Lễ hội người chết "Día de Muertos” của Mexico, khi mà cái chết không còn quá đáng sợ

Nếu từng xem phim COCO, chắc hẳn anh em sẽ biết đến văn hoá độc đáo của người Mexico - lễ hội người chết. Cũng giống như lễ Vu Lan của người Việt thì lễ hội người chết của Mexico cũng là một dịp lễ lớn để tưởng nhớ đến những người thân đã khuất. Tuy nhiên, khác với quan điểm của phần lớn các nền văn hoá trên thế giới về cuộc sống bên kia thường ảm đảm, u ám và có phần đáng sợ, văn hoá về cái chết của Mexico lại rực rỡ và nhộn nhịp đến bất ngờ.



Ngày lễ này có tên là Día de los Muertos, thường được tổ chức hàng năm từ ngày 31 tháng 10 đến hết ngày 2 tháng 11. Trong đó, ngày 31/10 là Halloween, ngày 1/11 là "Día de Muertos” hay còn gọi là ngày trẻ em và ngày Các Thánh. Còn ngày 2/11 sẽ là ngày của linh hồn, người đã khuất.

“Lễ hội người chết" bắt nguồn từ văn hoá của người Aztec sống ở khu vực là miền trung Mexico hiện nay, sau này pha trộn thêm nghi lễ Mesoamerican, tôn giáo Châu Âu và cả văn hoá Tây Ban Nha. Người Aztec đã sử dụng đầu lâu để tôn vinh người chết trong suốt một thiên niên kỷ trước khi lễ hội người chết xuất hiện. Đầu lâu vẫn là một trong những biểu tượng quan trọng trong truyền thống của người dân bản địa trong hơn 6 thế kỷ tiếp theo. Đây được xem là cách thức để người sống có thể giao tiếp với người đã khuất.

Theo truyền thống, cánh cổng nối liền 2 cõi sẽ được mở vào lúc nửa đêm ngày 31/10 và linh hồn của những đứa trẻ có thể về với gia đình trong vòng 24 giờ. Còn linh hồn người lớn sẽ quay về vào ngày 2/11. Tuy nhiên, lễ hội người chết không phải là Halloween phiên bản Mexico. Bởi trong khi Halloween là lễ hội ma quái, rùng rợn thì sự kiện của Mexico lại vui tươi và màu sắc hơn.



Lễ hội người chết đã tồn tại từ gần 3.000 năm trước và được phát hiện cách đây hơn 500 năm, khi người Tây Ban Nha đến Mexico và chiếm đóng nơi này thành thuộc địa. Ban đầu khi phát hiện, quân đội Tây Ban Nha tỏ ra rất ngạc nhiên khi thấy dân bản địa tổ chức một nghi lễ ma quái với những chiếc đầu lâu. Người Tây Ban Nha đã cố gắng để xoá bỏ tục lệ này, bằng cách gộp các lễ kỷ niệm và nghi lễ bản địa tôn vinh người chết sang trùng với ngày kỷ niệm trong Công giáo. Từ một lễ hội kéo dài 1 tháng trong mùa hè, nay chỉ còn diễn ra trong 3 ngày trong mùa thu.



Theo quan điểm của người Mexico khi xưa, sau khi chết, linh hồn sẽ du hành dến Chicunamictlán, vùng đất của người chết. Và chỉ sau khi vượt qua chín cấp độ đầy thử thách, có thể kéo dài vài năm, linh hồn của người đó mới đến được Mictlán - nơi an nghỉ cuối cùng. Trong một nghi lễ Nahua truyền thống diễn ra vào tháng 8, các thành viên trong gia đình thường sẽ cúng thức ăn, nước uống và dụng cụ để hỗ trợ người đã khuất trong cuộc hành trình khó khăn này.



Đối với người Mexico, người đã khuất vẫn sẽ là một thành viên trong gia đình, họ vẫn tồn tại và sống trong kí ức của những người ở lại. Và Lễ hội người chết chính là thời điểm họ quay trở về đoàn tụ với gia đình. Cái chết đối với người Mexico chỉ là một phần tất yếu của cuộc sống phải trải qua, do đó họ không quá lo lắng hay sợ hãi linh hồn như nhiều nền văn hoá.

