Đi bộ là một trong những hoạt động mà chúng ta thực hiện một cách hoàn toàn tự động, giống như ăn uống hay hít thở. Không có gì bình thường hơn, giản dị hơn việc đi bộ, nhưng không vì thế mà chúng ta nghĩ rằng nó đơn giản. Đi bộ trên hai chân là một cách cực kỳ phức tạp để đi từ chỗ này sang chỗ kia, và cho dù đã chọn cách di chuyển này hàng triệu năm trước đây, đến bây giờ chúng ta vẫn cảm nhận được các tác động của sự lựa chọn này.
Mỗi bước đi bộ bình thường liên quan đến nhiều điều mà chúng ta thực hiện một cách vô thức. Mấy ai trong chúng ta ý thức được điều chúng ta sắp làm để bắt đầu đi bộ từ vị trí đứng yên? Khi đứng yên, chúng ta có sự cân bằng hoàn hảo, và bạn không thể đi về phía trước trừ khi bạn phá vỡ sự cân bằng đó. Do đó, chuyển động đầu tiên của bạn là thả lỏng cơ bắp chân, điều này ngay lập tức khiến bạn chúi về phía trước. Khi lảo đảo về phía trước, bạn nhanh chóng đưa một chân về phía trước để khỏi ngã, và bây giờ bạn đang đi bộ. Một khi gót chân của cái chân dẫn đầu chạm đất, bạn đang ở một tư thế khá vững vàng, với một chân phía trước và một chân phía sau, nhưng chỉ trong khoảnh khắc mà thôi, bởi vì chân sau đẩy về phía trước, bàn chân đưa từ sau ra trước cho đến khi thời điểm cuối cùng là lúc tất cả khối lượng còn lại dồn lên ngón chân cái của bạn. Khi chân phía sau nhấc khỏi mặt đất, bạn đung đưa nó ngay bên dưới cơ thể của mình và đẩy nó ra phía trước, giữ đầu gối và mắt cá chân hơi cong để chân không chạm đất. Sau đó, cái chân đó được đặt xuống đất, với gót chân hấp thụ gần hết tác động, và chân kia tiếp tục đẩy ra sau, bắt đầu lại chu kỳ.
Phức tạp hơn chúng ta nghĩ
Mỗi bước đi bộ bình thường liên quan đến nhiều điều mà chúng ta thực hiện một cách vô thức. Mấy ai trong chúng ta ý thức được điều chúng ta sắp làm để bắt đầu đi bộ từ vị trí đứng yên? Khi đứng yên, chúng ta có sự cân bằng hoàn hảo, và bạn không thể đi về phía trước trừ khi bạn phá vỡ sự cân bằng đó. Do đó, chuyển động đầu tiên của bạn là thả lỏng cơ bắp chân, điều này ngay lập tức khiến bạn chúi về phía trước. Khi lảo đảo về phía trước, bạn nhanh chóng đưa một chân về phía trước để khỏi ngã, và bây giờ bạn đang đi bộ. Một khi gót chân của cái chân dẫn đầu chạm đất, bạn đang ở một tư thế khá vững vàng, với một chân phía trước và một chân phía sau, nhưng chỉ trong khoảnh khắc mà thôi, bởi vì chân sau đẩy về phía trước, bàn chân đưa từ sau ra trước cho đến khi thời điểm cuối cùng là lúc tất cả khối lượng còn lại dồn lên ngón chân cái của bạn. Khi chân phía sau nhấc khỏi mặt đất, bạn đung đưa nó ngay bên dưới cơ thể của mình và đẩy nó ra phía trước, giữ đầu gối và mắt cá chân hơi cong để chân không chạm đất. Sau đó, cái chân đó được đặt xuống đất, với gót chân hấp thụ gần hết tác động, và chân kia tiếp tục đẩy ra sau, bắt đầu lại chu kỳ.
