Trong suy nghĩ của chúng ta khi nhắc đến những công ty quyền lực, chắc hẳn mọi người sẽ nghĩ ngay đến Google hay Apple đúng không. Thế là vì bạn chưa biết đến Công ty Đông Ấn Hà Lan, một doanh nghiệp với lợi nhuận khổng lồ từng thống trị gần như toàn bộ khu vực của quần đảo Indonesia ngày nay. Không chỉ sở hữu quyền lực tài chính, thậm chí công ty này còn sở hữu cả quyền lực chính trị khi mà họ có khả năng phát động chiến tranh hay bỏ tủ, nặng hơn là hành hình tù nhân, đúc tiền và thành lập thuộc địa. Và nếu anh em chưa biết thì, công ty này chính là tiền thân của Indonesia ngày nay đấy. Tại sao lại có điều này ư?
Trước khi trở thành một quốc gia Indonesia như hiện tại, khu vực này từng là nơi cư trú của nhiều tiểu quốc khác. Vào cuối thế kỉ 15, những người Châu Âu, điển hình là người Bồ Đào Nha đã tới đây. Vào thời đó, gia vị được xem là một mặt hàng cực kì giá trị và nơi đây được xem là xứ sở của các loại gia vị, hương liệu. Những người đến đây mang gia vị, đem qua Châu Âu bán và thu lại lợi nhuận cực kì lớn. Những người Hà Lan cũng tới đây theo chân Bồ Đào Nha, họ nhận thấy tiềm năng kinh tế của việc buôn gia vị và thế là đã chính quyền nước này đã hợp nhất các công ty thương mại gia vị lẻ tẻ lúc bấy giờ thành một công ty thương mại lớn tên là Công ty Đông Ấn Hà Lan.
Công ty Đông Ấn Hà Lan hay còn được gọi là VOC (Verenigde Oost-Indische Compagnie) là một công ty thương mại được thành lập tại Hà Lan vào năm 1602 khi Quốc hội nước này trao cho họ quyền 21 năm được nắm độc quyền thương mại gia vị ở Châu Á. Vào thời điểm bây giờ, VOC là công ty đa quốc gia đầu tiên trên thế giới và là công ty đầu tiên phát hành cổ phiếu. Từ những năm 1602 đến năm 1874, VOC phát triển mạnh mẽ và vươn lên trở thành tập đoàn hùng mạnh quyền lực nhất lịch sử. Thậm chí, họ còn sở hữu quân đội riêng, lãnh thổ cũng như thâu tóm tất cả đường thông thương của các sản phẩm thiết yếu thời bấy giờ. VOC giải thể sau cuộc chiến Anh - Hà Lan vào năm 1799.
Trước khi trở thành một quốc gia Indonesia như hiện tại, khu vực này từng là nơi cư trú của nhiều tiểu quốc khác. Vào cuối thế kỉ 15, những người Châu Âu, điển hình là người Bồ Đào Nha đã tới đây. Vào thời đó, gia vị được xem là một mặt hàng cực kì giá trị và nơi đây được xem là xứ sở của các loại gia vị, hương liệu. Những người đến đây mang gia vị, đem qua Châu Âu bán và thu lại lợi nhuận cực kì lớn. Những người Hà Lan cũng tới đây theo chân Bồ Đào Nha, họ nhận thấy tiềm năng kinh tế của việc buôn gia vị và thế là đã chính quyền nước này đã hợp nhất các công ty thương mại gia vị lẻ tẻ lúc bấy giờ thành một công ty thương mại lớn tên là Công ty Đông Ấn Hà Lan.