Trong nghi lễ, người ta sẽ thường dựng các bàn cúng trong nhà với đồ ăn, lễ vật cho linh hồn của người thân đã khuất. Bên cạnh đó, họ sẽ thắp nến di ảnh người đã khuất và các vật dụng của họ. Các gia đình sẽ đọc thư, thơ và kể lại những giai thoại câu chuyện về người chết. Lễ vật sẽ bao gồm tamales, chilis, nước, rượu tequila và Pan de muerto, một loại bánh đặc trưng cho dịp này. Trong dịp này, người ta cũng sử dụng rất nhiều hoa cempasúchil màu cam hoặc vàng tươi, cúc vạn thọ, có mùi hương nồng để giúp dẫn lối cho các linh hồn quay về nhà.

Người dân đổ xô ra đường sẽ mặc những chiếc áo choàng và nón để mô phỏng La Calavera Catrina - một tác phẩm khắc kẽm của hoạ sĩ người Mexico - José Guadalupe Posada tạo ra trong những năm 1910-1913 nhằm châm biếm văn hoá Châu Âu trong xã hội Mexico. Tác phẩm mô tả một người phụ nữ đã che đậy di sản văn hoá bản địa của mình trong một bộ váy kiểu pháp với chiếc mũ kiểu cách và lối trang điểm cầu kỳ để giúp da trắng hơn.



Ở Mexico, các gia đình dọn dẹp mồ mả tại các nghĩa trang từ sớm. Vào đúng đêm 2/11, họ sẽ mang thức ăn đến nghĩa trang để thu hút linh hồn và hoà mình với người dân trong khu. Ban nhạc sẽ biểu diễn suốt đêm và mọi người cùng nhau nhảy múa để chào mừng những linh hồn đến thăm. Mọi người thường đeo mặt nạ có hình ma quỷ hoặc sọ người, tổ chức tiệc từng ăn uống nhộn nhịp. Dù mang tên khá rùng rợn, thế nhưng lễ hội này lại có không khí vui tươi, ấm áp và đầy màu sắc.



Bên cạnh đó, bộ phim hoạt hình của Disney “COCO” cũng đã giúp văn hoá độc đáo này của Mexico đến được với nhiều người hơn. Bộ phim đã truyền tải được bản sắc văn hoá tinh tế, lịch sử Mexico và để lại những câu chuyện nhân văn về tình gia đình.

Cũng vì thế mà thời điểm cuối tháng 10 cũng là lúc Mexico chào đón rất nhiều du khách quốc tế đến để khám phá lễ hội thú vị này. Một số buổi hoá trang đậm chất nghệ thuật cũng được tổ chức khắp đất nước, mọi người sẽ hoá thân thành người chết, bộ xương và hoà mình vào không khí náo nhiệt của người dân Mexico. Năm nay, lễ hội này cũng được diễn ra sau khi bị huỷ bỏ vào năm ngoái do đại dịch COVID-19.



Lễ hội người chết thường chỉ được tổ chức ở các vùng nông thôn miền nam Mexico nhưng đến cuối thế kỷ 20, nhưng năm 1980, nó mới bắt đầu lan rộng sang những thành phố khác. Năm 2008, UNESCO đã công nhận Lễ hội người chết của Di sản Văn hoá phi vật thể của nhân loại. Tuy nhiên, Día de los Muertos vẫn chưa quá phổ biến và phải đến khi bộ phim James Bond năm 2015 được phát sóng, lễ hội này mới được thế giới chú ý đến. Mặc dù khi đó cuộc diễu hành trong phim chưa có thật, nhưng với sự thành công của bộ phim, điều đó đã trở thành sự thật.

Bên cạnh đó, bộ phim hoạt hình của Disney “COCO” cũng đã giúp văn hoá độc đáo này của Mexico đến được với nhiều người hơn. Bộ phim đã truyền tải được bản sắc văn hoá tinh tế, lịch sử Mexico và để lại những câu chuyện nhân văn về tình gia đình.

Theo (1), (2), (3)