng đồng muối giảm hơn 40% vào mùa đông, theo nghiên cứu (các nhà nghiên cứu không phát hiện ra xu hướng trong những tháng mùa hè). Tiếng ồn và lưu lượng xe cộ từ các hoạt động khai thác cũng có thể ảnh hưởng đến các loài chim, các tác giả viết.
Hồng hạc không chỉ là loài chim đẹp để chúng ta ngắm nhìn; chúng cũng là những thành viên quan trọng (nhất) trong hệ sinh thái hồ nước mặn, Senner nói. Chúng dành phần lớn thời gian để gặm nhấm các sinh vật nhỏ bé gần đáy của chuỗi thức ăn, giúp hệ sinh thái của hồ cân bằng. Chúng cũng là một phong vũ biểu về tình trạng của hồ. Nếu chim hồng hạc không thể tồn tại, thì có khả năng các loài gia cầm khác - chẳng hạn như vịt và chim cu - cũng chịu chung số phận. Nhiều người sống trong khu vực cũng phụ thuộc vào loài chim để làm du lịch, Datu Buyung Agusdinata, phó giáo sư tại Đại học bang Arizona, người không tham gia nghiên cứu, cho biết. “Khi chim hồng hạc biến mất, địa phương sẽ có ít khách du lịch hơn, và điều này có thể ảnh hưởng sâu sắc đến sinh kế,” ông nói.
Nhưng các nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra một số tin tốt: Trải dài qua một khu vực rộng lớn hơn nhiều, bao gồm toàn bộ phần Chile của Tam giác Lithium, không có loài nào trong số ba loài hồng hạc bị suy giảm. Vì vậy, trong khi việc khai thác có thể gây hại cho các loài chim ở Salar de Atacama, các hồ khác vẫn có thể là nơi sinh sống bình thường cho chim hồng hạc và thậm chí có thể giảm bớt tổn thất ở những nơi khác, theo nghiên cứu. (Ở Salar de Atacama, hồng hạc không nhất thiết phải chết; chúng có thể hoặc bay sang hồ khác hoặc sinh ít con hơn do thiếu thức ăn.) Điều đó có nghĩa là các nhà khoa học và kỹ sư có cơ hội hiếm có để hạn chế tác động của việc khai thác đối với những loài chim mang tính biểu tượng này trước khi quá muộn.
Bảo vệ động vật hoang dã khi nhu cầu về lithium không ngừng tăng
Trong hai thập kỷ qua, lượng khai thác lithium đã tăng gấp tám lần trong Tam giác Lithium - và chắc chắn nó sẽ tiếp tục bùng nổ. Gần tất cả 20 nhà sản xuất xe hơi lớn nhất thế giới đã cam kết bán nhiều xe điện hơn và thị trường pin dự phòng cho gia đình và các thiết bị điện tử khác cũng đang phát triển. Chile, Bolivia và Argentina đều đang thúc đẩy mở rộng hoạt động khai thác lithium.
Đó là một lý do tại sao các nghiên cứu như thế này là “cần gấp”, Gonzalo Gajardo, nhà nghiên cứu tại Đại học University of Los Lagos, Osorno, Chile, người cũng không tham gia nghiên cứu, cho biết. Mặc dù những kết quả này chỉ cho thấy mối tương quan - chúng không chứng minh rằng việc khai thác lithium khiến hồng hạc suy giảm - chúng vẫn hữu ích, ông nói. “Khoa học cần phải cống hiến nhiều hơn nữa để tìm hiểu việc thu hẹp các hồ nước mặn ảnh hưởng đến đa dạng sinh học trong hồ như thế nào," ông nói.
Quảng cáo
Các nhà nghiên cứu cũng đang kêu gọi các công ty phát triển các phương thức khai thác bền vững hơn. Lilac Solutions, một công ty khởi nghiệp do BMW hậu thuẫn và quỹ do Bill Gates đứng đầu, cho biết họ đã phát triển một công nghệ chiết xuất lithium từ nước muối mà không cần sử dụng các ao bay hơi. Công ty này bán các hạt mà các công ty khai thác có thể ném vào bể nước muối và chúng hấp thụ lithium. “Lithium có thể được sản xuất một cách sạch sẽ,” David Snydacker, giám đốc điều hành của công ty cho biết.
Việc tái chế cũng có thể giúp giảm nhu cầu về lithium, mặc dù vẫn còn một chặng đường dài phía trước. Ngày nay chỉ có khoảng 5% cell lithium-ion được tái chế. Còn có rất nhiều trở ngại. Ví dụ, tái chế pin có thể nguy hiểm và các cell pin có xu hướng xuống cấp theo thời gian. Đến năm 2030, việc tái chế chỉ có thể cung cấp ít hơn 6% nhu cầu toàn cầu về lithium.
Chile, quốc gia kiểm soát khoảng một nửa trữ lượng lithium của thế giới, hiện đang viết lại hiến pháp của mình và đồng tác giả nghiên cứu Cristina Dorador Ortiz, một nhà vi sinh vật học, nằm trong ủy ban soạn thảo. “Một cách để củng cố hiến pháp là xem xét các tác động sinh thái trước khi cấp quyền khai thác cho các công ty. Không thể ngừng khai thác được nhưng chúng tôi cần phải làm điều đó tốt hơn."
Theo Vox.