Công ty Đông Ấn Hà Lan hay còn được gọi là VOC (Verenigde Oost-Indische Compagnie) là một công ty thương mại được thành lập tại Hà Lan vào năm 1602 khi Quốc hội nước này trao cho họ quyền 21 năm được nắm độc quyền thương mại gia vị ở Châu Á. Vào thời điểm bây giờ, VOC là công ty đa quốc gia đầu tiên trên thế giới và là công ty đầu tiên phát hành cổ phiếu. Từ những năm 1602 đến năm 1874, VOC phát triển mạnh mẽ và vươn lên trở thành tập đoàn hùng mạnh quyền lực nhất lịch sử. Thậm chí, họ còn sở hữu quân đội riêng, lãnh thổ cũng như thâu tóm tất cả đường thông thương của các sản phẩm thiết yếu thời bấy giờ. VOC giải thể sau cuộc chiến Anh - Hà Lan vào năm 1799.
Theo Visual Capitalist cho biết VOC được coi là bong bóng tài chính đầu tiên trên thế giới, vào thời kỳ cực thịnh của mình năm 1636-1637, VOC có trị giá lên đến 78 triệu guilder Hà Lan, tương đương với 7.900 tỉ USD hiện tại. Lúc bấy giờ, giá trị của VOC lớn ngang với mức GDP của cả Nhật Bản (4.800 tỉ USD) và Đức (3.400 tỉ USD) cộng lại. Đồng nghĩa với giá trị của VOC có thể được so sánh với tổng giá trị thị trường của 20 tập đoàn lớn nhất thế giới hiện nay gồm Apple, Microsoft, Amazon,…
Câu chuyện ra đời của VOC:
Vào thế kỷ 16, nhờ vào khả năng đi biển của mình, Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha gần như độc quyền thương mại về gia vị. Trước khi Hà Lan xuất hiện những cuộc bạo động, Antwerp là trung tâm phân phối gia vị hàng đầu ở khu vực Bắc Âu. Nhưng sau đó, Bồ Đào Nha đã sử dụng cảng Hamburg làm nơi cung cấp gia vị ở phía Bắc khiến cho thương nhân Hà Lan không còn cơ hội buôn bán. Vào thời điểm đó, hệ thống thương mại của Bồ Đào Nha vẫn còn nhiều sai sót trong việc đáp ứng nhu cầu thị trường dẫn đến nguồn cung không ổn định khiến giá của một số mặt hàng trở nên biến động, đặc biệt là hạt tiêu. Cộng với việc Hà Lan đang có chiến tranh với Tây Ban Nha, điều đó thúc đẩy Hà Lan giành việc buôn bán này.
May mắn thay một vài thương nhân Hà Lan như Jan Huyghen Van Linschoten và Cornelis de Houtman đã vô tình tìm được bí mật hải trình của Bồ Đào Nha và tận dụng nó để lấy được quyền thương mại. Năm 1595 Houtman thực hiện chuyến đi đến cảng Banten, nơi xuất hạt tiêu chính ở Tây Java (nay là Batavia, Indonesia), tại đây đã xảy ra cuộc đụng độ với các thương nhân Bồ Đào Nha và cả người dân bản địa khiến cho đoàn mất đi phân nửa thành viên. Sau chuyến đi, họ đã thu về được lượng lợi nhuận đáng kể.
Đến năm 1598, những đoàn tàu từ Hà Lan được gửi đi ngày càng nhiều hơn. Một số tàu đã bị mất nhưng phần lớn tàu đã thành công và thu được lợi nhuận cao. Tháng 3 năm 1599, một đoàn gồm 8 con tàu dưới sự chỉ huy của Jacob Van Neck đã đến đảo hạt tiêu Maluku, tối ưu được chi phí hơn khi mua từ nguồn trung gian ở Tây Java. Các con tàu quay về Châu Âu vào năm 1599 và lợi nhuận lần này đã lên đến 400%.
Năm 1600, Hà Lan gia nhập lực lượng liên minh với người Hitue trên đảo Ambon chống lại Bồ Đào Nha để đổi lại cơ hội độc quyền mua gia vị tại đây. Đến năm 1613, người Hà Lan trục xuất người Bồ Đào Nha ra khỏi pháo đài Solor trước khi Bồ Đào Nha quay trở lại và chiếm lại Solor vào năm 1626.