Người lớn có kích thước trung bình có thể bước 2,5 - 3m mỗi giây, tương đương 8 - 9,5 km/h. Tốc độ đó bị giới hạn không phải vì sức cơ mà vì độ dài của đôi chân. Các mô hình toán học về việc đi bộ cho thấy rằng chân càng dài thì chuyển động lên xuống của thân mình khi đi bộ càng nhỏ và tốc độ đi bộ tối đa càng lớn. Đây là lý do tại sao trẻ em phải chạy nhanh để theo kịp cha mẹ và tại sao những người chống nạng có thể đi nhanh đến mức đáng ngạc nhiên - vì lúc này “chân” của họ kéo dài từ nách xuống đất. Điều này cũng giải thích tại sao dáng đi lắc lư, lạch bạch đặc biệt của những người đi bộ trong những cuộc đua đi bộ cho phép họ đi nhanh hơn khoảng 25% so với những người bình thường như chúng ta. Bí mật của họ là gì? Đó là vì họ giảm thiểu sự nhấp nhô lên xuống của thân mình, không phải bằng cách có đôi chân dài hơn mà bằng cách uốn cong lưng và nghiêng hông theo mỗi sải chân. Đó là lý do tại sao họ có thể đi được bốn mét mỗi giây thay vì ba mét như chúng ta.
Bạn tiêu tốn ít năng lượng nhất trên mỗi mét đi bộ nếu bạn đi trung bình khoảng 100 bước mỗi phút. Nếu đi nhanh hơn nữa thì bạn đang dồn quá nhiều năng lượng vào việc tăng tốc mỗi chân từ lúc bắt đầu đứng yên, sau đó dừng lại khi chân chạm đất lần nữa. Tuy nhiên, nghiên cứu về người đi bộ trong thành phố cho thấy nam giới đi khoảng 110 bước và nữ giới là 118 bước mỗi phút. Rõ ràng là áp lực của thành phố lớn buộc bạn phải hy sinh hiệu quả để có được tốc độ.
Một hoạt động bấp bênh
Điểm đáng chú ý về tất cả những điều này là việc đi bộ là một hoạt động rất bấp bênh. Bạn dành 3/4 thời gian để giữ thăng bằng chỉ trên một chân, thời gian này nhiều hơn nếu bạn đi nhanh hơn. Và trong khi cố gắng tiến về phía trước, bạn cũng lắc lư lên xuống, lắc lư về phía trước một cách nguy hiểm, đồng thời suýt ngã sang một bên. Bản thân bạn không nhận thức được điều này đang xảy ra và nó thậm chí còn không rõ ràng khi bạn nhìn người khác bước đi, bởi vì bạn bị phân tâm bởi việc vung tay và chân. Nhưng nếu bạn có thể chỉ tập trung vào phần thân của người đi bộ, bạn sẽ thấy nó lắc lư, lên xuống và sang hai bên. Điều đáng tò mò là đầu của bạn, ngay cả khi ở điểm cao nhất, khi bạn đi bộ cũng không bao giờ cao bằng giống như khi bạn đứng yên. Để kiểm chứng điều này, bạn có thể đi qua một đường hầm có chiều cao chính xác bằng chiều cao của bạn mà không bao giờ bị va đầu.
Ngay cả chuyển động về phía trước của bạn cũng không đều đặn, những chuyển động này lúc nào cũng luân phiên chậm lại và tăng tốc. Nếu bạn không tin, hãy thử bước đi và cầm một cái chảo đầy nước: nước trượt tới trượt lui vì tốc độ tiến về phía trước của bạn không đều. Khi một trong hai chân của bạn đưa ra phía trước, chính điều đó đang thực sự làm bạn chậm lại; nó chỉ giúp bạn tăng tốc khi nó ở phía sau và ép xuống đất. Điều giúp chúng ta đứng thẳng qua tất cả các chuyển động lên xuống và tới lui này là sự co giãn tinh tế của các cơ phù hợp vào đúng thời điểm.
