#TinhTeLookBack: Top những quyển sách mà mình đọc trong năm vừa rồi

Bên cạnh những điểm tích cực trên, sách vẫn có một số điểm mình thấy chưa thật sự hoàn hảo như Bob Igor chỉ dừng lại ở việc chia sẻ những thành tựu nghề nghiệp cũng như hành trình ông đi ở mức độ tổng quan. Sách vẫn chưa có được những phần nội dung đi sâu vào khía cạnh cá nhân cũng như những phân tích về xu hướng phát triển của ngành công nghiệp làm phim ảnh. Tuy nhiên, đây vẫn là một quyển sách anh em có thể cân nhắc đọc để hiểu được hành trình của Bob cũng như hành trình phát triển của Disney giai đoạn trước đây.

Code Breaker - Walter Isaacson

Quyển sách thứ hai mà mình thích là Code Breaker, được chắp bút bởi tiểu sử gia Walter Isaacson, người cũng đã từng viết rất nhiều quyển sách nổi tiếng khác như Leonardo Da Vinci, Steve Jobs, Benjamin Franklin hay The Innovators. Ở quyển Code Breaker này, nội dung chính của quyển sách xoay quanh hành trình mà rất nhiều nhà khoa học, trong đó có Jennifer Doudna, trong việc phát triển công cụ chỉnh sửa gene CRISPR.


Hành trình này bắt đầu từ việc hiểu về vai trò của DNA, và từ đó dẫn người đọc đến câu chuyện liên quan đến RNA và vai trò thực tế của nó trong việc thực hiện các chức năng phiên mã, dịch mã, đảm bảo sự di truyền được truyền thừa từ thế hệ này sang thế hệ khác. Từ vai trò đó, các nhà khoa học phát hiện ra cơ chế phòng vệ của vi khuẩn với virus thông qua việc sử dụng các đoạn DNA của virus gọi là spacer và lưu trữ chúng vào gene của vi khuẩn để đề phòng chúng tấn công vào lần sau. Dựa vào cơ chế này, cộng với việc tìm ra protein phù hợp (Cas 9) để thực hiện việc cắt dán những đoạn gene phù hợp, mở đường cho CRISPR phát triển. Jennifer Doudna và Emmanuelle Charpentier là hai cái tên nổi bật đã điều chỉnh để biến CRISPR trở thành công cụ chỉnh sửa gene thông qua RNA lai, kết hợp giữa crRNA và tracrRNA, để dẫn Cas 9 đến cắt các đoạn DNA cụ thể một cách chính xác. Nói nôm na, anh em có thể coi CRISPR như một cái kéo cắt gene được hướng dẫn bởi các RNA phù hợp để cắt các đoạn DNA theo yêu cầu.



Trong suốt câu chuyện mà Walter Isaacson kể, ông cũng làm nổi bật lên sự cạnh tranh gay gắt giữa các nhóm nghiên cứu. Điều này cũng rất dễ hiểu khi ai cũng muốn trở thành người đầu tiên được ghi danh vào lịch sử. Nổi bật trong số đó là cuộc cạnh tranh giữa Doudna và Feng Zhang tại viện nghiên cứu Broad. Cả hai nhóm đều chạy đua để chứng minh ứng dụng của CRISPR-Cas9 trên tế bào người, dẫn đến những tiến bộ khoa học lớn nhưng cũng gây ra tranh chấp bằng sáng chế. Tuy nhiên, cạnh tranh là một chuyện, nhưng cả hai nhóm cũng thể hiện sự hợp tác ở những thời điểm quan trọng như đại dịch COVID-19 để phát triển khả năng phát hiện virus một cách nhanh chóng dựa trên CRISPR.

Quyển sách này, vẫn với cách kể chuyện đầy cuốn hút của Walter Isaacson, sẽ mang lại cho anh em một cái nhìn toàn diện và dễ hiểu nhất về vai trò của DNA, RNA, lịch sử của ngành di truyền học cũng như cơ chế hoạt động của CRISPR và tiềm năng to lớn của nó cho lịch sử của loài người. Isaacson kể chuyện thật sự hấp dẫn khi các câu chuyện cá nhân được lồng ghép với những giá trị, quan ngại về đạo đức, xã hội được đưa lên bàn cân để thảo luận. Và điều đặc biệt là ông cũng đã lồng ghép được những thông điệp về Doudna với vai trò là một người phụ nữ làm việc trong ngành khoa học, đối mặt với những định kiến nhất định để có thể đạt được thành tựu đỉnh cao là giải Nobel.