Quảng cáo
Nhà máy của công ty Đông Ấn Hà Lan tại Mughal Bengal, năm 1665
Vào thời điểm bấy giờ, thông thường một công ty chỉ được thành lập trước chuyến hải hành và được giải thể ngay khi đoàn tàu quay trở lại đất liền. Việc đầu tư vào cuộc thám hiểm này mang đến những rủi ro rất cao, không chỉ vì bệnh tật, cướp biển, đắm tàu mà còn vì sự biến động cung cầu ngoài thị trường rất bấp bênh và khó kiểm soát. Vì thế để hạn chế rủi ro, năm 1602, chính phủ Hà Lan tài trợ chi phí tạo ra công ty Đông Ấn Hà Lan nhằm đe doạ sự cạnh tranh của các đối thủ và giành sự độc quyền trong lĩnh vực này. Trong suốt một thời gian dài ở thế kỷ 17, VOC đã giành độc quyền thương mại nhục đậu khấu, đinh hương và các loại gia vị khác cho thị trường Châu Âu và ngay đến cả hoàng đế Akbar của đế quốc Mughal cũng phải trả cái giá gấp 14 đến 17 lần so với giá ban đầu.
Ngay tại thời điểm thành lập, chính phủ đã trao cho VOC nhiều đặc quyền về chính trị như được phép xây dựng pháo đài, quân đội, ký kết hiệp ước,… Đến những năm 1604 - 1617, VOC xuất hiện đối thủ cạnh tranh lớn đe doạ tham vọng độc quyền của mình, đó chính là công ty Đông Ấn Anh. Sự xuất hiện mới này đã châm ngòi cho sự cạnh tranh khốc liệt của Anh và Hà Lan trong kinh doanh các mặt hàng gia vị.
Sự phát triển của công ty Đông Ấn Hà Lan (chủ yếu nhờ khối lượng tài chính khổng lồ mà công ty này mang lại) đã giúp cho Hà Lan trở thành một thế lực thực dân mạnh trên Thế giới. Sau rất nhiều sự kiện chính trị bất lợi cho nước này, khi mà họ mất thuộc địa Bỉ, Hà Lan rơi vào khủng hoảng, kéo theo công ty này xuống bờ vực phá sản. Tuy nhiên đến năm 1830, họ đã thành lập một Toàn Quyền mới và khu vực Đông Ấn được đưa vào khai thác lại để giúp nâng đỡ nền kinh tế.
Quảng cáo
Lịch sử của Indonesia thì diễn ra rất dài. Tuy nhiên, sự liên hệ giữa công ty Đông Ấn Hà Lan và Indonesia nằm ở giai đoạn vào năm 1619. Lúc này công ty đã phát động tấn công Jayakarta (là thành phố trọng điểm về buôn bán ở Java - Indonesia bây giờ). Sau khi tấn công thành phố, VOC đã thành lập một thế lực ở nơi đây dưới sự bảo hộ của Hà Lan và đặt tên là Batavia. Họ đã liên tục mở rộng sự ảnh hưởng của mình ở quần đảo này và có quyền lực như một vương quốc.
Đến năm 1756, VOC hoàn toàn cai quản được toàn bộ Java, Ambon và các khu vực lân cận. Chính quyền Hà Lan đã hoàn tất việc quốc hữu hoá VOC - hay nói cách khác là thuộc địa hoá quần đảo Indonesia vào những năm thế kỉ 19. Có thể thấy Đông Ấn Hà Lan là một công ty cực kì quyền lực cả về tài chính lẫn chính trị. Bản thân họ là tiền thân của cả một quốc gia hiện tại nên không lạ gì khi nhắc đến VOC, người ta lại nghĩ đến một công ty cực lớn, nổi danh khắp thế giới.
Theo Visualcapitalist, (1), Britannica