Ví dụ, thời điểm một chân được nhấc khỏi mặt đất, cơ thể bạn muốn rơi về phía không được hỗ trợ và điều đó chỉ bị ngăn cản bởi cơ mông. Cơ mông nhỏ ở bên trái co lại khi chân phải của bạn không chạm đất, do đó siết chặt bên trái của bạn và ngăn bạn ngã sang bên phải. Đồng thời, xương chậu xoay một chút, tăng độ dài sải chân. Phụ nữ phải xoay xương chậu nhiều hơn một chút để đạt được sải chân dài hơn, vì hông của họ không có phạm vi đưa về phía trước lớn như nam giới. Tất nhiên, điều này dẫn đến phong cách đi bộ đặc biệt của phụ nữ, vốn được các chuyên gia về cơ chế sinh học và nhà sản xuất quần jean đặc biệt quan tâm.
Quảng cáo
Cơ mông nổi tiếng nhất, cơ mông lớn, không chỉ tạo hình dạng cho mông mà còn ngăn chúng ta lao về phía trước bằng cách co lại và kéo chúng ta đứng thẳng, đặc biệt là khi chúng ta leo cầu thang hoặc chạy lên dốc. Xu hướng đưa về phía trước giảm đi nhiều trên mặt đất bằng phẳng, và trong tình huống đó, cơ mông lớn không còn quá quan trọng nữa - bạn có thể đi lại gần như bình thường ngay cả khi nó bị liệt. Cơ mông lớn là cơ lớn nhất trong cơ thể chúng ta và là một ví dụ hoàn hảo cho thấy quá trình chuyển đổi từ bốn chân sang hai chân phức tạp như thế nào. Tinh tinh và khỉ đột, những họ hàng gần nhất còn sống của chúng ta, cũng có cơ mông lớn, nhưng chúng có vai trò không đáng kể vì những loài động vật này là động vật bốn chân và không cần phải giữ thân thẳng đứng cân bằng trên hai chân.
Tại sao chúng ta đứng thẳng
Cần phải thực hiện rất nhiều thay đổi để biến động vật bốn chân thành động vật hai chân và rõ ràng là quá trình này đã bắt đầu từ lâu. Những dấu hiệu lâu đời nhất đến từ Châu Phi. Bộ xương của loài vượn hình người nhỏ tên là Lucy, được tìm thấy ở Ethiopia, khoảng ba triệu năm tuổi và đã cho thấy tất cả sự thích nghi và biến đổi cần thiết của một bộ xương để một con vượn nhỏ có thể đi thẳng. Vượn Lucy vẫn chưa hoàn toàn là người hiện đại - một số nhà nhân chủng học nhìn thấy những ngón chân cong của nó, chứng tỏ rằng nó có thể vẫn giỏi leo trèo. Năm 1977, Mary Leakey, vợ của nhà nhân chủng học nổi tiếng Louis Leakey, đã phát hiện ra hai bộ dấu chân trong tro núi lửa ở Tanzania có niên đại từ ba triệu năm tuổi và có tất cả các đặc điểm của các dấu chân được tạo ra bởi những sinh vật đi thẳng.
Tại sao chúng ta lại có thể đi thẳng vẫn là một câu hỏi mở, nhưng hầu hết các lý thuyết ngày nay đều dựa trên suy nghĩ rằng việc giải phóng đôi tay là lý do quan trọng nhất. Có nhiều biến thể về chủ đề này: vượn hình nhân hai chân có thể mang theo con cái và do đó trở thành những loài du mục và khai thác các nguồn thức ăn mới; hoặc những con đực đi bằng hai chân có thể mang thức ăn về cho con cái, do đó con cái thoát khỏi việc tìm kiếm thức ăn và có thể dành nhiều thời gian hơn để sinh con. Nhưng đây không phải là lời giải thích duy nhất cho việc chúng ta đi bằng hai chân - một lý thuyết gần đây thậm chí còn cho rằng tổ tiên của chúng ta đã đứng thẳng lên để giải nhiệt. Bằng cách đó, chúng ta sẽ có ít diện tích bề mặt tiếp xúc với mặt trời hơn và hấp thụ nhiệt ít hơn 60%.