Dĩ nhiên, quyển sách này vẫn còn nhiều điểm chưa hoàn thiện. Điểm đầu tiên mà mình thấy được là việc thảo luận các quan ngại về mặt đạo đức còn khá đơn giản mà không có những phân tích sâu hay triệt để. Ngoài ra, phạm vi ứng dụng của CRISPR cũng bị xem nhẹ khi quyển sách tập trung chủ yếu vào quá trình nghiên cứu, hành trình của Doudna và các nhóm nghiên cứu trong việc ghi danh mình vào lịch sử. Tuy nhiên, những điểm này khó có thể phủ nhận rằng đây thật sự là một quyển sách đáng đọc, nhất là với những anh em thích khoa học và lịch sử phát triển của những công cụ có tiềm năng to lớn đến tương lai của loài người.

Elon Musk - Walter Isaacson

Quyển sách thứ ba, và mình nghĩ là quyển hay nhất với mình trong năm qua là tiểu sử Elon Musk do Walter Isaacson chắp bút . Lý do đây là quyển sách hay nhất mình đọc vì nó vẽ nên một bức tranh gần như đầy đủ về Elon Musk. Khởi điểm từ gia đình của những ông nội, bà ngoại đam mê rủi ro, đến những năm tháng tuổi trẻ ở Nam Phi cùng những người anh em họ - vốn cũng sẽ gắn bó với mình sau này - ở những phi vụ kiếm tiền hay những lần bị bắt nạt tại trường học (bullied) và cuộc sống với mẹ ở đây thúc đẩy ông quay trở lại Canada và sau đó là Mỹ để thực hiện những điều mình muốn. Musk khởi đầu với Zip2 với Kimbal trong việc cung cấp phần mềm giúp các tờ báo tạo ra danh bạ doanh nghiệp trực tuyến. Từ đây, ông tiếp tục với X.com trong ngành tài chính, sau đó trở thành PayPal hiện nay. Và tiếp theo đó là những hành trình ông đi cùng với SpaceX, Tesla, Solar City, OpenAI, Neuralink và X (tiền thân là Twitter). Những công ty này đều phần nào định hình hoặc thay đổi ngành công nghiệp: SpaceX trong ngành hàng không vũ trụ, hay Tesla với xe điện và Neuralink với việc cấy chip vào não người và X hiện đang đánh bật các đơn vị truyền thông dòng chính trong việc đưa tin tức, nội dung. Điều đó thể hiện rất rõ tầm nhìn xa của Musk trong việc thay đổi cuộc sống của loài người.

Một điểm khác mà Walter làm rất tốt khi ông khắc hoạ được những đặc tính của Musk cùng những nguyên tắc làm việc để người đọc có thể hiểu hơn về con người của vị tỉ phú lắm trò này. Musk thừa hưởng từ gia đình khuynh hướng chấp nhận rủi ro, đặt cược toàn bộ tài sản và danh tiếng của mình vào những dự án mang tính cách mạng, và thông thường ông sẽ thắng lớn. Điều này thể hiện qua một số ví dụ như việc lấy hết toàn bộ 180 triệu đô bán PayPal bỏ vào Tesla, SpaceX hay SolarCity trong cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008. Hay cả khi Tesla với Model 3, SpaceX trên bờ vực phá sản ông vẫn quyết tâm “all in”: tiền bạc - tài sản và thậm chí ngủ luôn tại nhà máy để thúc đẩy dây chuyền sản suất, tối ưu việc lắp đặt để sau đó giành được những hợp đồng lớn từ NASA để tiếp tục nuôi dưỡng những công ty của mình. Một điều anh em sẽ thấy hay ở đây là Musk không ngại thất bại, thất bại là một phần của sự đổi mới và chấp nhận thất bại là cách để ông và đồng nghiệp cải tiến mọi thứ cho tới khi nó hoạt động và đạt được thành công.

Bên cạnh hành trình Musk đi, anh em cũng sẽ thấy được rất nhiều bài học về cách Musk tiếp cận và giải quyết vấn đề. Ông luôn đặt câu hỏi cho mọi thứ, cho những quy định, những yêu cầu cho tới khi chúng đi xuống được tới cốt lõi của vấn đề thay vì để mọi người từ Tesla hay SpaceX đi theo những tiêu chuẩn mặc định mà ngành công nghiệp hay cơ quan pháp lý nào đó đặt ra. Một ví dụ đơn giản là thay vì cố chấp xây dựng các tên lửa với mức chi phí cao, ông yêu cầu đội ngũ của mình phân tích chi phí nguyên liệu thô hay sử dụng những giải pháp khác để tối ưu. Chính cách làm khuyến khích sự đổi mới bằng cách đặt câu hỏi về mọi giả định để tìm ra câu trả lời phù hợp nhất. Một điểm khác mà mình rất thích đó là việc Musk luôn tìm cách cắt giảm chi phí. Ông ưu tiên loại bỏ sự phức tạp không cần thiết trong quy trình. Tại Tesla, ông áp dụng nguyên tắc này để tối ưu hóa sản xuất bằng cách đặt câu hỏi về mọi yêu cầu, loại bỏ các bộ phận dư thừa và tự động hóa chỉ những quy trình cần thiết. Mà cũng dễ hiểu, tiền là ông bỏ ra cùng với các nhà đầu tư khác, chi phí là thứ sẽ luôn bị đội lên trong suốt quá trình sản xuất, nếu không quản lý nó đủ tốt, một ngày nào đó chi phí đó sẽ ăn mòn vào phần lợi nhuận mà ông hay cổ đông nhận được.



Và điểm cuối cùng mình thích đó là việc Musk luôn chấp nhận đưa ra quyết định trong điều kiện bất định. Có một chương trong quyển sách, Musk nói với Walter rằng, ông biết nhiều khi 80% quyết định ông đưa ra là không hoàn toàn chính xác, nhưng phải có một ai đó đưa ra quyết định, chấp nhận sai và làm lại nếu cần, còn hơn cứ đợi nhau nhìn nhau rồi mọi việc sẽ không đi được tới đâu cả.

Quyển sách này có rất nhiều câu chuyện khác hay ho về cách Musk đối mặt với những cuộc khủng hoảng của cuộc đời mình, mối tình với rất nhiều người phụ nữ xuất sắc: diễn viên như Amber Heard, ca sĩ, nhà khoa học, v.v. Ngoài ra, Musk có xu hướng chất vấn, xúc phạm nhân viên tại một thời điểm thậm chí sa thải họ vì họ không trả lời được câu hỏi của ông, nhưng sau đó lại chẳng nhớ gì. Khi Walter hỏi rằng ông có cảm xúc gì với những điều đó hay không - thật ra não của Musk được lập trình khác biệt khi ông không cảm nhận được cảm xúc của người khác - nhưng ông nói rằng điều ông quan tâm tại thời điểm đó là số phận của Tesla, SpaceX, Neuralink. Nếu ông quan tâm đến người nhân viên đó, giới tính của họ, rồi những công ty kể trên sập, ai sẽ là người chịu trách nhiệm.

Elon Musk này là một câu chuyện bao quát toàn diện cuộc đời của Musk: cá nhân - công việc - dự án toàn cầu, v.v với những câu chuyện về sự nỗ lực không ngừng nghỉ của ông cùng khả năng giải quyết vấn đề độc đáo. Điểm hạn chế là nó có hơi chút thiên vị khi nói về những khuyết điểm, cái sai, hành vi thô lỗ của Musk nhưng đúng thôi: sách về ai người đó đẹp. Tuy nhiên Walter cũng khẳng định rằng Musk không hề yêu cầu đọc và chỉnh sửa bất kì gì trong đây cả. Ngoài ra, quyển sách cũng thiếu đi việc phân tích những thất bại hoặc những tuyên bố, dự đoán quá lố của Musk, nhất là thời gian giao những sản phẩm như Tesla, xe tự hành, Robot Optimus.

Clear Thinking - Shane Parrish

Một quyển sách khác mà mình đọc và thấy hay trong năm rồi, và mình nghĩ anh em nên đọc để có một cách nhìn khác về khả năng tư duy rõ ràng để đưa ra quyết định. Parrish giới thiệu các công cụ nhận thức như mô hình tinh thần, tư duy theo nguyên lý đầu tiên tương tự như Elon Musk, và lập luận xác suất để suy nghĩ và quyết định. Ngoài ra, quyển sách cũng tập trung vào việc xác định các thiên kiến về mặt nhận thức (cognitive bias) để đưa ra quyết định tốt hơn và cải thiện kỹ năng giải quyết vấn đề. Parrish chỉ ra rằng phần lớn những gì anh em gọi là “suy nghĩ” thực chất chỉ là phản ứng tự động được lập trình bởi bản năng sinh học, văn hóa, và môi trường. Để đạt được kết quả tốt hơn, chúng ta cần tạo không gian để suy nghĩ rõ ràng và hành động có chủ đích thay vì sống theo chế độ “tự động hóa”. Có rất nhiều thiên kiến được đề cập trong sách như thiên kiến cảm xúc, thiên kiến cái tôi, thiên kiến xã hội và thiên kiến quán tính. Parrish giải thích rất rõ từng loại thiên kiến cũng như cách vượt qua những rào cản thiên kiến đó để suy nghĩ, phát triển tư duy phản biện.

Quyển sách này là cách để anh em hiểu rõ hơn cách tư duy, đơn giản hoá cách suy nghĩ để giảm bớt các thiên kiến về mặt nhận thức và đưa ra quyết định dễ dàng hơn. Tuy nhiên, với cá nhân mình thì sách vẫn thiếu đi một số nội dung minh hoạ hay các ví dụ cụ thể để anh em có thể áp dụng vào trong thực tế.