Trả giá cho lựa chọn
Bất kể lý do vì sao tổ tiên chúng ta đứng thẳng lên, chúng ta vẫn phải trả giá cho hành động đó cho đến tận bây giờ. Vấn đề là chúng ta đang đi thẳng bằng cách sử dụng một bộ xương được tạo hình để di chuyển bằng bốn chân. Bạn cảm thấy khó chịu vì có bàn chân bẹt? Đó là vì bạn cố gắng gánh toàn bộ trọng lượng cơ thể lên hai chân. Đau lưng? Những sinh vật bốn chân không gặp phải những vấn đề như vậy, vì trọng lượng phân bổ đều dọc theo xương sống. Nhưng nếu nghiêng xương sống đó về phía cuối, và bạn sẽ có các đĩa đệm bị ép ra khỏi vị trí và phần thân nằm trên xương chậu mà trước đây vốn chưa bao giờ phải chịu bất kỳ trọng lượng nào. Bị thoát vị? Bạn sẽ không bị như vậy nếu bạn vẫn đứng bằng bốn chân, với các cơ quan nội tạng được treo lơ lửng và được hỗ trợ bởi một xương sống nằm ngang.
Quảng cáo
Mặt khác, đi bộ là một cách di chuyển hiệu quả bằng hai chân. Các nhà khoa học đã chạy một chương trình máy tính để kiểm tra ý tưởng đó. Họ tạo ra một con người ảo, sau đó yêu cầu máy tính xác định những cách di chuyển hiệu quả nhất ở nhiều tốc độ khác nhau. Máy tính trả lời rằng có ba cách di chuyển hiệu quả. Điều này không có gì ngạc nhiên: tốt nhất là đi bộ ở tốc độ thấp và chạy ở tốc độ cao. Nhưng ở giữa, máy tính đã xác định được một phương thức chuyển động mà rất ít người sử dụng thường xuyên.
Đó là sự kết hợp giữa chạy và đi bộ (và do đó có thể được gọi là “ralking” hoặc “wunning”, hay còn gọi là jogging). Nó bao gồm cả cú nhấc gót chân và cú đẩy ngón chân khi đi bộ, nhưng kết hợp những chuyển động này khi chỉ có một chân lúc nào cũng đặt trên mặt đất. Kiểu chuyển động kỳ lạ này rất hiệu quả. Lần hiếm hoi bạn thấy nó trong thực tế là khi những người béo phì đi chạy bộ. Chúng ta không biết liệu tổ tiên của chúng ta có sử dụng “wunning” hay không. Điều này khó có khả năng vì có rất ít người săn bắn hái lượm bị béo phì.
Không còn cách nào khác
Thật buồn cười là sau hàng triệu năm đi bộ, chúng ta vẫn chưa hiểu đúng về nó. Chúng ta lắc lư và lảo đảo tiến về phía trước, trừng phạt cơ thể một cách vô thức vốn không bao giờ thực sự được tạo ra để đứng thẳng. Trong cùng khoảng thời gian đó, bộ não của chúng ta đã tăng gấp ba hoặc thậm chí gấp bốn lần kích thước, cho phép chúng ta phát triển ngôn ngữ, văn hóa và nền văn minh. Đầu tiên là khả năng đi thẳng đứng và việc này đóng một vai trò quan trọng bằng cách cho phép bàn tay điều khiển đồ vật và làm việc với bộ não có khả năng phát triển đáng kinh ngạc. Có lẽ việc đi bộ là một giải pháp tiến hóa sẵn có cho vấn đề giải phóng đôi tay, điều đã được hoàn thành nhưng không có được sự tối ưu. Do đó, đi bộ là một phương thức di chuyển không hoàn hảo nhưng độc đáo.
Tham khảo The Science of Every Life của Jay Ingram.
